Trường hợp "chưa từng có"
"Trung tâm" của câu chuyện này là China Huarong Asset Management Co. – công ty tài chính do Lai điều hành cho đến khi bị chính phủ Trung Quốc rà soát trong cuộc điều tra chống tham nhũng.
Từ Hồng Kông, London cho đến New York, những câu hỏi luôn được đặt ra. Liệu chính phủ Trung Quốc có chịu trách nhiệm cho khoản tiền 23 tỷ USD mà Lai đã đi vay ở thị trường nước ngoài, hay nhà đầu tư trái phiếu quốc tế sẽ phải ngậm ngùi "ôm" lỗ? Liệu các doanh nghiệp nhà nước chủ chốt như Huarong có quá lớn để thất bại, hay công ty này sẽ được phép sụp đổ?
Owen Gallimore – trưởng bộ phận chiến lược tín dụng tại ANZ Banking Group, cho biết: "Việc 1 SOE như Huarong vỡ nợ là chưa từng có. Nếu có điều gì đó xảy ra, ‘thời điểm mang tính bước ngoặt’ đối với thị trường tín dụng Trung Quốc và châu Á sẽ được đánh dấu."
Kể từ cuộc khủng hoảng tài chính châu Á những năm 1990, vấn đề này vẫn chưa thực sự trở nên quá căng thẳng. Trái phiếu của Huarong – một trong những khoản nợ của SOE được nhiều nhà đầu tư toàn cầu nắm giữ, gần đây đã giảm xuống mức thấp kỷ lục là khoảng 52 cent so với đồng USD. Đây là con số chưa từng có đối với trái phiếu của một SOE.
Trái phiếu USD của Huarong giảm xuống mức thấp kỷ lục.
Tổng cộng, Huarong đã nợ các trái chủ trong và ngoài nước số tiền tương đương 42 tỷ USD. Theo dữ liệu được Bloomberg tổng hợp, khoảng 17,1 tỷ USD trong số đó sẽ đáo hạn vào cuối năm 2022.
"Đường đi" của Huarong đáng lẽ ra không rẽ sang hướng này. Sau hậu quả của cuộc khủng hoảng những thập niên 90, Huarong được thành lập nhằm ngăn chặn một cuộc khủng hoảng khác. Ý tưởng đằng sau đó là để ngăn chặn làn sóng nợ xấu đang đe dọa các ngân hàng Trung Quốc. Huarong khi đó đóng vai trò là một "ngân hàng dọn dẹp nợ xấu" – một kho lưu trữ an toàn cho hàng tỷ USD nợ xấu từ các công ty nhà nước.
Cùng 3 "ngân hàng dọn dẹp nợ xấu" khác, Huarong đã hoán đổi các khoản nợ quá hạn để lấy cổ phần tại hàng trăm doanh nghiệp nhà nước lớn. Trong quá trình này, họ đã giúp những công ty thua lỗ triền miên như "gã khổng lồ" ngành dầu khí China Petroleum & Chemical Corp.
Sau khi Lai tiếp quản vào năm 2012, Huarong đã vươn xa hơn, đẩy mạnh hoạt động sang lĩnh vực ngân hàng đầu tư, quỹ tín thác, bất động sản và có vị thế là công ty chủ chốt trong ngành tài chính Trung Quốc trị giá 54 nghìn tỷ USD.
Không lâu sau, các ngân hàng thế giới đã tìm đến Huarong. Năm 2013, Shane Zhang – đồng giám đốc ngân hàng đầu tư khu vực châu Á – Thái Bình Dương tại Morgan Stanley, đã đến gặp Lai. Zhang cho biết, công ty của ông rất lạc quan về tương lai của Huarong.
Trước khi Huarong niêm yết tại Hồng Kông vào năm 2015, công ty này đã bán 2,4 tỷ USD cổ phần cho 1 nhóm các nhà đầu tư bao gồm Warburg Pincus, Goldman Sachs và quỹ đầu tư nhà nước của Malaysia. Các quỹ BlackRock và Vanguard cũng mua lượng cổ phần lớn. Cho đến nay, cổ phiếu Huarong đã giảm 67% kể từ khi niêm yết.
Trong quá trình thực hiện tham vọng, Lai không hề gặp khó khăn khi huy động vốn. Một lý do lớn đó là: nhà đầu tư đều nghĩ Bắc Kinh sẽ luôn đứng sau một công ty chủ chốt như Huarong. Công ty này dễ dàng đi vay ở thị trường nước ngoài với lãi suất khoảng 2,1%. Huarong vay nợ cả ở thị trường liên ngân hàng trong nước. Khi đó, Lai đã biến Huarong thành một ngân hàng "bóng tối" đầy quyền lực, mở rộng dịch vụ tín dụng cho cả những công ty bị các ngân hàng từ chối.
Tình hình ngày càng trở nên u tối hơn. Lai đã phân bổ các khoản nợ mà không có sự giám sát của hội đồng quản trị hoặc ban quản lý rủi ro. Một nhân viên tín dụng của Huarong cho biết chính Lai đã đích thân chịu trách nhiệm cho hầu hết các khoản nợ doanh nghiệp nước ngoài mà bộ phận của cô bảo lãnh.
Tổng lượng vỡ nợ ở thị trường nước ngoài của các SOE trong nước Trung Quốc.
Huarong đã thu về được hơn 1 nửa trong số 510 tỷ CNY khoản nợ khó đòi được các ngân hàng Trung Quốc xử lý vào năm 2016. Ở thời kỳ hoàng kim, Huarong điều hành tới 200 đơn vị trong và ngoài nước. Năm 2017, Lai còn khoe khoang rằng sau khi lên sàn Hồng Kông, Huarong sẽ sớm niêm yết ở Trung Quốc đại lục.
Cái kết không mong muốn
Thế nhưng, đợt IPO không diễn ra. Lai bị bắt vào năm 2018, sau đó cũng thú nhận hàng loạt tội danh. Ông cũng cho biết đã cất giấu tiền ở một căn hộ tại Bắc Kinh. Giới chức đã phát hiện ra 3 tấn tiền mặt trị giá 270 triệu CNY ở đây. Ngoài ra, Lai còn sở hữu các khu bất động sản đắt tiền, đồng hồ, tác phẩm nghệ thuật đắt tiền và vàng. Tháng 1, Lai bị Tòa án Nhân dân Trung cấp ở Thiên Tân kết tội nhận hối lộ 277 triệu USD từ năm 2008 đến năm 2018 và bị tử hình 3 tuần sau đó.
Ở Huarong, mọi thứ đã đổ vỡ. Lợi nhuận ròng giảm 95% từ năm 2017 đến 2019 xuống còn 1,4 tỷ CNY và tiếp tục giảm 92% trong nửa đầu năm 2020. Giá trị tài sản cũng giảm 165 tỷ CNY.
Hôm 1/4, công ty cho biết họ sẽ hoãn công bố kết quả kinh doanh năm 2020 với lý do các kế toán cần thêm giời gian. Theo Caixin dự đoán, Huarong có khả năng sẽ phá sản.
Nguồn tin thân cận tiết lộ, Huarong đã đề xuất kế hoạch tái cơ cấu quy mô lớn. Kế hoạch này sẽ bao gồm đến việc giảm bớt các hoạt động kinh doanh không cốt lõi và thua lỗ. Huarong vẫn đang nỗ lực đánh giá về giá trị của những hoạt động này. Đề xuất này có thể sẽ được chính phủ chấp thuận và lý giải tại sao công ty trì hoãn công bố báo cáo tài chính.
Trong khi đó, Bộ Tài chính Trung Quốc đưa ra một khả năng khác, đó là chuyển cổ phần của Bộ trong Huarong đến một đơn vị thuộc quỹ đầu tư nhà nước, sau đó có thể giải quyết vấn đề về nợ. Các nhà quản lý Trung Quốc đã tổ chức một số cuộc họp để thảo luận về việc này.
Có một điều chắc chắn rằng, Huarong là nhân tố trong một vấn đề to lớn hơn nhiều ở Trung Quốc. Các SOE đang gánh khoản nợ tương đương 4,1 nghìn tỷ USD và ngày càng nhiều doanh nghiệp trong số đó đang chật vật để duy trì mối quan hệ với các chủ nợ.
Tổng cộng, các SOE Trung Quốc đã gia hạn 79,5 tỷ CNY trái phiếu địa phương vào năm 2020 – mức cao kỷ lục, nâng tỷ lệ doanh nghiệp không thể thanh toán nợ lên 57% từ 8,5% chỉ 1 năm trước, theo Fitch Ratings. Con số này tiếp tục tăng lên 72% trong quý I/2021.
"Cơn địa chấn" từ Huarong và các vấn đề về nợ mới chỉ bắt đầu ảnh hưởng đến hệ thống tài chính của Trung Quốc. Việc dỡ bỏ toàn bộ hoặc một phần trong đế chế cũ của Lai sẽ cho thấy Bắc Kinh sẵn sàng chấp nhận những tác động ngắn hạn để kiểm soát chặt chẽ vấn đề tài chính của các SOE.
Dẫu vậy, điều trớ trêu là Huarong đáng lẽ đóng vai trò cải thiện vấn đề về nợ của Trung Quốc, chứ không phải trở thành một trường hợp vỡ nợ mới.
Feng Jialin – trưởng nhóm phân tích tại viện nghiên cứu FOST, nhận định: "Việc cho phép một tổ chức tài chính nhà nước đảm nhiệm vai trò giải quyết rắc rối của hệ thống tài chính là một giải pháp tồi. Giới chức nước này cần xem xét về hiệu ứng lan tỏa của mối rủi ro khổng lồ này."