Dự án nhà máy ‘đội vốn’ lên gần 2.000 tỷ đồng
Ngày 18/5/2004, HĐQT VEAM có quyết định số 26 phê duyệt dự án Nhà máy ôtô (VM) (đóng trụ sở tại Khu phố 6, phường Bắc Sơn, thị xã Bỉm Sơn, Thanh Hóa) với tổng mức đầu tư 462,46 tỷ đồng, trong đó vốn lưu động là 45 tỷ đồng. Công suất thiết kế nhà máy là 30.000 xe tải và 3.000 xe khách/năm.
Trải qua 2 lần phê duyệt, dự án VM được quyết toán với giá trị là 661,88 tỷ đồng, trong đó tài sản lưu động là 8,92 tỷ đồng.
Tuy vậy, thực tế trong quá trình đầu tư, công ty mẹ VEAM đã không ít lần chuyển vốn lưu động cho VM.
Đơn cử tính đến thời điểm 31/12/2013, công ty mẹ đã chuyển vốn lưu động cho VM lên đến 1.214 tỷ đồng, ngoài vốn đầu tư chủ sở hữu (662 tỷ đồng).
Lưu ý là, báo cáo về hoạt động của VM, quyền Tổng Giám đốc Ngô Văn Tuyển đã khẳng định, việc chuyển vốn này không có Nghị quyết nào của HĐTV, việc chuyển vốn là do Chủ tịch HĐTV chỉ đạo trực tiếp Tổng Giám đốc và kế toán trưởng VEAM (kiêm kế toán trưởng VM) thực hiện.
Giai đoạn 2014 – 2018, Tổng Giám đốc VEAM đã trình HĐTV phê duyệt chuyển tiếp khoản 194 tỷ đồng cấp cho VM, nhưng không được các thành viên khác (ngoài Chủ tịch HĐTV và Tổng Giám đốc) chấp nhận, bởi trước đó việc chuyển vốn đã không thông qua HĐTV.
Ngày 9/2/2015, HĐTV VEAM có Nghị quyết số 4 phê duyệt hỗ trợ vốn lưu động 2015 cho VM tối đa 194 tỷ đồng theo đề nghị của Tổng Giám đốc và yêu cầu phải thu hồi trong kế hoạch 2015. Tuy nhiên, cho đến nay các khoản hỗ trợ này vẫn không thu hồi được.
Đến 31/12/2018, tổng vốn đưa vào VM lên đến 2.643 tỷ đồng. Trừ đi số vốn CSH đầu tư cho dự án ban đầu (662 tỷ đồng), thì tổng số vốn đã chuyển cho VM là 1.981 tỷ đồng.
Lỗ lũy kế nặng và hàng tồn kho lớn không được trích lập đúng quy định
Tổng vốn VEAM “bơm” cho VM nhiều là vậy, nhưng ngay trong giai đoạn 2009 -2013, VM lỗ lũy lế khoảng 345 tỷ đồng. Tính đến số liệu gần nhất - 31/12/2018, VM đã lỗ lũy kế 343 tỷ đồng. Với tổng vốn VEAM chuyển cho VM là 1.981 tỷ đồng, số phải thu của công ty mẹ chỉ còn 1.638 tỷ đồng.
Báo cáo chỉ rõ trách nhiệm đối với việc cấp vốn cho VM không thông qua HĐTV giai đoạn trước năm 2015 thuộc về Chủ tịch HĐTV và Tổng Giám đốc.
Trong giai đoạn 2015-2018, HĐTV có trách nhiệm trực tiếp đối với khoản cấp vốn 194 tỷ đồng và HĐQT chịu trách nhiệm gián tiếp khi không quản lý được việc Tổng Giám đốc và Kế toán trưởng chuyển vốn cho VM và không thu hồi được (so với thời điểm 31/12/2014 thì vốn chuyển cho VM thời điểm 31/12/2018 tăng thêm khoảng 745 tỷ đồng).
Khoản phải trả 359,6 tỷ đồng là khoản công ty mẹ mua 2.010 bộ linh kiện xe Huyndai từ 2016 (1.410 bộ) và 2017 (600 bộ) bán cho VM. Việc mua bán này nhằm lợi dụng vốn của công ty mẹ đã dẫn đến việc truy thu thuế và phạt do khai mã thuế không đúng, gây thiệt hại lớn cho VEAM.
Ngày 11/4/2017, HĐQT có Nghị quyết số 18 với nội dung không đồng ý để công ty mẹ nhập khẩu 1.320 bộ linh kiện xe Huyndai theo đề nghị của Tổng Giám đốc.
Với quyết định này của HĐQT, Tổng Giám đốc đã có phản ứng nhiều lần với Chủ tịch HĐQT và thành viên khác HĐQT. Nếu quyết định này thông qua khi đó, số thuế phải truy thu và phạt còn lớn hơn nữa.
Xét về lượng hàng tồn kho, trong tổng số 2.950 ôtô do VM sản xuất tồn thời điểm 31/12/2018 chỉ có 632 xe được trích lập dự phòng giảm giá hàng tồn kho với giá trị trích lập 36,52 tỷ đồng so với giá gốc của các xe này là hơn 289 tỷ đồng. Như vậy, chỉ có 21,4% số xe được trích lập dự phòng và tỷ lệ trích lập chỉ bằng 12,6% giá trị của các xe được trích lập.
Trong số 2.950 xe, thì xe sản xuất từ 2017 trở về trước là 2.355 xe với giá gốc là 972,18 tỷ đồng, nhưng số xe được trích lập dự phòng chỉ là 622 xe với giá gốc 287,5 tỷ đồng.
Số xe sản xuất từ 2015 về trước có 219 xe, giá trị 127,2 tỷ đồng, nhưng giá trị trích lập chỉ ở mức 17,1%.
Năm 2017, VM trích lập dự phòng giảm giá hàng tồn kho 39,95 tỷ đồng, năm 2018 tiêu thụ và hoàn nhập 9,08 tỷ đồng (22,7%). Như vậy, số xe dự định giảm giá để tiêu thụ cũng còn phần lớn không tiêu thụ được. Năm 2018, VM chỉ trích lập thêm 5,66 tỷ đồng và số dư 31/12/2018 là 36,53 tỷ đồng.
Với lợi nhuận 3 năm 2016-2018 của VM chỉ đạt 21 tỷ đồng, nếu việc trích lập dự phòng hàng năm để có thể tiêu thụ được các xe tồn lâu năm trong năm sau thì kết quả hàng năm sẽ bị lỗ.
Ngay cả năm 2015, kết quả sản xuất kinh doanh phản ánh có lãi là do năm 2015 không phải trích lập theo quy định của quá trình cổ phần hóa.
Cách trích lập dự phòng như trên không đủ cơ sở để kiểm toán độc lập chấp nhận giá trị thực tế hàng tồn kho có thể thu hồi và là một điểm của ý kiến ngoại trừ trong báo cáo kiểm toán báo cáo tài chính năm 2018.
Trong năm 2016 và 2017, số bộ linh kiện xe Huyndai được nhập về gồm 2.010 bộ (do công ty mẹ mua bán cho VM) + 600 bộ (do VM tự mua) + 3.000 bộ (VM tự mua). Số xe Huyndai đã được tiêu thụ gần hết đến thời điểm 31/12/2018. Các xe này được đánh giá là có lợi nhuận tương đối tốt.
Tuy nhiên, tổng lợi nhuận 3 năm 2016 – 2018 chỉ được 20,7 tỷ đồng. Như vậy, nếu xe Huyndai có lợi nhuận bao nhiêu, thì các xe không phải Huyndai phải lỗ gần tương ứng. Trong khi đó, số trích lập dự phòng chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong tổng số giá trị tồn.
Việc ông Trần Ngọc Hà cùng với Giám đốc VM áp dụng cách trích lập dự phòng này đã gây khó khăn cho việc quản trị của HĐQT, không phản ánh đúng kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của VM.