Trịnh Công Sơn được biết đến là một nhạc sĩ tài hoa và đa tình bậc nhất trong nền âm nhạc Việt Nam. Suốt cuộc đời ông đã đi qua biết bao bóng hồng và ôm vào lòng thật nhiều mối tình.
Có những mối tình ngây thơ, trong sáng, có những mối tình đắm say, mãnh liệt, cũng có những mối tình lại day dứt, tuyệt vọng… Nhưng mối tình nào cũng để lại trong nhạc sĩ một cảm xúc thăng hoa khác biệt, giúp ông viết nên được những bài ca đầy lãng mạn, thi vị.
Trong đó, có một mối tình kỳ lạ và vô cùng đặc biệt, không chỉ với bản thân Trịnh Công Sơn mà còn cả công chúng. Đó là mối tình đơn phương với danh ca Thanh Thúy.
Đây cũng được biết là mối tình đầu tiên của ông khi đặt chân tới Sài Gòn và bước vào giới âm nhạc.
Thanh Thúy sinh năm 1943, kém Trịnh Công Sơn 4 tuổi và cũng là người con của xứ Huế mộng mơ. Do mẹ của Thanh Thúy mắc bệnh hiểm nghèo nên gia đình cô phải rời mảnh đất cố đô đưa bà vào Sài Gòn chữa trị.
Đến Sài Gòn, để mưu sinh kiếm thêm tiền thuốc thang cho mẹ, Thanh Thúy phải bước vào nghiệp ca hát khi mới 16 tuổi. Cô kể:
"Lúc nuôi mẹ bệnh, tôi cũng yêu nghề. Nhưng cái tôi cần nhất lúc đó, là tiền để chữa bệnh cho mẹ. Chỉ sau vài tháng đi hát, tôi may mắn được khán giả đón nhận, biết đến. Mới là cô bé 15 tuổi, tôi không nghĩ là mình đẹp hay hát hay gì cả. Được khán giả thương mến, tôi nghĩ đó là một cái phước".
Tuy đi hát với mục đích ban đầu chỉ để có tiền nuôi mẹ, nhưng nhờ tài năng và nhan sắc trời phú của mình, Thanh Thúy đã nổi lên như một hiện tượng bậc nhất khắp các phòng trà tại Sài Gòn.
Thanh Thúy sở hữu một vẻ đẹp đằm thắm, mặn mà, thanh mảnh đầy nữ tính, cùng mái tóc dài đen óng, được xếp vào hàng mỹ nhân trong giới ca sĩ.
Không những vậy, giọng hát của cô còn vô cùng đặc biệt, trầm sâu lắng đến mức biến ảo, liêu trai và u tịch, nhưng giáo sư Nguyễn Văn Trung từng nói:
"Đứng trước Thanh Thúy, nghe Thanh Thúy hát những bài buồn buồn bằng một giọng trầm, với những nét mặt xa vắng, khán giả cảm thấy như bị lôi kéo về một dĩ vãng xa xôi nhưng cũng rất gần gũi quen thuộc, một dĩ vãng dệt những hình ảnh rung động, cảm nghĩ gắn liền với lịch sử đất nước, với thôn quê đồng ruộng, với sông Hương, núi Ngự, tiêu biểu cho những gì là dân tộc, cá tính địa phương về mặt tiêu cực: một nỗi buồn man mác, cô tịch, trầm lặng, vô định…".
Cô sở hữu nhân cách sáng lòa như Hồ Trường An từng viết: "Thanh Thúy là nghệ sĩ có tư cách, có phẩm hạnh. Cô không gây ngộ nhận nào cho nhóm ký giả ưa săn tin giật gân…
Trong hàng ngũ các nữ ca sĩ nổi tiếng thuở xa xưa chỉ có Lệ Thanh, Thanh Thúy và Hoàng Oanh là nhu mì, khiêm tốn, ngoan hiền và biết tự trọng.
Ở chót vót đỉnh danh vọng mà cô không hề nói một lời kiêu căng hay một lời làm thương tổn tha nhân, không hề bôi bẩn kẻ vắng mặt, không khoe khoang thành tích của mình khi tiếp xúc với báo chí".
Chính vì thế, Thanh Thúy đã trở thành người trong mộng của biết bao văn nghệ sĩ thời đó. Nhạc sĩ Nguyên Sa chia sẻ:
"Thanh Thúy là nữ ca sĩ được ngợi ca nhiều nhất trong văn, trong thơ, thi sĩ Hoàng Trúc Ly, nhà văn Mai Thảo, nhà thơ Viên Linh, nhà văn Tuấn Huy….
Bởi vì Thanh Thúy chính là người yêu trong mộng của cả một thế hệ, trong đó có những nhà văn, nhà thơ bén nhạy bắt được cảm xúc riêng tư mà diễn đạt cái khách quan mênh mông trong cái chủ quan, riêng lẽ sống thực và chân thành…".
Và hiển nhiên, Trịnh Công Sơn cũng không thể thoát khỏi sự mê hoặc từ vẻ đẹp và tiếng hát Thanh Thúy.
Năm 1958, Trịnh Công Sơn vào Sài Gòn học và dần làm quen với không khí vũ trường, phòng trà, phụ diễn tân nhạc về đêm.
Trong một lần đến phòng trà Đức Quỳnh, người thư sinh chốn kinh thành Huế bỗng chớm nở những rung động đầu đời với hình ảnh của bóng hồng Thanh Thúy.
Dường như đêm nào, Trịnh Công Sơn cũng đến đây, lấy cớ là nghe nhạc để được nhìn thấy người mỹ nhân trong mộng từ trên sân khấu tới khi "lặng lẽ đi vào ngõ tối". Ông kể:
"Thuở còn trọ học ở Sài Gòn, năm đó tôi 17 tuổi, đêm nào tôi cũng lò dò đến phòng trà ca nhạc để nghe Thanh Thúy hát. Dần dần hình bóng Thanh Thúy đã ăn sâu vào trong tôi lúc nào không biết. Nói yêu Thanh Thúy thì cũng chưa hẳn. Vì mặc cảm nghèo và vô danh.
Trong khi đó, Thanh Thúy là một ca sĩ có tiếng lúc bấy giờ, kẻ đón người đưa tấp nập. Biết vậy, nhưng tôi không thể đêm nào thiếu hình ảnh và tiếng hát của nàng. Có đêm tôi chỉ đủ tiền để mua một ly nước chanh.
Đêm đêm tôi thao thức với những khát khao, mơ ước là phải làm một cái gì đó để tỏ cho Thanh Thúy biết là tôi đang rất ngưỡng mộ nàng".
Vậy là từ khi đặt chân vào giới văn nghệ Sài Gòn, Trịnh Công Sơn đã phải lòng "tiếng hát khói sương" Thanh Thúy.
Nhà báo Nguyễn Công Khế, người em tri kỷ của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn cũng kể lại: "Lúc sinh thời, mỗi lần uống rượu, anh Sơn thường kể về hoàn cảnh ra đời ca khúc Thương một người dành tặng cho chị Thanh Thúy.
Có đêm, anh Sơn ngồi ở một góc vắng trên đường Cao Thắng, đợi người trong mộng đi hát về, chỉ để được nhìn thấy.
Cái dáng gầy, tà áo dài mong manh khuất dần vào con hẻm nhỏ, tiếng guốc hối hả bước về phòng trọ cho kịp chăm sóc mẹ già đang bệnh tật, đã làm anh Sơn xúc cảm. Ca khúc Thương một người ra đời từ đó. Anh Sơn rất si mê chị Thanh Thúy".
Mỗi ca từ của bài Thương một người, Trịnh Công Sơn đều trĩu nặng tình yêu dành cho nữ ca sĩ. Người nhạc sĩ tài hoa nhiều lần lặp lại từ "thương".
Vài năm sau, mẹ danh ca Thanh Thúy qua đời. Nỗi đau mất mẹ đã ảnh hưởng không nhỏ tới sự nghiệp và phong cách trình diễn của cô.
Kể từ đó, Thanh Thúy trút hết buồn đau vào các ca khúc cô trình diễn trên sân khấu như: Chuyến tàu hoàng hôn, Tình đời, Duyên kiếp cầm ca, Phố buồn… Điều này khiến giọng hát của cô càng u sầu, chan chứa cảm xúc, chạm tới tận đáy lòng người nghe và khiến họ rung động. Chính từ lúc này, cô được mệnh danh là "Tiếng hát sầu ru khuya". Và tiếng hát ấy đã gây thương nhớ, day dứt cho nhạc sĩ họ Trịnh.
Trịnh Công Sơn lúc này vốn nhút nhát, lại mang mặc cảm cái nghèo nên tình yêu của ông cũng chỉ thầm lặng, vụng trộm, chờ đợi, đơn phương, nhớ nhung thầm kín, dù nhiều lần gặp mà không dám nói ra.
Một ngày nọ, Trịnh Công Sơn đánh liều viết một mẩu giấy nhỏ yêu cầu Thanh Thúy hát ca khúc Giọt mưa thu của Đặng Thế Phong.
Trịnh Công Sơn không ngờ rằng, lời yêu cầu của ông đã được Thanh Thúy đáp lại.
Hình ảnh con chim non trong bài hát làm Thanh Thúy nhớ đến mẹ và cô cảm thấy cô đơn, đau đớn trong day dứt, quằn quại. Chính vì thế nên cô thể hiện ca khúc trong dòng cảm xúc mãnh liệt đến mức tuôn thành nước mắt.
Cũng từ giọt nước mắt ấy, Thanh Thúy đã lay động trái tim thổn thức đang say đắm của Trịnh Công Sơn, khiến ông viết nên ca khúc tuyệt phẩm Ướt mi. Đây là cũng là một trong những bài ca bất hủ đầu đời của ông.
Về khoảnh khắc sáng tác Ướt mi, Trịnh Công Sơn nói: "Những giọt nước mắt ấy như một cơn mưa nhỏ trên tâm hồn mỏng manh của tôi đã khiến tôi phải lùi xa hơn nữa về một cõi đời nào còn xa xôi hơn đã từng làm tôi nhỏ lệ.
Phải có một nỗi tuyệt vọng nào đó khởi đầu để tôi không ngừng dan díu với những giọt nước mắt của đời làm của cải riêng tư. Eva ăn trái cấm và sự sống hình thành.
Tôi e cũng đã từng nuốt những giọt nước mắt để biết tận tình nói về những giọt nước mắt kia.
Những giọt nước mắt đó đã trở thành một ám ảnh, thôi thúc làm bùng lên ngọn lửa sáng tạo đang âm ỉ cháy trong tôi. Và, tôi đã viết ra như không kiềm giữ được...".
Sau khi hoàn thành Ướt mi, Trịnh Công Sơn đã chép thật nắn nót vào một tờ giấy và luôn mang theo bên mình để cơ hội đến là trao cho Thanh Thúy.
Nhưng phải năm lần bảy lượt mang đi rồi lại mang về, ông mới dám đánh liều lên ngồi hàng ghế đầu để có dịp gởi tặng bài hát cho mối tình đầu.
Đêm đó, sau khi gửi tặng Thanh Thúy, Trịnh Công Sơn đã mất ngủ vì hồi hộp, lo lắng, không biết số phận của Ướt mi sẽ như thế nào.
Phải 3 tuần sau, giữa lúc vô cùng tuyệt vọng, hụt hẫng Trịnh Công Sơn bất ngờ được nghe Ướt mi cất lên từ tiếng hát Thanh Thúy và vỡ òa trong hạnh phúc.
Thanh Thúy hát xong, cố ý nán lại sân khấu để chờ người đã tặng nhạc. Lúc này, Trịnh Công Sơn thu hết can đảm bước lên nói lời cám ơn Thanh Thúy vì đã hát bài hát ca khúc của mình. Thanh Thúy vì muốn trò chuyện với tác giả ca khúc nên đã mời Trịnh Công Sơn về nhà.
Tuy nhiên, mối quan hệ giữa cả hai chỉ dừng lại ở đó. Về phía mình, Thanh Thúy chưa bao giờ thừa nhận về mối tình với Trịnh Công Sơn. Cô chỉ xem ông như một người nhạc sĩ đáng kính trọng và ngưỡng mộ.