Theo báo chí Mỹ, Nhà Trắng không muốn gia hạn Hiệp ước Cắt giảm Vũ khí Chiến lược Mới 2010 (START Mới) – hiệp ước sẽ hết hạn vào 19 tháng tới, bất chấp mọi nỗ lực của Nga nhằm cứu vãn thỏa thuận này.
Tổng thống Mỹ Donald Trump đã nói rằng, ông muốn có được một thỏa thuận kiểm soát vũ khí “thế hệ mới” với Nga và Trung Quốc. Thỏa thuận này sẽ quy định về tất cả các loại vũ khí hạt nhân.
Ông Trump đã đề cập đến chủ đề này trong các cuộc gặp riêng với Tổng thống Nga Vladimir Putin và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, trong đó có những cuộc gặp gần đây nhất ở hội nghị thượng đỉnh G20 ở Osaka hồi tháng trước.
Phái đoàn Mỹ đến Geneva do Thứ trưởng Ngoại giao John Sullivan dẫn đầu và sẽ có sự tham gia của ông Tim Morrison – người đang đảm nhiệm vị trí như cố vấn hàng đầu của Tổng thống Trump về vấn đề Nga trong Hội đồng An ninh Quốc gia.
Ngoài ra, phái đoàn của Mỹ còn bao gồm các đại diện đến từ Lầu Năm Góc, Cơ quan An ninh Quốc gia và một số cơ quan khác, tờ Thời báo New York cho biết. Trong khi đó, phái đoàn Nga sẽ do Thứ trưởng Sergei Ryabkov dẫn đầu.
Trung Quốc không phải là một bên tham gia vào các hiệp ước cắt giảm vũ khí hạt nhân giữa Nga và Mỹ. Không rõ Bắc Kinh liệu có sẵn sàng tham gia vào những cuộc đàm phán giữa Nga và Mỹ về vấn đề cắt giảm vũ khí hạt nhân hay không.
Giới chức Trung Quốc trước đó đã bác bỏ ý tưởng về một hiệp ước cắt giảm vũ khí mới mà không cần biết hiệp ước này được đàm phán như thế nào. Phía Trung Quốc cho rằng, trong nhiều động thái, việc ông Trump quyết định rút ra khỏi Hiệp ước Các Lực lượng Hạt nhân Tầm trung (INF) là bằng chứng cho thấy Washington không đáng tin.
Mỹ tìm kiếm một hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân mới sau khi nước này quyết định rút ra khỏi hiệp ước INF – một hành động đang gây ra sóng gió lớn trong quan hệ giữa Nga với Mỹ nói riêng và Nga với phương Tây nói chung.
INF được ký kết là để giải quyết một cuộc khủng hoảng tên lửa hạt nhân thời Xô-viết nhằm vào các thủ đô phương Tây.
Hiệp ước INF được ông Mikhail Gorbachev và ông Ronald Reagan ký năm 1987 cấm Nga và Mỹ phát triển, triển khai và thử nghiệm các tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo được phóng đi từ mặt đất với tầm bắn từ khoảng 300 đến 3.400 dặm (tương đương từ 482km đến 5470km).
Hiệp ước này được coi là một thành tựu lớn đạt được trong nỗ lực nhằm “tháo ngòi” căng thẳng trong Chiến tranh Lạnh và giúp hóa giải nỗi lo sợ về vũ khí hạt nhân ở châu Âu.
Nga và Mỹ liên tục cáo buộc lẫn nhau về những vụ vi phạm hiệp ước. Mỹ tố cáo Nga chế tạo các tên lửa bị cấm trong hiệp ước. Trong khi đó, Nga tố ngược lại rằng Mỹ không tuân thủ INF khi thiết lập các căn cứ quân sự ở Đông Âu có khả năng không chỉ phòng thủ mà còn tấn công được và có thể nhằm vào Nga.
Bất chấp những lời cáo buộc trên, chính quyền của cựu Tổng thống Barack Obama trước đó đã quyết định không từ bỏ thỏa thuận này.
Tuy nhiên, hồi tháng 10 năm ngoái, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã bất ngờ công khai lên tiếng tuyên bố sẽ rút nước này ra khỏi INF để trả đũa cho việc Nga không tuân thủ INF. Nhà lãnh đạo Mỹ còn thề rằng, nước ông sẽ tiếp tục tăng cường kho vũ khí hạt nhân cho đến khi Nga và Trung Quốc “hiểu ra vấn đề”.
Mỹ đã bắt đầu khởi động tiến trình rút khỏi hiệp ước INF từ hồi đầu tháng Hai. Ngay sau động thái của Mỹ, Nga cũng tuyên bố rút khỏi hiệp ước. Quá trình rút khỏi hiệp ước sẽ mất thời gian là 6 tháng.
Nếu hiệp ước INF bị hủy bỏ thì sẽ chỉ còn Hiệp ước Cắt Giảm Vũ khí Chiến lược (START MỚI) là bước cản trở cuối cùng đối với viễn cảnh phổ biến vũ khí hạt nhân không kiểm soát. Hiệp ước START MỚI có thời hạn đến năm 2021 và Washington đã phát đi nhiều tín hiệu cho thấy họ không muốn làm mới nó.
Với việc không còn sự tồn tại của các hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân, chắc chắn sẽ xảy ra một cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân đáng sợ giữa các cường quốc hạt nhân và viễn cảnh này gây quan ngại sâu sắc cho cộng đồng thế giới.