Nhà Thanh là triều đại phong kiến cuối cùng có nhiều biến cố nhất trong lịch sử Trung Quốc. Chỉ mới chấm dứt cách đây hơn 100 năm, kể từ vị hoàng đế cuối cùng Phổ Nghi thoái vị năm 1912. Chính vì vậy, tư liệu lịch sử đều còn rất nhiều và là nguyên liệu vô cùng phong phú để các tác phẩm truyện, ký, tiểu thuyết phim ảnh ra đời. Đặc biệt là giai đoạn Khang Hy – Ung Chính – Càn Long thịnh thế là chủ đề được khai thác nhiều nhất trên tiểu thuyết lẫn phim ảnh.
Trên phim ảnh, người ta thường bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với cuộc sống giàu sang, sung sướng của vua chúa và hoàng tộc. Dường như, mỗi ngày họ không cần làm việc nhưng vẫn được ăn ngon mặc đẹp, người hầu kẻ hạ.
Song, trên thực tế thì chưa hẳn đã như vậy.
Buổi sáng vào khoảng 4 giờ, hoạn quan (hay thái giám, người hầu hạ vua) sẽ đứng trước cửa phòng của Hoàng đế làm đồng hồ báo thức hình người, hô to: "Đã đến giờ thỉnh giá (tới giờ dậy) rồi!". Sau ba tiếng hô này, hoàng đế phải thức dậy (nếu Hoàng đế tuổi còn quá nhỏ thì sẽ được phép ngủ thêm một lúc).
Sau khi thức dậy, việc đầu tiên mà các Hoàng đế làm là tắm rửa. Đồ ăn sáng lúc này sẽ được chuẩn bị bằng vài món ăn nhẹ như tổ yến chưng đường phèn.
Tiếp đó, Hoàng đế sẽ mặc long bào (triều phục thêu rồng) rồi được bốn người hầu mở đường, các thái giám sẽ đi theo xung quanh xe ngựa bước vào thời gian làm việc.
Hoạn quan là người luôn thân cận, hầu hạ Hoàng đế
Có thể nói lâm triều là thứ làm các Hoàng đế đau đầu nhất, đặc biệt là vào mùa đông. Bởi vì điện Thái Hoà rất lớn, nên nhiệt độ bên trong khá là thấp, ngoài trừ bên cạnh Hoàng đế được đặt một cái lò sưởi thì các nơi khác đều trống trơn.
Vì vậy, mỗi một vị quan đều phải chuẩn bị cho bản thân một chiếc áo lông chồn để chống lạnh.
Từng có lời đồn rằng, một Đại Học Sĩ làm quan thanh liêm không mua nổi áo khoác lông chồn, khi lâm triều ở điện Thái Hoà bị đông lạnh, trở về thì bệnh nặng, không lâu sau qua đời.
Đáng nói, lâm triều lại là công việc không quá quan trọng, thậm chí đây giống như một buổi gặp mặt. Đa số trong các buổi này, Hoàng đế sẽ tiếp kiến những quan viên mới được sắc phong, hoặc đề bạt các quan viên địa phương. Họ không được phép nói chuyện trực tiếp với vua mà phải quỳ để giới thiệu lý lịch và tổ tiên 3 đời của mình. Còn lại, những vấn đề liên quan đến chính sự sẽ không được nhắc đến trong buổi lâm triều.
Sau khi lâm triều, Hoàng đế nhà Thanh sẽ được ngủ đến khoảng 6 giờ thì dậy và đến Nam Thư Phòng đọc sách.
Chế độ lâm triều chỉ được hoãn khi:
- Hoàng đế bị bệnh
- Hoàng đế không ở trong cung (đi Nhiệt Hà hoặc Viên Minh Viên)
- Có quốc tang
Nhìn chung, Hoàng đế nhà Thanh được coi là "chuyên nghiệp" hơn hẳn các Hoàng đế nhà Minh. Dưới triều Minh nhiều vị Hoàng đế mấy chục năm không dậy sớm, không lâm triều, thậm chí không biết mặt quan viên.
Đến 8h sáng, Hoàng đế triều Thanh sẽ dùng bữa sáng chính với thực đơn phong phú hơn.
Theo ghi chép vào ngày mười tháng năm năm Càn Long thứ mười chín, một bữa sáng của Hoàng đế bao gồm: 9 món ăn nóng (gà hầm, đậu hủ chưng, tổ yến hấp thịt thái sợi, gà quay, thịt viên gói, thịt nai nướng, thịt heo ướp muối, gà nấu cung đình, canh suông); 4 loại dưa muối (cải muối Tô Châu, dưa chuột ngâm xì dầu, rau trộn, cải muối); 3 món chính (cơm, bánh màn thầu, bánh hấp).
Hoàng đế lâm triều trong điện Thái Hòa
Món ăn không ít, nhưng cũng không xa hoa như trong tưởng tượng, mãi tới thời Tây Thái Hậu bữa ăn của hoàng tộc mới trở nên xa hoa.
Ăn sáng xong, Hoàng đế sẽ xem tấu chương mà các quan trình lên và phê chỉ thị "trẫm đã xem" vào trong.
Sau đó, tấu chương sẽ được đưa tới Sở Quân Cơ. Các đại thần trong Sở Quân Cơ và Hoàng đế sẽ bắt đầu kiến khởi, nó tương tự với hội nghị nội các ngày nay.
Kiến khởi thời nhà Thanh được quản lý vô cùng nghiêm khắc, nếu Hoàng đế còn vị thành niên, ngoại trừ các đại thần nhiếp chính, thì những quan lại khác bao gồm của các hoạn quan cũng không được phép tham gia.
Kiến khởi không có thời gian cụ thể, thường thì kéo dài vài giờ là chuyện thường. Trong lúc kiến khởi, quân thần thường sẽ trực tiếp nói chuyện với nhau, không hề giấu nhau bất kì thứ gì.
Khi đã kết thúc kiến khởi, Hoàng đế sẽ dùng bữa trưa. Cơm trưa thường sẽ bắt đầu vào lúc 2 – 3 giờ chiều, chủng loại và số lượng không khác gì bữa sáng cả.
Hoàng đế sẽ nghỉ trưa khoảng 1 tiếng. Ngủ dậy, Vua bắt đầu đọc sách, luyện thư pháp, vẽ tranh, xem các trò giải trí, tìm Thái Hậu hoặc phi tử tâm sự, triệu tập các học giả nổi tiếng thảo luận học vấn.
Còn những hoạt động như đánh cầu, cưỡi xe đạp của Phổ Nghi là vào thời Thanh Mạt sau khi ông đã thoái vị.
Tới bữa tối, thực đơn cũng không khác bữa sáng và trưa là bao nhưng sẽ Hoàng đế sẽ được uống rượu. Dưới sự giám sát của thái giám, khi thấy Hoàng đế uống tới độ nhất định, thái giám sẽ nói: "Dừng lại", hoàng đế sẽ không được phép uống nữa.
Các vị Hoàng đế dời cung đến lâm viên Hoàng gia
Đặc biệt, ngoài dùng bữa với Thái Hậu thì Hoàng hậu hay phi tử đều không được phép ngồi chung bàn với Hoàng đế, trừ khi Hoàng đế di giá đến cung của Hoàng hậu và phi tần để dùng bữa.
Tổ chế có quy định rằng: khi Hoàng đế giá lâm, Hoàng hậu phải quỳ ở cửa cung nghênh đón, sau khi Hoàng đế vào điện, Hoàng hậu phải thực hiện việc quỳ xuống ba lần, dập đầu chín lần, cho nên Hoàng đế triều Thanh rất ít khi đi tới cung Hoàng hậu hoặc phi tần dùng bữa.
Khi đến lâm viên của Hoàng gia, Hoàng đế sẽ được tự do hơn ở trong cung. Họ có thể không cần lâm triều, được dùng bữa với Hoàng hậu, phi tần. Vì vậy, một khi có cơ hội họ sẽ lập tức rời cung, tỷ như Khang Hi hay tới hành cung Nhiệt Hà, Càn Long thường tới Viên Minh Hiên, Từ Khê thì thường đi Di Hoà Viên.
Song, dù ở hành cung thì công việc kiến khởi vẫn diễn ra, vẫn phải phê duyệt tấu chương. Và quan trọng hơn đó là nếu Hoàng đế đi quá lâu sẽ bị các đại thần khuyên về.
Về việc lật thẻ bài, Hoàng đế thường sẽ thông qua các ám chỉ triệu kiến Hoàng hậu, phi tần, chứ không trực tiếp tới tẩm cung của họ. Chẳng hạn, Hoàng Đế sẽ ban một phần trong bữa tối của mình cho Hoàng hậu hoặc phi tần.
Trong sách Khởi cư chú có ghi chép, ngày mùng sáu tháng bảy năm Càn Long ba mươi tám: Hoàng đế ban bữa tối cho Thuận Phi, đêm đó, Càn Long đế đón Thuận Phi.
Kim bài ghi tên các vị phi tần ngày xưa.
Các vị phi tần trước khi tới thị tẩm sẽ được tắm rửa sạch sẽ, cởi quần áo và quấn thân bằng một tấm chăn màu đỏ. Khi Hoàng đế thị tẩm, thái giám tổng quản của phòng Kính sự sẽ đợi ở bên ngoài và làm nhiệm vụ tính giờ cho Hoàng đế. Để tránh cho các vị quân chủ trầm mê trong tửu sắc, rồi vì tửu sắc mà làm suy nhược cơ thể. Thông thường, thời gian "hành sự" của vua kết thúc sau khi cháy hết một nén hương, tức khoảng 30 - 40 phút.
Nhìn chung, một ngày của các Hoàng đế Thanh triều cũng không hề tự do, thoải mái như trên phim. Không chỉ phải làm việc theo những công thức nhất định mà họ còn bị kiềm chế bởi các quy tắc do tổ tông để lại. Thế nên mọi thứ trên phim ảnh chỉ lột tả một phần nào đó đời thực của các vị vua nhà Thanh ngày đó.
