Lịch sử Trung Hoa cổ đại đã có rất nhiều quân sư đình đám, khiến người đời sau phải ngả mũ bội phục khả năng thần cơ diệu toán.
Ngoài Gia Cát Lượng, nhân vật đã rất nổi tiếng thông qua các câu chuyện về thời kỳ Tam Quốc, dưới đây là một số những quân sư được lưu danh trong sử sách với tài kinh bang tế thế.
1. Khương Tử Nha
Nếu Gia Cát Lượng nổi danh nhờ bộ tiểu thuyết Tam Quốc Diễn Nghĩa, thì Khương Tử Nha lại được nhiều người biết đến qua tiểu thuyết Phong Thần Bảng.
Tuy nhiên, trái với miêu tả mang tính kỳ ảo trong Phong Thần Bảng, Khương Tử Nhả ngoài đời thực là một quân sư kỳ tài cho vua Chu.
Khương Tử Nha tên thật là Khương Vọng, sau rời sang đất Lã thì đổi sang họ Lã. Nhờ có công giúp Chu Vũ Vương diệt nhà Thương, Khương Tử Nha được phong cho đất Tề.
Ông đã thi hành nhiều chính sách sáng suốt, khôn khéo để thu phục lòng người, giúp dân phát triển công thương nghiệp,… đưa Tề thành một nước hùng mạnh.
Đến nay, người ta vẫn còn lưu truyền câu nói: "Khương Thượng trước, Tôn Tẫn sau, năm trăm năm trước Gia Cát Lương, năm trăm năm sau Lưu Bá Ôn."
2. Tôn Tẫn
Tôn Tẫn là quân sư nổi tiếng thời Chiến Quốc, hậu duệ của Tôn Vũ. Thời trẻ, Tôn Tẫn theo học binh pháp của Qủy Cốc Tử.
Sau này ông bị người đồng môn tên Bàng Quyên (tướng nhà Ngụy) đố kỵ, Quyên lừa bạn đến nước Ngụy rồi vu tội, hại Tôn Tẫn bị chặt xương đầu gối. Chữ "Tẫn" trong tên Tôn Tẫn xuất phát từ hình phạt chặt xương này.
Tuy nhiên, khi được đưa về Tề, Tôn Tẫn được tướng Điền Kỵ phục tài và tiến cử với Tề Uy Vương. Ông đã soạn ra "Tôn Tẫn Binh Pháp" để kế thừa tư tưởng của Tôn Vũ.
3. Trương Lương
Trương Lương là mưu thần kiêm công thần khai quốc của Hán Cao Tổ Lưu Bang, được xếp ngang hàng với Hàn Tín và Tiêu Hà.
Dù được Lưu Bang kính trọng, đánh giá cao nhưng Trương Lương lại chỉ xin được nhận phần đất phong nhỏ hẹp và tước Lưu Hầu.
Nhờ tài năng của Trương Lương trong việc phò tá Lưu Bang và tầm nhìn chính trị xa rộng, biết rút lui đúng lúc mà ông được Tư Mã Thiên coi trọng.
Khi viết Sử ký, Tư Mã Thiên đã xếp câu chuyện của ông vào phần Thế gia, tức là phần dành cho các nước chư hầu, những người có địa vị lớn trong giới quý tộc, những nhân vật nổi tiếng như Trần Thắng hay Khổng Tử.
Tuy nhiên, Tư Mã Thiên lại chỉ xếp truyện về Hàn Tín vào phần Liệt truyện (các sự kiện, câu chuyện ít quan trọng hơn).
4. Lưu Cơ
Lưu Cơ, tự là Bá Ôn, một công thần khai quốc của nhà Minh trong lịch sử Trung Hoa.
Lưu Cơ sinh ra trong một gia đình nhà Nho, có truyền thống chiến đấu dũng cảm chống lại quân xâm lược Nguyên Mông. Ông từng làm quan dưới triều nhà Nguyên, nhưng vì bị chèn ép nên bỏ về ở ẩn.
Sau này, Lưu Cơ làm mưu sĩ cho Chu Nguyên Chương. Chẳng những giúp Chu Nguyên Chương đánh bại các tập đoàn quân phiệt, Lưu Cơ còn từng có lần cứu Chu Nguyên Chương khỏi đạn pháo của quân địch.
5. Triệu Phổ
Triệu Phổ, tự Tắc Bình. Ông là nhà chính trị kiệt xuất thời Bắc Tống. Triệu Phổ 3 lần làm tướng, làm chính trị 50 năm, thọ 71 tuổi.
Dù ông ít đọc sách nhưng lại là người đa mưu túc trí. Triệu Phổ đã soạn ra cuốn "Bán bộ Luận ngữ trị thiên hạ".
