Bên ngoài tòa nhà đại sứ Mỹ ở Moscow.
Điện thoại đổ chuông trong bộ phận lãnh sự của Đại sứ quán Mỹ ở Moscow vào lúc 2h30 chiều ngày 28/3/1979. Một người đàn ông Liên Xô không rõ danh tính ở đầu dây. Anh ta hỏi liệu mình có thể được hỗ trợ để xin thị thực Mỹ hay không.
Cuộc điện thoại định mệnh đã kích hoạt một cuộc giải cứu con tin như trong các bộ phim Hollywood với sự tham gia của hai siêu cường đối đầu nhau thời Chiến tranh Lạnh – Mỹ và Liên Xô.
Cuộc điện không mong đợi
Sau cuộc điện thoại không mong đợi từ người lạ, thư ký thứ hai của Đại sứ quán Mỹ Robert W. Pringle bước ra ngoài để gặp người đàn ông trên phố Tchaikovsky (nay là đại lộ Novinskiy), nơi đặt đại sứ quán.
Mặc dù không nhận được báo cáo nào về những gì mà người đàn ông trình bày, nhưng vì lý do khó hiểu nào đó, Pringle đã hộ tống "người quen mới" vào bên trong đại sứ quán, đi ngang qua các lính gác Liên Xô - những người vốn không có thẩm quyền ngăn cản người đi cùng với một nhà ngoại giao Mỹ vào nơi được coi là lãnh địa của Mỹ.
Khi người bạn đồng hành của nhà ngoại giao bước qua cổng đại sứ quán, tình hình bất ngờ xấu đi. "Ngay sau khi anh ta bước vào đến phòng chờ, một thư ký nhận thấy người đàn ông này dường như đang cố giữ chặt phần eo của mình. Anh ta bất ngờ mở áo khoác và nói rằng đang đeo một quả bom mà nếu không được phép rời Liên Xô anh ta sẽ cho nổ ngay tại đây", tờ New York Times đưa tin về vụ việc ngày 28/3/1979.
Các nhân viên đại sứ quán bị nhốt trong tòa nhà với một người đàn ông bị kích động, đang đe dọa tự sát bằng cách cho nổ một quả bom có thể phá hủy khu vực. Ngay lập tức, đội đặc nhiệm của Liên Xô được thông báo về sự việc.
Vấn đề thuộc về Liên Xô
Đại sứ Mỹ Malcolm Toon.
“Các nhà chức trách Liên Xô đến hiện trường khoảng 4h30 chiều. Rõ ràng vấn đề là của họ. Theo quan điểm của chúng tôi, đây là một công dân Liên Xô, người đại diện cho một mối đe dọa”, Malcolm Toon, Đại sứ Mỹ tại Liên Xô vào thời điểm đó nói với RBTH.
Cũng trong lúc ấy, đội đặc nhiệm Alfa của Ủy ban An ninh Quốc gia (KGB) Liên Xô, do chỉ huy Gennadiy Zaytsev lãnh đạo, đang chuẩn bị một chiến dịch giải cứu đại sứ quán.
"Chúng tôi được lệnh của Chủ tịch KGB đến đại sứ quán. Chúng tôi không loại trừ khả năng sẽ phải sử dụng vũ khí. Việc sử dụng vũ lực đã được phía Mỹ cho phép. Đồng thời, chúng tôi cũng quyết định thương lượng với tên tội phạm này, vì chúng tôi không biết gì về hắn. Nhiệm vụ này đã được giao cho tôi", Zaytsev nói trong một cuộc phỏng vấn nhiều năm sau đó.
Chiến dịch của lực lượng đặc nhiệm Liên Xô đặc biệt nhạy cảm dưới ánh sáng của ván cờ địa chính trị lúc bấy giờ khi Mỹ và Liên Xô là những đối thủ ý thức hệ đang có nguy cơ khởi động Thế chiến II bằng hạt nhân.
Việc các binh sĩ Liên Xô khai hỏa vũ khí ở nơi được coi là lãnh thổ Mỹ như đại sứ quán đã kéo theo những rủi ro nghiêm trọng đối với quan hệ song phương của hai siêu cường cũng như với phần còn lại của thế giới.
Nhưng trong một động thái đặt trọn niềm tin chưa từng có, các biệt kích Xô Viết đã có cuộc thảo luận chi tiết về chiến dịch với đại diện của Đại sứ quán Mỹ và Bộ Ngoại giao Liên Xô.
Lo sợ rằng việc đến Washington để xin chỉ thị sẽ mất quá nhiều thời gian quý báu, Đại sứ Toon đã đưa ra quyết định đơn phương để biệt kích Liên Xô sử dụng vũ khí bên trong sứ quán. Với sự cho phép này, nhiệm vụ đã được tiến hành.
Đàm phán
Ba lính biệt kích Liên Xô tiến vào đại sứ quán để tiếp cận tên khủng bố, thiết lập liên lạc, tìm hiểu về động cơ và thuyết phục hắn đầu hàng. Khi tên khủng bố nhìn thấy các đặc nhiệm mặc thường phục, hắn yêu cầu một người trong số họ ở lại. Hai người rời khỏi tòa nhà, để lại chỉ huy Zaytsev đàm phán.
“Vị khách - tức tên khủng bố - là một người đàn ông vạm vỡ, tóc nâu - ngay lập tức cho xem thiết bị nổ. Nó được gắn vào bụng hắn, làm bằng thép không gỉ. Kích nổ hắn giữ trong tay phải và không bao giờ buông ra dù chỉ một giây”, Zaytsev kể lại.
Đây là lúc chỉ huy Alfa biết được ý định của tên khủng bố.
"Thành thật mà nói, cuộc trò chuyện rất tẻ nhạt. Tuy nhiên, tôi đã cố gắng thuyết phục hắn nói chuyện", Zaytsev nói. "Hắn nói mình tên là Yuri Vlasenko, sinh năm 1953, cư dân thành phố Kherson, một cựu thuyền nhân buôn bán. Hắn dự định sẽ thi đỗ vào đại học Tổng hợp Moscow, nhưng không thành công".
Đe dọa tự nổ tung, Vlasenko, 26 tuổi, yêu cầu được cấp phép để đến Mỹ, nơi hắn dự định học lên cao hơn.
Chỉ huy chiến dịch Gennadiy Zaytsev.
Zaytsev nói: “Trong quá trình trò chuyện, tôi đã hình thành một quan điểm rằng chúng tôi đang đối phó với một người thiểu năng trí tuệ, điều sau đó đã được xác nhận”.
Vấn đề là ngay cả khi Washington quyết định cấp thị thực nhập cảnh vào Mỹ cho người đàn ông này, các nhà chức trách Mỹ sẽ không muốn để tên khủng bố dễ dàng ra đi mà không bị trừng phạt từ phía Liên Xô.
Zaytsev đã cố gắng thuyết phục Vlasenko từ bỏ kế hoạch tệ hại của mình, nhưng chẳng mấy tiến triển. “Kẻ khủng bố đã mắc rất nhiều sai lầm. Nhưng tôi vẫn thể tận dụng những sai lầm của hắn”, Zaytsev nói.
Hành động
Trong suốt cuộc đàm phán, một số thành viên của đội Alfa tin rằng Vlasenko chỉ cần thời gian để giải tỏa tâm lý bằng cách kể cho người khác nghe về những khó khăn mà hắn phải đối mặt trong cuộc đời. Nhưng các lãnh đạo KGB lại không quan tâm đến những điều đó.
"Khi nào thì đủ điều kiện để giải cứu?" là câu hỏi lặp đi lặp lại mà các lãnh đạo đặt ra cho đội Alfa của Zaytsev.
Sau 5 giờ đàm phán vô ích, biệt kích Liên Xô nhận được lệnh bắt giữ Vlasenko. Một loạt đạn hơi cay được bắn ra sau đó, khi các thành viên của đội cho rằng điều đó đủ để khiến kẻ khủng bố đầu hàng.
Tuy nhiên, không như dự tính. Vlasenko mở cửa sổ để không khí tràn vào phòng và bắt đầu la hét. Với hành động đó, tên khủng bố đã lộ diện trước những tay súng bắn tỉa và bị nhắm hai phát vào cánh tay.
"Chúng tôi dự đoán kẻ khủng bố sẽ buông chốt trong đau đớn. Nhưng kết quả mong muốn đã không đạt được. Sau khi đạn găm vào cánh tay, Vlasenko co giật, rút chốt và tự nổ tung. Những mảnh kính, khung và thanh cửa sổ bị sóng xung kích thổi qua người. May mắn thay, tôi xoay sở để sống sót. Sau đó khu vực lãnh sự bốc cháy", Đại tá Sergei Golov, một bác sĩ quân đội và là một trong những lính biệt kích Alfa ngày đó kể lại.
Tên khủng bố bị thương nặng do vụ nổ của chính mình và chết sau đó trong bệnh viện.Rất may cho biệt kích Alfa và các nhân viên của Đại sứ quán Mỹ, quả bom không làm hỏng các bức tường kết cấu của tòa nhà vì nấc công phá thứ ba của quả bom không phát nổ vì hỏng hóc kỹ thuật.
Mặc dù chiến dịch của đội đặc nhiệm Alfa non trẻ đã được báo chí Liên Xô ghi nhận là một nhiệm vụ thành công và các thành viên của đội được khen thưởng vì giải cứu đại sứ quán mà không để ai thương vong ngoài kẻ đánh bom, họ vẫn bị trách mắng bởi người đứng đầu KGB Yuri Andropov sau hậu trường.
Andropov chỉ trích biệt kích Alfa "không có khả năng đưa ra quyết định độc lập nhanh chóng và kéo dài chiến dịch một cách không cần thiết".
Những lời chỉ trích gay gắt đằng sau bức màn ca ngợi đã trở thành động lực cho sự phát triển nhanh chóng của Alfa: Đội biệt kích được trang bị vũ khí hiện đại và được huấn luyện cho nhiều tình huống khác nhau.
Không lâu sau đó, biệt kích Alfa đã thể hiện năng lực tiến bộ của mình bằng một sự kiện ở Afghanistan vào ngày 27/12/1979.