Khả năng sử dụng trí óc để làm việc chân tay vẫn được ta liệt vào hàng khoa học giả tưởng. Nhưng với sự trợ giúp của công nghệ giao diện não bộ - máy tính (brain-computer interface - BCI), ta sẽ sớm xóa đi được hai chữ "giả tưởng" trong định nghĩa này.
Những giao diện BCI đã được các nhà khoa học thần kinh Stanford sử dụng để khôi phục lại khả năng sử dụng tứ chi của người bệnh bị liệt, gõ chữ bằng trí óc với thiết bị đơn giản cửa hàng điện nào cũng có, chưa kể tới việc Elon Musk đầu tư 30 triệu USD để tạo nên một giao diện BCI hiệu quả - công ty này của ông có tên Neuralink.
Dù thế, chưa thể khẳng định được tiềm năng của BCI với thế giới hiện tại. Nó vẫn còn đang trong giai đoạn chớm nở, và khả năng đầu tiên mà ta có thể nghĩ tới, thực hiện được đó là điều khiển công việc bằng trí nào mình.
Nghệ sĩ Jonathon Keats cũng hướng tới cái tương lai ấy, và muốn những người đến thử nghiệm dự án của mình trải nghiệm được cảm giác ấy. Keats gọi đó là "nhà máy được điều khiển bằng não" đầu tiên trên thế giới.
Nơi đó là một phòng rộng trong khuôn viên trường Polytechnique Federale de Lausanne (EPFL) tại Lausanne, Thụy Sĩ. Tại đó, từng người tới trải nghiệm sẽ đóng vai một nhân viên tương lai trong một nhà máy tương lai, điều khiển mọi hoạt động bằng trí não mình.
Họ sẽ đeo trên đầu mình một bộ thiết bị điện não đồ EEG, sử dụng những node nhỏ gắn trên da đầu để đo hoạt động điện diễn ra trong não bộ của bạn.
"Giao diện của nhà máy não bộ - máy tính này sẽ phát hiện tín hiệu thần kinh xuyên qua hộp sọ của các công nhân", nhà khoa học thần kinh José Millan từ EPFL giải thích. "Việc phân tích những tín hiệu này bằng thuật toán sẽ biến chúng thành hành động cụ thể".
Tại "nhà máy" này, công nhân sẽ biến sức mạnh não bộ thành những chuyển động đơn giản như thế này.
Theo như ông Milan, người công nhân đeo thiết bị này sẽ tưởng tượng ra hành động mình sẽ làm với cánh tay. Tín hiệu sẽ được biến thành những hành động thật tác động lên máy móc.
Công nhân sẽ được thử sức với ba hệ thống máy có thể được điều khiển bằng não bộ. Cỗ máy đầu tiên sẽ cho phép người công nhân thử sức xem sức mạnh điều khiển của não bộ của mình đến được đâu, bằng cách chỉnh tốc độ của máy móc với sức mạnh trí óc mình.
Cố máy thứ hai cũng gần tương tự vậy, nhưng lần này không còn thuật toán giúp điều chỉnh đầu vào của sóng não, giúp việc điều khiển dễ hơn nữa.
Người thử sẽ phải cố gắng hơn để có thể có được quyền điều khiển. Trên lý thuyết, thì cách này sẽ khiến người công nhân có nhiều quyền điều khiển hơn.
Mục đích cùa việc này là để xem "não bộ của chúng ta có thực sự nắm quyền điều khiển không, và tìm hiểu xem sức mạnh thực sự của giao diện kết nối này tới được đâu".
Cỗ máy thứ ba sẽ có hai loại giao diện BCI khác nhau: một là motor hình ảnh và một để điều khiển hoạt động sóng alpha.
Với motor hình ảnh, người sử dụng sẽ có "toàn quyền kiểm soát chủ động" với cỗ máy; còn hoạt động sóng alpha (sóng này tăng khi não bộ chúng ta nằm trong trạng thái nghỉ ngơi) sẽ cho người công nhân điều khiển máy một cách bị động hơn.
Loại BCI sẽ được xác định dựa trên khả năng điều khiển máy móc với não bộ của họ.
"Cỗ máy thứ III cho chúng ta biết rằng giao diện này không bóc lột ai, và rằng không có giao diện nào có thể được được tối đa hóa để đạt hiệu quả cao nhất", Keats nói.
"Một giao diện như vậy chỉ tốt tới một mức nào đó cho phù hợp hoàn cảnh mà thôi, nhưng khi kết hợp được với một cặp đôi ăn ý, sức mạnh của nó sẽ tăng đáng kể".
Musk muốn mang tới cho ta Neuralink - một giao diện BCI mạnh mẽ.
Tất nhiên là nhà máy này sẽ chẳng sản xuất cái gì cả, dữ liệu thu về sẽ được EPFL thu thập về để khiên cứu. Họ sẽ cải thiện giao diện BCI dựa trên những gì đã thu thập được.
Keats- vốn nổi tiếng với những dự án khoa học pha lẫn nghệ thuật như tạo ra Chúa trong đĩa thí nghiệm petri, đăng kí bản quyền não mình, bán bất động sản trên không gian bốn chiều - đã đưa một ý nghĩa khác nữa vào trong dự án này. Đó là ta sẽ làm gì khi bị máy móc cướp đi việc làm?
"Hiểu theo một cách nào đó, thì giao diện BCI sẽ là điểm cuối của cuộc nổi dậy tới từ những con robot, trong thế giới khoa học giả tưởng của những tác giả hồi những năm 1960: đó là sự hợp nhất của người và máy", Keats nói. Ta sẽ biến thành một phần của công nghệ, và công nghệ sẽ là một phần của ta.
Dự án này sẽ được mở liên tục từ giờ cho tới tháng Giêng năm sau. Sau đó, nó sẽ đi "chu du" vòng quanh thế giới, rất có thể sẽ tới Ấn Độ và Trung Quốc, nơi mà những người công nhân đang rất lo lắng về tương lai của họ trước Cách mạng 4.0.
Đây không phải lời cảnh tỉnh hay thông điệp đe dọa rằng khi máy móc kiểm soát tất cả, mọi thứ sẽ vượt xa tầm tay của con người. Dự án cho ta thấy rằng con người vẫn còn một vai trò quan trọng trong những nhà máy của tương lai, vẫn điều khiển mọi thứ bằng chính năng lực trí não mình.