Nằm trên tầng 2 của khu nhà máy xây cách đây hơn nửa thế kỷ, căn phòng giống với nơi làm việc của một doanh nghiệp Nhà nước những năm 90 chứ ít ai nghĩ rằng thuộc về một doanh nhân 8x từng du học tại Anh, đeo đồng hồ Hublot và hằng ngày vẫn lái một chiếc Mercedes S500 đi làm.
“Mẹ tôi nói chưa thấy chủ doanh nghiệp nào có văn phòng cũ và xấu như bố con tôi”, lãnh đạo trẻ của doanh nghiệp có doanh thu 6.000 tỷ đồng một năm hào hứng kể về gia đình có 3 đời làm hóa chất.
Phòng lab trong nhà
Mặt mũi đen xì là cách mà Đào Hữu Duy Anh miêu tả về mình khi nghĩ về những ngày thơ bé tại căn hộ tập thể trên phố Phan Đình Phùng (Hà Nội), nơi anh sống cùng bố mẹ và 6 thành viên khác trong gia đình cùng làm nghề hóa chất. Căn hộ chật chội còn chứa một xưởng hóa chất thu nhỏ khi ông Đào Hữu Huyền mày mò làm bạc nitrat để tráng gương. Muội đen bám quanh nhà, bám khắp người cậu con trai Duy Anh đang bò lổm ngổm.
Đó là những năm đầu thập kỷ 90, khi ông Huyền, trong thời gian làm việc tại Nhà máy hóa chất Đức Giang được cử đi học tại Áo, tiếp nhận những tư duy mới về kinh doanh… trở về tìm cách khởi nghiệp. Đây cũng là lúc Việt Nam bước vào thời kỳ Đổi mới, manh nha xuất hiện các doanh nghiệp tư nhân và hoạt động sản xuất công nghiệp. Ông Huyền nghỉ việc tại Đức Giang và cùng vợ lập nên Công ty Văn Minh - chuyên nhập hóa chất từ Trung Quốc về bán cho thị trường trong nước.
Năm 2007, khi Đức Giang tiến hành cổ phần hóa, bố mẹ Duy Anh quay trở lại trở thành những cổ đông lớn nhất tại công ty. Tiếp xúc với hóa chất từ bé trong phòng thí nghiệm của bố tại nhà, Duy Anh cũng thường xuyên nghe bố mẹ nói: “Sau này kế nghiệp gia đình nhé”.
Công việc đầu tiên
Gia đình sớm tận dụng được cơ hội kinh doanh của thời kỳ Đổi mới là điều kiện để Duy Anh có một tuổi thơ với đời sống vật chất không có gì thiếu thốn cũng như điều kiện học hành bài bản. Giành được một phần học bổng của Đại học Cambridge và có những năm tháng du học ở một trong những thành phố đắt đỏ nhất nước Anh, song cứ đến kỳ nghỉ hè, Duy Anh lại trở về Việt Nam và gần như dành toàn bộ khoảng thời gian này để làm quen với công việc kinh doanh từ nhỏ nhất của gia đình.
Năm 2009, Đức Giang thành lập công ty con là Hóa chất Đức Giang - Lào Cai tại Cụm Công Nghiệp Tằng Loỏng, huyện Bảo Thắng, khởi công nhà máy sản xuất phosphor lớn nhất Việt Nam (công suất 40.000 tấn/năm). Mùa hè năm đó, Bảo Thắng thường xuyên 40 độ.
Công việc đầu tiên tại công ty của Duy Anh là công nhân đổ bê tông, sau đó là công nhân ở xưởng nguyên liệu. Tất cả đều phải làm 8 tiếng một ngày. Nhà máy chưa xong, máy móc thiết bị chưa lắp, anh công nhân trẻ phải trực tiếp xúc than, xúc apatite vào máy sàng. “Đó là mùa hè không thể quên”, vị Phó tổng giám đốc trẻ nhớ lại.
Duy Anh chia sẻ, cảm xúc lúc đó là sự đam mê háo hức rất lớn vì đây là nhà máy đầu tiên, là tài sản đầu tư lớn nhất lúc đó của công ty. Đó còn là cơ hội tiếp xúc, nghe câu chuyện của “những người công nhân đang sống ở khu vực nghèo nhất Việt Nam, những người anh thậm chí còn chưa từng tiếp xúc ở Hà Nội. Ở Anh tất nhiên là càng không”. Thu nhập bình quân đầu người tại Bảo Thắng tới năm 2017 là khoảng 900 bảng. Trong khi từ năm 2009, Duy Anh tiêu hết hơn 30.000 bảng Anh cho cuộc sống du học mỗi năm.
Những năm sau đó, Hóa chất Đức Giang liên tục mở thêm các công ty con là Hóa chất Lào Cai, Hóa chất Bảo Thắng… sau khi đưa vào vận hành Đức Giang - Lào Cai. Thời gian di chuyển từ Hà Nội tới các nhà máy cách hơn 400km mất cả 8-9 tiếng.
Cũng giống như các du học sinh khác, Duy Anh từng có ý định ở lại làm việc để trải nghiệm cũng như tích lũy kinh nghiệm trong các tập đoàn hàng đầu thế giới trước khi về nước. Nhưng những công việc trải qua trong khoảng thời gian về nước nghỉ hè, nghỉ Tết khiến chàng du học sinh thay đổi dự định cho tương lai.
“Lúc đó, suy nghĩ cũng mơ mộng lắm, muốn làm cho McKinsey, muốn làm cho các doanh nghiệp nước ngoài… Nhưng về thấy bố mẹ đã hơn 50 tuổi rồi mà vẫn phải di chuyển liên tục để xây dựng, quản lý các nhà máy, thấy thương quá. Mùa hè cuối cùng ở Anh, trước khi quyết định sẽ về hay ở lại thêm vài năm nữa, có một lần mình đứng ở Harrods - khu phố đắt đỏ nhất London. Mọi thứ đều hào nhoáng. Nhưng mình chợt nhận ra thực sự chưa bao giờ thấy cuộc sống ở Anh là vui cả, vì không có gia đình ở đây. Chỉ khi về nghỉ hè hay nghỉ Tết ở Việt Nam, cứ về đến nhà là cảm thấy vui rồi”, Duy Anh tâm sự.
Con trai Chủ tịch
Trở về sau những năm du học, công việc chính thức đầu tiên Duy Anh đảm nhiệm ở Đức Giang là làm trợ lý cho bố mình – ông Đào Hữu Huyền. Hiện bảng tên đề ngoài phòng làm việc của Duy Anh vẫn như cách đây 7 năm.
“Lúc mình mới vào công ty, mọi người nhìn với con mắt rất dè dặt, rất sợ. Nhưng dần dần, việc gì mình cũng làm, biết lắng nghe, biết sửa sai và hòa đồng với mọi người thì sự đánh giá đã chuyển sang những gì mình đóng góp cho công ty”, vị lãnh đạo trẻ tự tin.
“Bố mẹ mình nói rằng, muốn làm giỏi, phải làm được những việc bé nhất. Thế nên mình làm trợ lý cho bố, rồi làm trong phòng nghiên cứu và phát triển (R&D), rồi phụ trách mảng xuất khẩu, rồi làm dự án mới với giá trị đầu tư 2.000 tỷ đồng. Phải tự tay chọn công nghệ, lựa chọn bên mua, tìm bên bán, mọi việc đều phải làm hết”.
Môi trường chuyên nghiệp và những kiến thức học ở Anh, và môi trường làm việc tại một doanh nghiệp có gốc Nhà nước rất khác biệt. Chẳng hạn khi Duy Anh đề xuất áp dụng các phần mềm quản lý như ERP, SRP để số hóa các hoạt động sản xuất kinh doanh, rất nhiều người nghi ngờ việc biến toàn bộ sổ sách thành dữ liệu trên máy tính.
Phương châm của Duy Anh là kết hợp cả những thực tế của doanh nghiệp và ưu điểm của các mô hình nước ngoài. Vị lãnh đạo 8x cho rằng, quá trình chuyển giao giữa quá trình quản lý nhà nước và mô hình công ty tư nhân không thể bê nguyên 100% quản lý nước ngoài để áp dụng. Doanh nghiệp Việt Nam có nhiều đặc thù riêng mà quản lý nước ngoài không thể tính tới .
Ngày làm việc của vị Phó Tổng giám đốc bắt đầu từ 8h sáng và kết thúc vào lúc hơn 5h chiều, rất ít khi tiếp khách buổi tối. Duy Anh dành thời gian sau đó để chơi đá bóng, hay bóng chuyền với các đồng nghiệp, “để riêng” chiều thứ 7 và Chủ nhật cho gia đình.
Nhìn vào thời gian biểu như vậy, ít ai nghĩ Duy Anh đang phụ trách phần xuất khẩu hóa chất, mảng đóng góp 95% doanh thu và đang tăng trưởng đều đặn hơn 20% mỗi năm. Lãnh đạo trẻ này còn trực tiếp phụ trách phòng R&D, nơi mà những cải tiến giúp tiết kiệm chi phí hay giảm giá thành thì sẽ được thưởng 10% giá trị tích kiệm cho công ty. Đã có sáng kiến giúp tiết kiệm được 200 tỷ đồng, và có cá nhân được thưởng 20 tỷ đồng .
Duy Anh cũng phụ trách mảng tuyển dụng các nhân sự chủ chốt. “Nhiều cá nhân ở đây cũng giống như mình, đều bắt đầu từ công nhân, đứng máy, quản lý kíp sản xuất, ca sản xuất, phân xưởng, nhà máy… Những người có khả năng thì thăng tiến rất nhanh, như Đặng Tiến Đức vào công ty năm 23 tuổi và 24 tuổi trở thành Phó Tổng giám đốc phụ trách kỹ thuật tại nhà máy Đức Giang - Lào Cai với doanh số 2.000 tỷ đồng/năm. Lãnh đạo trẻ nhất là một Giám đốc phụ trách dây truyền sản xuất axit phosphoric có doanh số 600 tỷ đồng, sinh năm 1990”.
Doanh số 1 tỷ USD
Kim ngạch nhập khẩu hóa chất và các sản phẩm hóa chất của Việt Nam 8 tháng đầu năm hơn 6,5 tỷ USD, tăng hơn 20% so với cùng kỳ. Trong khi đó, kim ngạch xuất khẩu 2 nhóm sản phẩm trên mới chỉ 1,8 tỷ USD, tăng hơn 30%. Đây là một trong những nhóm mặt hàng nhập siêu lớn nhất do xuất khẩu phần lớn là nguyên liệu thô, các dẫn chất ban đầu trong khi nhập khẩu về dẫn chất cuối.
Mức tăng trưởng 30% là điều hấp dẫn với các doanh nghiệp. Tuy vậy, những khó khăn vẫn còn ở phía trước với Duy Anh - người đang trong quá trình nhận chuyển giao công việc để trở thành Tổng Giám đốc trong 1-2 năm tới.
Sau sự kiện Formosa, vấn đề bảo vệ môi trường trở nên cực kỳ nhạy cảm. Đức Giang đã đầu tư 200 tỷ đồng cho thiết bị môi trường tại các nhà máy và sẽ tiếp tục tăng. Tuy vậy, các dự án của công ty vẫn đang gặp cản trở lớn vì thời gian phê duyệt kéo dài hơn trước.
Giá điện cũng trở thành lực cản khiến Đức Giang mất đi lợi thế cạnh tranh do chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu giá thành và tăng đều hàng năm. Đơn cử như đợt tăng giá điện bất ngờ vào tháng 3 vừa qua khiến chi phí đội thêm 100 tỷ đồng trong năm nay. Đức Giang đang có kế hoạch tự chủ nguồn năng lượng này bằng việc đầu tư nhà máy 100MW tận dụng nhiệt điện từ các nhà máy phosphor.
Vì vậy, lãnh đạo công ty cho rằng chỉ có R&D để cải tiến công nghệ và tích kiệm chi phí, Đức Giang mới có khả năng cạnh tranh với các công ty trên thế giới, nhất là các đối thủ Trung Quốc. Công ty đầu tư 20 tỷ đồng cho R&D mỗi năm. 95% doanh thu của công ty tới từ xuất khẩu, nhưng Duy Anh mong muốn có thể cung cấp các hóa chất Việt Nam cần, hoặc ít nhất là cung cấp các dẫn chất cuối.
Ở tuổi 30 và sở hữu lượng cổ phiếu trị giá khoảng 135 tỷ đồng, Duy Anh chia sẻ “thực sự không có cảm giác gì khác lạ vì tài sản trên thị trường chứng khoán không đánh giá được hết những gì mình đang có”. Ngược lại, vị lãnh đạo trẻ cho rằng một trong những tài sản quý báu nhất của mình là lợi thế về ngôn ngữ - vừa kỹ thuật, vừa học thuật - để có thể trao đổi xu hướng và công nghệ với các giáo sư, kỹ sư hàng đầu của nước ngoài, để hiểu xu thế chung của thị trường hóa chất thế giới, qua đó biết được mặt hàng đang thiếu cung, có lợi thế sản xuất và lợi nhuận cao.
Mặc dù sớm được xác định là người kế nghiệp bố - vốn đang giữ vị trí Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc, song Duy Anh khẳng định Đức Giang không phải là doanh nghiệp gia đình mà là công ty đại chúng, nơi các cổ đông bên ngoài nắm hơn 55% cổ phần. “Nếu không thể đáp ứng tốt nhất lợi ích cho các cổ đông, chính mình cũng bị thay thế. Đây cũng chính là quan điểm của bố mình”, anh nói.
Đứng trên mảnh đất 5ha bên bờ đê cạnh sông Hồng, khu đất đáng lẽ trở thành một tổ hợp hóa chất nhưng sẽ được chuyển đổi thành dự án bất động sản và trụ sở mới của công ty do phải điều chỉnh định hướng vì vấn đề môi trường, Đào Hữu Duy Anh bày tỏ mơ ước là xây dựng Hóa chất Đức Giang thành một tên tuổi hàng đầu thế giới như Cargill – nơi mà mỗi cá nhân mang họ Cargill đều là một tỷ phú.
“Đó là một ước mơ còn nhiều thách thức nhưng trước mắt mình và các đồng sự đặt ra mục tiêu doanh số 1 tỷ USD trong 5 năm tới, đi cùng với đó là mức lợi nhuận tăng trưởng 20% mỗi năm”, người kế nghiệp tại Đức Giang nói.