Bưởi Phúc Trạch là đặc sản ở huyện Hương Khê (Hà Tĩnh). Bưởi Phúc Trạch được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận là một trong 7 loại cây ăn quả quý hiếm cấm xuất khẩu giống. Bưởi Phúc Trạch có quả to tròn, vị thanh, tép mọng nước.
Ở huyện Hương Khê, bưởi Phúc Trạch được trồng tại vùng đất phù sa màu mỡ hoặc vùng đất ven đồi, như xã Hương Trạch, Phúc Trạch, Hương Đô, Hương Thủy, Hà Linh...
Người dân ở vùng bưởi đặc sản chia sẻ, bưởi Phúc Trạch được chia thành 2 loại. Trong đó loại được nhân giống bằng cách chiết cành hoặc ghép mắt gọi là bưởi đường. Loại được nhân giống bằng hạt được gọi là bưởi chua. Bưởi chua có sức sống khỏe hơn nhưng chất lượng quả kém hơn so với bưởi đường. Chính vì vậy, người dân vùng bưởi Phúc Trạch sẽ trồng nhiều cây bưởi đường để bán. Tuy nhiên nhà nào cũng trồng từ 1 đến vài cây bưởi chua. Mục đích để lấy hoa, thụ phấn cho bưởi đường tăng thêm năng suất.
Dịp tháng 3 dương lịch hàng năm, bưởi Phúc Trạch sẽ ra hoa. Đây cũng là dịp người dân vùng này hối hả "se duyên" cho bưởi bằng cách thụ phấn thủ công thay vì thụ phấn tự nhiên cho bưởi. Việc làm này nhằm thụ phấn bổ sung, tăng khả năng đậu quả cho cây, tăng năng suất quả.
Thời gian ra hoa của bưởi không nhiều nên thời gian "se duyên" cho bưởi cũng ngắn. Thông thường việc thụ phấn cho bưởi chỉ kéo dài trong vòng 10-1 tháng, tùy vào thời gian cây bưởi ra hoa.
Để thụ phấn được cho bưởi, người dân sẽ hái hoa từ cây bưởi chua rồi dùng một vật chổi mềm quét để lấy phấn hoa. Chổi mềm chứa phấn này sẽ được người dân đưa quét vào những bông hoa bưởi đường.
Những cây thấp, người dân sẽ dùng tay thụ phấn. Cây nào cao, người dân phải dùng đến những chiếc sào dài.
Bà Nguyễn Thị Vịnh (49 tuổi) chia sẻ, hơn 1 tuần qua ngày nào bà cũng ra vườn hái hoa bưởi chua để thụ phấn cho những cây bưởi đường trong vườn.
"Hoa bưởi được ong, bướm thụ phấn chỉ đậu quả khoảng 30%, nhưng khi thụ phấn bằng tay bổ sung sẽ tăng khoảng 80% đậu quả", bà Vịnh chia sẻ và cho hay, nhờ việc thụ phấn bằng tay mà năm vừa rồi, vườn bưởi của gia đình bà tăng năng suất, cho thu nhập hơn 200 triệu đồng.
Hoa được chọn để thụ phấn phải là những bông hoa đẹp, đều, cánh mịn, khi chấm thử vào lòng bàn tay phấn hoa màu vàng sẽ rời ra nhiều.
Thời gian hoa nở, thụ phấn ngắn nên những ngày này, người dân trồng bưởi huy động tối đa nhân lực ra hỗ trợ. Nhiều gia đình neo người còn phải thuê thêm nhân công về hỗ trợ với mức thù lao 2-300 nghìn đồng 1 ngày.
Ông Trần Văn Tài (65 tuổi, ở xã Phúc Trạch, huyện Hương Khê) có gần 100 gốc bưởi 4-5 tuổi. Mấy ngày qua, ông Tài tranh thủ cả trưa lẫn ngày để thụ phấn cho vườn bưởi của gia đình mình. "Thụ phấn nhờ ong bướm không đậu nhiều, có bông được thụ phấn, có bông không nên chúng tôi phải dùng tay thụ phấn. Việc thụ phấn phải làm liên tục giữa lúc hoa nở rộ, có lúc phải làm xuyên trưa để kịp", ông Tài chia sẻ.
Ngoài việc thụ phấn, người dân sẽ tưới nước, vệ sinh, ngắt bỏ những bông hoa héo, không có khả năng sinh trưởng. Những chùm hoa nào đã đậu quả, người dân sẽ tỉa bỏ những hoa quả nhỏ và giữ lại những quả to để đảm bảo quả và cây phát triển tốt.
Được biết, Hương Khê hiện có hơn 2.000 ha bưởi Phúc Trạch. Bưởi Phúc Trạch được Cục Sở hữu trí tuệ - Bộ Khoa học và Công nghệ cấp giấy chứng nhận đăng ký sản phẩm nhãn hiệu hàng hóa vào năm 2004.