Do việc nuôi dạy trẻ không giống như việc làm theo hướng dẫn sử dụng nên các bậc cha mẹ thường gặp khó khăn trong việc xác định cách làm sao để nuôi dạy con cái thành những đứa trẻ có tinh thần vững vàng, phát triển tốt và thành công. Một số cha mẹ khá nghiêm khắc, trong khi những người khác lại khoan dung. Một số tỏ ra rất cẩn thận, trong khi một người khác lại xa cách với con cái.
Nếu câu hỏi "Bạn muốn trở thành kiểu phụ huynh nào?" xuất hiện trong đầu bạn, vậy bạn nghĩ mình thuộc kiểu cha mẹ nào?
4 kiểu nuôi dạy con cái
Có 4 phong cách nuôi dạy con chính – dễ dãi, quyền uy, hờ hững và độc đoán - được sử dụng trong tâm lý học trẻ em ngày nay dựa trên nghiên cứu của Diana Baumrind, một nhà tâm lý học phát triển, và các nhà nghiên cứu Eleanor Maccoby và John Martin của Stanford.
Mỗi phong cách nuôi dạy con cái có những tác động khác nhau đến hành vi của trẻ và có thể được xác định bằng một số đặc điểm nhất định, cũng như mức độ đáp ứng (mức độ cha mẹ nồng nhiệt và nhạy cảm với nhu cầu của con cái) và mức độ đòi hỏi (mức độ kiểm soát của cha mẹ đối với con cái của họ nhằm tác động đến hành vi của chúng).
1. Phụ huynh dễ dãi
Các đặc điểm chung:
Mức độ đáp ứng cao, mức đòi hỏi thấp.
Giao tiếp cởi mở và thường để con cái tự quyết định thay vì đưa ra định hướng.
Các quy tắc và kỳ vọng hoặc không được đặt ra hoặc hiếm khi được thực thi.
Các bậc cha mẹ dễ dãi giống như những người bạn với con hơn là cha mẹ với con. Họ có xu hướng tránh xung đột và thường sẽ chấp nhận lời cầu xin của con cái ngay khi chúng tỏ ra đau buồn. Những bậc cha mẹ này hầu hết đều cho phép con cái của họ làm những gì chúng muốn và đưa ra những hướng dẫn hoặc định hướng khá hạn chế.
2. Cha mẹ có quyền uy
Các đặc điểm chung:
Mức độ đáp ứng cao, mức đòi hỏi cao.
Đặt ra các quy tắc và kỳ vọng rõ ràng cho con cái, nhưng đồng thời cũng rất linh hoạt và luôn cố gắng thấu hiểu con cái.
Giao tiếp thường xuyên với con cái, lắng nghe và xem xét những suy nghĩ, cảm xúc và ý kiến của con.
Cho phép những hậu quả tự nhiên xảy ra (ví dụ: trẻ không làm được bài kiểm tra khi không học bài), nhưng sử dụng những cơ hội đó để giúp trẻ phản xạ và học hỏi.
Cha mẹ có quyền uy đang nuôi dưỡng, hỗ trợ và thường đáp ứng nhu cầu của con cái họ. Họ hướng dẫn con cái của họ thông qua các cuộc thảo luận cởi mở và trung thực để dạy con các giá trị và lý luận. Những đứa trẻ có cha mẹ có quyền uy có xu hướng tự kỷ luật và có thể suy nghĩ độc lập.
3. Cha mẹ hờ hững
Các đặc điểm chung:
Mức độ đáp ứng thấp, mức đòi hỏi thấp.
Để con cái chủ yếu tự lo cho bản thân, có thể vì họ thờ ơ với nhu cầu của chúng hoặc không thể giải quyết hoặc cảm thấy quá tải nên chẳng muốn lo.
Cung cấp ít sự nuôi dưỡng, hướng dẫn và chú ý.
Khó hình thành mối quan hệ thân thiết với con cái.
Các bậc cha mẹ hờ hững có tương tác rất giới hạn với con cái và hiếm khi thực hiện các quy tắc với con. Họ cũng có thể bị đánh giá là người lạnh lùng và vô tâm - nhưng không phải lúc nào họ cũng cố ý làm vậy, bởi lẽ bản thân họ cũng thường phải đấu tranh với các vấn đề của riêng mình.
4. Cha mẹ độc đoán
Các đặc điểm chung:
Mức độ đáp ứng thấp, mức đòi hỏi cao.
Thực thi các quy tắc nghiêm ngặt mà không cân nhắc nhiều đến cảm xúc hay nhu cầu về cảm xúc và hành vi xã hội của con cái.
Thường nói "bởi vì ba/mẹ bảo vậy" khi con họ đặt câu hỏi về lý do đằng sau một quy tắc hoặc hệ quả nào đó.
Giao tiếp chủ yếu là một chiều - từ cha mẹ đến con cái.
Phong cách nuôi dạy con cái cứng nhắc này sử dụng kỷ luật nghiêm khắc, thường được gọi là "thương cho roi cho vọt". Để có được toàn quyền kiểm soát, các bậc cha mẹ độc đoán thường nói chuyện với con cái của họ mà không cần ý kiến đóng góp hoặc phản hồi từ chúng.
Phong cách nuôi dạy con tốt nhất cho bạn là gì?
Nghiên cứu cho thấy rằng cha mẹ có quyền uy sẽ nuôi dạy nên những đứa trẻ độc lập, tự chủ và có năng lực xã hội.
Trong khi con cái của những bậc cha mẹ có quyền uy miễn nhiễm với các vấn đề sức khỏe tâm thần, khó khăn trong các mối quan hệ, lạm dụng chất kích thích, kém tự điều chỉnh hoặc lòng tự trọng thấp, thì những đặc điểm này thường thấy ở con cái của những bậc cha mẹ quá nghiêm khắc, độc đoán, dễ dãi hoặc quá hờ hững, vô tâm.
Tất nhiên, khi nói đến việc nuôi dạy con cái, không có chuyện "một kích thước phù hợp với tất cả". Bạn không nhất thiết chỉ áp dụng một kiểu dạy con duy nhất vì có thể đôi khi bạn phải sử dụng các phương pháp nuôi dạy con cái khác nhau - nhưng cần có chừng mực.
Các bậc cha mẹ thành công nhất luôn biết khi nào cần thay đổi kiểu dạy con của mình, tùy thuộc vào tình huống. Ví dụ, một bậc cha mẹ có quyền uy có thể muốn trở nên dễ dãi hơn khi trẻ bị ốm, bằng cách tiếp tục cho con thấy sự ấm áp và bỏ đi một số kiểm soát (ví dụ: "Chắc chắn rồi, con có thể ăn một ít kem sau bữa trưa và bữa tối.").
Và một bậc cha mẹ dễ dãi có thể nghiêm khắc hơn nếu sự an toàn của trẻ bị đe dọa, chẳng hạn như khi băng qua đường đông đúc (ví dụ: "Con phải nắm tay mẹ dù con có muốn hay không.")
Sau cùng, hãy làm những điều mà bạn cho là tốt nhất và ghi nhớ rằng kiểu nuôi dạy con cái phù hợp nhất với bạn tại thời điểm đó là kiểu mà bạn nên áp dụng.
Tác giả của bài viết là Francyne Zeltser, một nhà tâm lý học trẻ em, nhà tâm lý học trường học, trợ giảng và là mẹ của hai đứa con. Cô theo đuổi một phương pháp hỗ trợ, giải quyết vấn đề, nơi bệnh nhân của cô học các chiến lược thích ứng để quản lý các thách thức và làm việc để đạt được cả mục tiêu ngắn hạn và dài hạn.