Táo quân có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc nhưng được Việt hóa thành huyền tích "hai ông một bà" gồm thần Đất, thần Nhà, thần Bếp núc.
Theo dân gian, lễ cúng ông Công ông Táo là phong tục tâm linh quan trọng của người Việt. Vì vậy, vào ngày 23 tháng Chạp, mỗi gia đình đều chuẩn bị phẩm vật, mâm cỗ để cúng tiễn ông Công ông Táo. Nhưng tuỳ theo từng địa phương, vùng miền mà lễ cúng ông Công ông Táo có sự khác biệt đôi chút.
Lễ cúng ông Công ông Táo là phong tục tâm linh quan trọng của người Việt
Năm nay, lễ cúng ông Công ông Táo sẽ rơi vào thứ 7 ngày 14/01/2023 Dương lịch.
Mâm cúng ông Công ông Táo miền Bắc
Ở miền Bắc người ta quan niệm rằng sau 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp là ông Táo đã về trời. Vì vậy, họ thường cúng ông Công ông Táo từ khoảng 20 tháng Chạp và muộn nhất là trước 12h trưa ngày 23 tháng Chạp.
Lễ vật cúng ông Táo ở miền Bắc thông thường gồm có: vàng mã, cá chép, bộ mũ, áo của các Táo,… ở một số nơi còn cúng xôi, chè, hay làm cả mâm cơm cúng có đủ món: gà luộc, canh măng, thịt đông, hành muối….
Mâm cúng ông Công ông Táo
Sự khác biệt trong đồ lễ cúng của miền Bắc so với 2 miền còn lại đó là miền Bắc thường cúng cá chép sống, hoặc cá chép giấy với số lượng khác nhau. Với cá chép sống, sau khi cúng sẽ được mang ra sông, suối phóng sinh còn cá chép giấy sẽ đốt sau khi cúng.
Vào ngày cúng ông Công ông Táo nhiều gia đình cũng sẽ đốt hết chân nhang cũ, lau chùi bát hương, dọn dẹp bàn thờ chuẩn bị đón năm mới.
Mâm cúng ông Công ông Táo miền Trung
Người miền Trung cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp rất trọng thể. Việc đầu tiên là phải thay cát mới trong lư hương và lau dọn bàn thờ ông Táo sạch sẽ.
Người miền Trung thường dâng lên mâm cúng một con ngựa bằng giấy, có yên cương đầy đủ, đốt vàng mã ngoài ra còn dâng cúng nhiều lễ vật khác. Và họ không có áo mũ vàng mã cho các Táo như miền Bắc.
Trong sáng 23 ở Huế, nhiều gia đình còn dựng cây nêu trước sân nhà
Sau khi cúng, gia chủ sẽ đưa 3 tượng Táo quân cũ tiễn khỏi bàn thờ bếp và đặt cạnh các am miếu ở đầu xóm hay ở dưới gốc cây cổ thụ ngã ba đường. Sau đó lại rước 3 tượng Táo quân mới đặt lại lên bàn thờ để bắt đầu cho một năm mới.
Trong sáng 23 ở Huế, nhiều gia đình còn dựng cây nêu trước sân nhà. Lễ cúng ông Táo vào chiều 30 Tết, họ lại rước thần về và sáng ngày mùng 1 Tết an vị ông Táo mới.
Mâm cúng ông Công ông Táo miền Nam
Người miền Nam thường cúng ông Táo vào buổi đêm khoảng thời gian từ 20 giờ đến 23 giờ ngày 23 tháng Chạp, bởi họ quan niệm đây là thời điểm đã xong việc bếp núc không còn nấu nướng để tránh làm phiền ông Công ông Táo.
Mâm cúng ông Táo của miền Nam gồm có các món chủ đạo như: nem, giò, bánh chưng, hành muối, gà luộc... kèm thêm một đĩa đậu phộng, kẹo vừng đen và một bộ "cò bay, ngựa chạy".
Mâm cúng ông Công ông Táo có sự khác nhau giữa mỗi miền
Mâm cúng ông Công ông Táo của miền Nam không có cá chép và mũ áo thờ.
* Bài viết mang tính tham khảo