Nguyên liệu sẵn có từ đất nước thuần nông
Từ lâu, giới nghiên cứu đã bị những bức tường cổ của Trung Quốc thu hút. Không như kim tự tháp Ai Cập nổi tiếng với những khối đá to lớn nặng hàng tấn, các tường thành của Trung Hoa đều được xây dựng bằng những gạch đá nhỏ và trộn cùng vữa.
Thế nhưng chúng vẫn bất chấp sự bào mòn của thời gian, sừng sững cho đến tận bây giờ.
Vào năm 2010, vì tò mò muốn biết Tường thành Nam Kinh, tuyến phòng thủ đầu tiên của nhà Minh (1368 – 1644) được gắn kết bởi chất liệu gì, các nhà khoa học đã cạo một ít vữa đem đi phân tích.
Vốn dĩ, Tường thành Nam Kinh nổi tiếng là kiên cố. Công trình có chiều dài lên tới hơn 35km, được xây bằng khoảng 350 triệu viên gạch. Dẫu 600 năm đã trôi qua, phần lớn tường thành này vẫn trong tình trạng kiên cố.
Sau khi tiến hành phân tích, các nhà nghiên cứu bất ngờ nhận thấy, hóa ra vật liệu bí ẩn tạo nên loại vữa siêu bền ấy lại chính là cơm nếp.
Nhiều công trình tại Trung Quốc được xây đựng bằng vữa chứa cơm nếp
Như đã biết, nền văn minh Trung Quốc bắt nguồn từ ven bờ hai con sông lớn là Hoàng Hà và Trường Giang, chủ yếu dựa vào nông nghiệp. Thế nên ngay từ thuở hồng hoang, lúa gạo đã là thứ vô cùng quen thuộc.
Phổ biến dọc theo chiều dài lịch sử
Kỳ thực, việc phát hiện chất liệu chính của vữa Tường thành Nam Kinh không hẳn là quá ngạc nhiên. Từ thuở xa xưa, người Trung Quốc đã có thói quen dùng cơm nếp để làm vữa. Dọc theo chiều dài lịch sử, trên khắp quốc gia đều có những nhà cửa, thành trì, đền chùa, lăng mộ được xây bằng gạch, đá và vữa cơm nếp.
Chuyện trộn vữa cơm nếp cũng khá đơn giản. Đầu tiên là nấu xôi, sau đó đem trộn với cát và vôi tôi, thế là đã có hỗn hợp "bê tông" vừa kết dính tốt vừa bền, khó thấm nước.
Để tìm hiểu kỹ lưỡng hơn về lịch sử dùng vữa cơm nếp, hai nhà nghiên cứu người Trung Quốc là Jiajia Li và Bingjian Zhang đã bỏ ra hẳn 6 năm đi khắp đất nước. Họ thu thập được tổng cộng 378 mẫu vữa cổ từ 159 địa điểm khác nhau, có niên đại từ thời Nhà Hạ (2300 - 1900 trước Công nguyên) cho đến tận cuối triều đại Nhà Thanh (1644 - 1911).
Qua phân tích và thử nghiệm hóa học, hai nhà nghiên cứu này phát hiện, có đến 219 mẫu vữa từ 96 địa điểm là có chứa thành phần chất hữu cơ. Chúng bao gồm tinh bột, protein và máu. Ngoài ra còn có cả đường nâu và dầu.
Siêu dẻo dai, vững chắc và không thấm nước
Không rõ công thức vữa cơm nếp được khai sinh vào năm nào, nhưng ít nhất cũng có thể chắc chắn chúng được sử dụng phổ biến kể từ thời Nhà Đường (816-907). Sau đó cực thịnh vào thời Nhà Tống (960 – 1279) và Nhà Minh.
Điểm đặc trưng của nhà cơm nếp là chúng cực ít amyloza (một trong hai thành phần cấu tạo nên tinh bột, dễ bị hòa tan trong nước), nhưng lại vô cùng giàu amylopectin (song hành với Amyloza, rất khó bị hòa tan trong nước). Chính vì quá nhiều amylopectin, chúng mới có đặc tính dính dấp, dẻo dai.
Khi cơm nếp được đem trộn chung với vôi tôi, chúng sẽ khiến cho hỗn hợp vữa trở nên bền chắc, có thể chịu được áp lực cao.
Thêm vào đó là vì amylopectin rất khó bị hòa tan, nên loại vữa nửa thực phẩm này còn chống nước tốt.
Vật liệu phụ trợ - đường và máu
Trong số 159 địa điểm được Jiajia Li và Bingjian Zhang khảo sát, có 5 nơi sở hữu vữa máu, trong đó có một đoạn của Vạn Lý Trường Thành, ở Diên Khánh.
Nghe đến việc lấy máu trộn vữa xây tường có vẻ rùng mình, nhưng đó thật ra chỉ là máu động vật thôi.
Loài vật thường bị ép "hiến máu" là lợn. Theo một nghiên cứu năm 2014 thì huyết heo cũng được dùng với mục đích chống thấm. Ngoài nó ra còn có cả đường nâu, dầu tung (ép từ hạt cây trẩu trơn) và lòng trắng trứng.
Máu động vật, đường nâu, lòng trắng trứng được sử dụng nhằm gia cố khả năng chống thấm
Riêng với lòng trắng trứng thì ngoài mục đích gia cố khả năng chống thấm, người ta còn trộn chúng vào vữa để hỗn hợp trơn mượt hơn.
Thú vị là dù vữa Trung Quốc cổ chỉ toàn bằng những vật liệu đơn giản, sẵn có, nhưng lại siêu bền. Vào năm 1604, thành phố Tuyền Châu từng phải trải qua một trận động đất mạnh những 7,5 độ richter. Thế nhưng nhiều đền chùa, bảo tháp và cầu tại đây lại chẳng hề hấn gì.
Chính nhờ hỗn hợp vữa có chứa gạo nếp, các kiến trúc cổ của Trung Quốc mới bền bỉ trước thời gian
Ngay cả trong thế giới ngày nay, vữa gạo nếp cũng vẫn được dùng để tu bổ, sửa sang các di tích cũ. Rất có thể là sớm thôi, nguyên liệu này sẽ còn vượt biên giới Trung Quốc, tìm đến các di tích lịch sử của các đất nước khác mà thể hiện công năng xuất sắc của mình.
Tham khảo Atlas Obscura