LTS: Cách đây nhiều chục năm, ngay tại Việt Nam từng rộ lên phong trào uống nước tiểu của chính mình để chữa bệnh, dưới tên gọi “Niệu liệu pháp”. Cho đến bây giờ, vẫn có những người tại Việt Nam, Trung Quốc… vẫn tin dùng nó như một thứ thần dược, họ uống hàng ngày để “phòng bệnh và nâng cao sức khỏe”.
Gần đây nhất, ngay tại Việt Nam còn những người tin vào các “phương pháp chữa bệnh” phi khoa học như niệm số, vuốt dầu hỏa, chưởng pháp, đắp - đốt bùa ngải hòa vào nước… Ông bà ta từ xưa đã có tên gọi rất chính xác để liệt những người quảng bá các “kỳ phương chữa bệnh” như kể trên là “bọn lang băm”.
Cùng với sự phát triển của khoa học, các kiểu lang băm thô thiển ngày càng được phát hiện và loại bỏ dần. Nhưng càng có hàm lượng tri thức cao, y học càng trở thành môn khoa học mà người ngoài ngành khó hiểu và tiếp cận được. Danh sách lang băm ngày nay đã biến tướng dần, không còn chỉ là những người không có hiểu biết mà còn có cả những người mang danh giáo sư, tiến sĩ.
Trân trọng giới thiệu loạt bài của Ths. BS Nguyễn Trung Cấp, Trưởng khoa Cấp cứu Bệnh viện Nhiệt đới Trung ương về những cách nhận diện lang băm và hiểu rõ quá trình y học tìm ra các phương pháp chữa bệnh chân chính. Hy vọng qua loạt bài viết này, mọi người có thêm nhiều kiến thức vô cùng bổ ích trong cuộc sống.
Bài 1: "Bộ mặt thật" của thực dưỡng Ohsawa ở VN: Quảng cáo ngất trời, bán sản phấm giá... cắt cổ
Bài 2: Vì sao Thực dưỡng thuộc nhóm y học thay thế đông "con nhang đệ tử" nhưng chỉ là "lang băm"
Từ Lang băm trong từ điển tiếng Việt để chỉ các thầy thuốc dốt nghề, chữa bậy để kiếm tiền. Trong tiếng Anh lang băm được gọi là "Quack Doctor", cũng như khái niệm Quack NEWS – tin vịt trong báo chí. Tuy nhiên, ngày nay nhiều người mang danh Giáo sư, Tiến sĩ hẳn hoi mà vẫn hành nghề lang băm thực sự. Bởi vậy việc nhận diện lang băm thực sự không hề dễ dàng.
Thế kỷ 18-19 là giai đoạn lang băm bùng nổ ở châu Âu. Thời kỳ này châu Âu đối mặt hàng loạt dịch bệnh như tả, dịch hạch, bệnh lậu, giang mai trong khi kháng sinh và những thuốc điều trị khác chưa được phát minh. Những người bệnh bấu víu trong tuyệt vọng vào những phát minh mới sẽ chữa khỏi cho họ.
Quảng cáo bán thiết bị “treo cổ” để tăng chiều cao thời thế kỷ 19
Bọn lang băm đã tận dụng nỗi tuyệt vọng này để trục lợi.
Uống nước tiểu chữa bệnh - phương pháp lang băm nổi danh một thời
Điển hình là chai nước Microber Killer của tay lang băm William Radam được quảng cáo là chữa khỏi mọi bệnh do vi khuẩn, nhưng thực chất chỉ có nước lã pha acid Sulfuric, bột màu và tro bếp. Giai đoạn này quảng cáo báo chí và in ấn còn sơ khai, chưa có cơ chế kiểm soát nên dễ dàng tiếp tay cho chúng. Các phương thuốc được sáng chế ra bởi bất kỳ ý tưởng điên rồ nào. Chúng được quảng cáo rầm rộ và thậm chí áp dụng luôn trên con người mà không cần nghiên cứu kiểm chứng.
Ảnh William Radam
Có thể kể đến những biện pháp nổi danh thời kỳ này như uống nước tiểu chữa bệnh; uống các viên thuốc chứa kim loại nặng như thủy ngân, chì hay bột vàng giúp khỏi đau đầu, giúp trí tuệ minh mẫn… Hay các thiết bị giúp tăng chiều cao bằng cách đeo đai quanh cằm để móc đầu treo cổ lơ lửng trên xà trong khi chân bị gá vào bàn xoay bên dưới, v.v…
Khoa học phát triển dần nên các kiểu chữa bệnh lang băm trên đã dần bị loại bỏ. Những biện pháp y học chính thống được thiết lập trên cơ sở tri thức nhân loại được tích lũy nhiều ngàn năm, được phân tích trên cơ sở kiến thức khoa học hiệc đại, được kiểm chứng qua y học thực chứng. Nhưng càng có hàm lượng tri thức cao, y học càng trở thành môn khoa học mà người ngoài ngành khó hiểu và tiếp cận được. Và danh sách lang băm ngày nay đã biến tướng dần, không còn chỉ là những người không có hiểu biết mà còn có cả những người mang danh giáo sư, tiến sĩ.
Chai nước Microber Killer được quảng cáo là chữa khỏi mọi bệnh do vi khuẩn nhưng thực chất chỉ có nước lã pha acid Sulfuric, bột màu và tro bếp.
Các thủ pháp của lang băm
Để lừa người tiêu dùng, lang băm thường sử dụng các thủ pháp điển hình sau
1. Phóng đại nguy cơ: Năm 1998, Andrew Wakefield, một bác sĩ người Anh được cho là tìm cách hỗ trợ xin cấp phép cho một số vắc xin đơn liều, đã công bố một nghiên cứu tố cáo vắc xin đa liều MMR gây bệnh tự kỷ. Nhưng, các điều tra về sau cho thấy nghiên cứu của Wakefield đã sử dụng phương pháp sai và làm giả số liệu.
Sau đó Wakefield bị tước bằng bác sĩ và loại vắc xin đơn liều mà ông tìm cách hỗ trợ cũng không được ưu ái gì hơn. Nhưng hậu quả việc làm của ông đã ảnh hưởng tới tỷ lệ tiêm chủng tại Anh – Mỹ đến tận 20 năm sau.
Hay mới gần đây ở một loạt phòng khám có bác sĩ Trung Quốc có hiện tượng đưa hình ảnh nội soi giả, dọa dẫm bệnh nhân bị giang mai, sùi mào gà để chữa trị linh tinh, thu tiền với giả cắt cổ, thậm chí gây chết người.
2. Đơn giản hóa điều trị thần diệu: Cũng giống như các lang băm cổ xưa thời chưa có kháng sinh khoe chữa khỏi bệnh lậu, giang mai hay tả, thương hàn, các lang băm ngày nay sẽ "nổ" to vào những lãnh địa nhân loại còn chưa giải quyết được dễ dàng như chữa khỏi ung thư, chữa khỏi HIV hay bệnh dại đã lên cơn, vv...
3. Dựng huyền thoại về Bí truyền từ tổ tiên: Các kinh nghiệm chữa bệnh quý báu của tiền nhân đã từng được các đại danh y tổng kết, ghi nhận trong những bộ sách lớn như Nam Dược thần hiệu của cụ Tuệ Tĩnh hay Hải thượng Y tông tâm lĩnh của cụ Hải Thượng Lãn Ông để mọi người đều dễ dàng tìm hiểu.
Vậy nhưng chúng ta vẫn thường xuyên thấy những quảng cáo về những phương thuốc bí truyền mấy chục đời mà chưa từng được kiểm chứng. Tỷ như có người quảng cáo Bài thuốc thần diệu truyền từ Thái y thời nhà Lê, chữa khỏi toàn những người bệnh viện trả về. Trong khi chưa thấy thống kê tỷ lệ chữa khỏi, và điểm danh tất cả các vua Nhà Lê sơ, trừ các đời vua bị giết, thì tính trung bình tuổi của các cụ chỉ là 33 tuổi.
4. Phát minh mới kỳ diệu: Các lang băm dẫn các kỹ thuật tân kỳ hoặc bí truyền như Công nghệ nano, nhân điện, các viên thuốc cho nhà du hành vũ trụ hay kỹ thuật đặc biệt của NASA chẳng hạn.
Nano vàng
Tỷ như chuyện một Tiến sĩ hóa học, không cần căn cứ vào kiến thức y học, không cần bất kỳ bước thử nghiệm nào nhưng dám quảng cáo sản xuất "nano vàng chữa khỏi ung thư" để bán cho người bệnh với giá hàng chục triệu một lọ chứa chưa đến 1 gam vàng.
Hay gần đây có những nhóm đưa cỗ máy đo nhân điện đi kiếm tiền rong khắp các vùng quê, với quảng cáo quét toàn thân sẽ phát hiện mọi loại bệnh Hoặc trên các báo vẫn nhan nhản quảng cáo: "Chỉ cần… bạn sẽ…" coi chuyện chữa bệnh dễ như trở bàn tay.
5. Làm giả và ngụy biện bằng chứng khoa học: Các nghiên cứu cho thấy tảo biển Spirulina hay rau khoai lang đều có hoạt tính chống oxy hóa tương tự nhau và có thể giúp hạn chế nguy cơ ung thư tụy nếu ăn hàng ngày đều đặn.
Tảo Spirulina
Nhưng các nhà phân phối quảng cáo thổi phồng giá trị của Spirunila để nâng giá và dẫn đến người ta nhầm tưởng nó là loại thuốc đại bổ, dành dụm cả năm mua được 1 vài lọ tảo để lâu lâu mang ra uống 1-2 thìa sẽ không đạt được hiệu quả gì. Trong khi đó giá một lọ bột tảo Spirulina có thể đủ cho ta mua rau lang ăn cả năm.
Ai cũng biết nước sôi giết được vi khuẩn nhưng không thể cho người bệnh uống nước sôi để chữa nhiễm khuẩn. Tương tự, các sản phẩm mới chỉ phát hiện đặc tính sinh học trong phòng thí nghiệm, chưa chứng minh được hiệu quả trên cơ thể người nhưng đôi khi đã được các lang băm lợi dụng các kết quả nghiên cứu đó để quảng cáo bán hàng.
Cùng một giá trị như nhau nhưng giá một lọ bột tảo Spirulina có thể đủ mua rau lang ăn cả năm.
6. Đưa thông tin sai lệch về diễn biến tự nhiên của bệnh: Có rất nhiều bệnh lý có thể diễn biến khỏi tự nhiên. Ví dụ những người chưa được tiêm phòng, nếu nhiễm virus viêm gan B sẽ tiến triển thành viêm gan B cấp, sau đó 90% số này sẽ tự khỏi hoàn toàn sau từ vài tuần đến vài tháng, chỉ 10% trở thành viêm gan B mạn và hầu như không thể chữa khỏi hoàn toàn.
Nhưng có thầy lang sẽ quảng cáo rằng Tây y không thể chữa khỏi viêm gan, còn bài thuốc của ông ta đảm bảo chữa khỏi 90% người bị viêm gan sau vài tháng. Và nếu người bệnh theo đuổi ông lang này, ngẫu nhiên số người diễn biến khỏi tự nhiên sẽ phải trả tiền cho một bài thuốc vô giá trị.
Để tránh sa vào bẫy của các lang băm, chúng ta cần hiểu rằng ta đang sống trong một thế giới phẳng. Sẽ rất ít có cơ hội có một phương thuốc, biện pháp bí truyền nào vừa đơn giản, vừa hiệu quả mà các thầy thuốc, các nhà nghiên cứu cả đời theo đuổi y học lại chưa biết trong khi một ai đó chưa từng học, chưa từng trải điều trị hàng vạn bệnh nhân, không từng có trí tuệ xuất chúng lại biết được. Cũng không thể có bài thuốc bí truyền vô cùng hiệu quả nào mà hàng trăm năm qua chưa từng để lại tiếng tăm mà bây giờ lại đột ngột phát lộ.