Cách trung tâm TP Thanh Hóa chừng 50 km, đền thờ nàng Bình Khương, thuộc xã Vĩnh Long (Vĩnh Lộc, Thanh Hóa), nổi tiếng là ngôi đền thiêng trên đất Tây Đô.
Đền thờ nàng Bình Khương cách cổng phía Đông Thành Nhà Hồ không xa. Mỗi khi tham quan di sản văn hóa Thành Nhà Hồ, du khách thường ghé vào đền dâng hương, chiêm bái. Điều kỳ lạ là bên trong ngôi đền đang thờ tảng đá in hình đầu người và hai bàn tay khiến nhiều du khách hiếu kỳ.
Chuyện người phụ nữ đập đầu vào đá kêu oan cho chồng
Khu vực thờ tảng đá linh thiêng in hình đầu người và 2 bàn tay được đặt ở hậu cung. Người dân địa phương tin rằng, đây là vết tích đập đầu kêu oan cho chồng của nàng Bình Khương thuở xưa.
Tảng đá dài chừng 2 m, rộng khoảng 1,5 m, trên bề mặt phiến đá có vết lõm sâu to cỡ đầu người, hai bên đều có vết hằn trông giống như hai bàn tay. Huyền tích kể rằng, sau khi rời đô từ Thăng Long về Tây Đô (Vĩnh Lộc), năm 1397 Hồ Quý Ly cho xây dựng thành, đắp lũy. Công cuộc xây thành, đắp lũy nhiều gian khổ, khi quân lính phải khai thác, vận chuyển những phiến đá nặng hàng chục tấn.
Phiến đá in hình đầu người và hai bàn tay được thờ tại hậu cung của ngôi đền
Trong số những người tham gia vào công cuộc xây thành có Cống sinh Trần Công Sỹ. Ông được giao nhiệm vụ đốc thúc xây dựng đoạn tường thành phía Đông. Thực thi mệnh lệnh, Trần Công Sỹ làm việc ngày đêm không nghỉ để đảm bảo tiến độ.
Tuy nhiên, đoạn tường thành phía Đông do vị cống sinh này phụ trách cứ xây xong lại đổ, không rõ nguyên nhân. Một hôm, Hồ Quý Ly đích thân ra thị sát tình hình, thấy việc xây thành tại đây ngổn ngang.
Nghi ngờ Trần Công Sỹ có mưu đồ làm phản, cố ý chậm trễ công việc, Hồ Quý Ly tức giận hạ lệnh cho quân lính vùi thân chàng vào ngay vị trí bức tường thành bị đổ để răn đe.
Một đoạn thành nhà Hồ
Hay tin chồng bị xử tội chết oan, nàng Bình Khương đau khổ tột cùng. Trong cơn uất hận, nàng đã lao tới bức tường đá - nơi vùi thân xác chồng để tuẫn tiết theo chồng. Phiến đá nơi nàng tuẫn tiết lõm một hố rất sâu như hình đầu người và hai vệt bàn tay cào xé.
Tiếc thương số phận nàng, người dân trong vùng đã lập đền thờ tại đúng nơi nàng tuẫn tiết theo chồng. Tảng đá nàng đập đầu được nhân dân trong vùng đưa vào thờ tại hậu cung.
Phát lộ bộ hài cốt khi trùng tu ngôi đền
Tương truyền, ngôi đền được xây dựng từ đầu thế kỷ 15 nhưng sau đó bị đổ nát, đến năm 1903, được Tổng đốc Thanh Hóa Vương Duy Trinh cho xây dựng lại.
Truyền thuyết kể rằng, bà Bình Khương đã ba lần báo mộng cho Tổng đốc Thanh Hóa, lập đền thờ nơi bà mất. Hai lần đầu ông chỉ xem đấy là giấc mơ thường, đến lần thứ ba bà báo mộng sẽ phù hộ cho ông sinh được quý tử nếu làm điều bà muốn.
Tổng đốc Vương Duy Trinh bấy giờ không có con trai, và kỳ lạ là sau khi xây xong đền thờ bà, vợ ông đã hạ sinh quý tử.
Trải qua thời gian ngôi đền đã bị xuống cấp, đến tháng 12/2009 đền được Trung tâm Bảo tồn di sản Thành nhà Hồ trùng tu tôn tạo, bảo tồn kiến trúc gỗ truyền thống.
Du khách tham quan đền thờ nàng Bình Khương (Vĩnh Lộc, Thanh Hóa)
Là một trong những người tham gia vào việc trùng tu ngôi đền, ông Vũ Đình Xoén (64 tuổi, thôn Đông Môn, xã Vĩnh Long) kể: “Sáng mùng 1/9 Âm lịch năm 2009, tôi cùng nhóm thợ đang tiến hành giằng móng ngôi đền thì phát hiện bộ hài cốt ngay ở phía sau tảng đá bà Bình Khương đập đầu. Chúng tôi vội báo cáo sự việc với cơ quan chức năng tiến hành chôn cất bộ hài cốt ngay tại nơi tìm thấy”.
Theo ông Xoén, thường ngày ông vẫn vào đền dọn dẹp và hương khói, nhất là mỗi dịp Tết đến Xuân về.
Từ ngày phát lộ bộ hài cốt đến nay, người dân trong vùng đã lấy ngày 1/9 Âm lịch làm ngày giỗ bà. Ngoài dâng lễ vật, nhân dân trong vùng còn tổ chức lễ hội. Đây cũng là một trong những lễ hội lớn nằm trong vùng Di sản Thế giới Thành Nhà Hồ. Di tích đền thờ nàng Bình Khương được xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh năm 1995.
Ông Vũ Đình Xoén - một trong những người tham gia vào việc trùng tu ngôi đền, phát hiện thấy bộ hài cốt
Trước đây, vào triều vua Đồng Khánh (nhà Nguyễn), nghe đồn về dấu tay và đầu nàng Bình Khương qua 500 năm vẫn còn in rõ trên phiến đá nên du khách đến rất đông. Viên hào lý trong làng Đông Môn lo ngại tiếng đồn ngày càng vang xa sẽ gây phiền nhiễu nên thuê thợ về đục cả phiến đá đem chôn. Nhưng đục xong, nhóm thợ mắc bệnh lạ rồi qua đời.
Tri phủ Đoàn Thước nghe tin lo sợ mới sai lính tìm và cho đào phiến đá đó lên, lắp đúng vào chỗ cũ, đồng thời sai thợ khắc dòng chữ “Trần triều Cống Sinh - Bình Khương nương, phu nhân tri thạch” . Đại ý là: Tảng đá này ghi dấu vết của nàng Bình Khương, là nương tử của ông Cống sinh, triều nhà Trần.
Hai tấm bia được dựng ở bên trong ngôi đền
Vị tri phủ cũng cho dựng thêm một phiến đá ở chân thành, nơi Cống Sinh bị chôn lấp, trên đó khắc dòng chữ “Trần triều Cống Sinh - Bình Khương phu quân chi biếm” (nghĩa là nơi chôn lấp chồng bà Bình Khương, là Cống Sinh triều Trần).
Ngày nay, khi ghé thăm ngôi đền, nhiều du khách tỏ lòng xót thương cho người phụ nữ thủy chung và từng có nhiều câu thơ ca ngợi tiết hạnh của nàng, như: “Bình Khương vỗ đá kêu oan/ Dấu đầu tay để muôn vàn theo dư”; Tấm lòng trinh tiết in vào đá/ Lưu mãi muôn đời vạn tiếng thơm ”,...