Các nhà khoa học xã hội từ lâu đã quen thuộc với “hiệu ứng hào quang lan tỏa” (halo effect) – tức tâm lý đánh giá những người có ngoại hình đẹp là thông minh hơn, thành công hơn và nổi tiếng hơn những người khác.
Tác động của hiệu ứng này lan rộng khắp nơi, và nơi làm việc cũng không phải là ngoại lệ. Chẳng hạn những sinh viên tốt nghiệp có vẻ ngoài hấp dẫn kiếm được nhiều tiền hơn so với những người có ngoại hình trung bình, kể cả các luật sư cũng vậy.
Và nghiên cứu còn cho thấy khi một CEO bảnh trai xuất hiện trên TV, cổ phiếu công ty của họ thường lên giá đáng kể.
Nhưng điều thú vị ở đây là, khoa học cũng cho thấy có một hiệu ứng tương tự về thu nhập ở phía bên kia thái cực.
Một nghiên cứu được thực hiện bởi nhà tâm lý học Satoshi Kanazawa và chuyên gia marketing Mary Still đã tập trung phân tích dữ liệu về thu nhập của hàng ngàn đối tượng trong độ tuổi từ 17 đến 29.
Ban đầu, kết quả có vẻ ủng hộ hiệu ứng hào quang lan tỏa: những người có ngoại hình đẹp hơn thường có thu nhập cao hơn những người bình thường.
Tuy nhiên, điều đó chỉ đúng khi không tính đến các yếu tố như trí thông minh, sức khỏe và tính cách. Một khi các yếu tố này được đưa vào xem xét, tầm quan trọng của vẻ đẹp ngoại hình gần như không còn nữa.
Đáng ngạc nhiên hơn là những gì xảy ra với các nhà nghiên cứu khi họ chia tách 2 nhóm ở “tận cùng bảng xếp hạng.” Các nghiên cứu trước đây đều nhóm những người không hấp dẫn và cực kỳ không hấp dẫn vào chung một nhóm, gọi là nhóm có nhan sắc “dưới trung bình.”
Khi Kanazawa và Still chia những người “không hấp dẫn” và “cực kỳ không hấp dẫn” vào 2 nhóm riêng biệt, một xu hướng thú vị xuất hiện: Top 3% những người “xấu xí” nhất thực ra lại có thu nhập cao hơn so với 50% số người được coi là có nhan sắc “trung bình” hoặc “tương đối xấu.”
Đó là về khía cạnh thống kê, nhưng một nghiên cứu còn khẳng định hiệu ứng này ở một khía cạnh khác: khoa học. Ana Gheorghiu, một nghiên cứu sinh ở Đại học Essex, đã yêu cầu những người tham gia nghiên cứu nhìn vào ảnh chân dung chụp đầu của các nhà vật lý học và các nhà di truyền học ở khắp nơi trên thế giới.
Sau đó họ phải cho điểm các bức ảnh về mức độ hấp dẫn và thông minh. Kết quả cho thấy những người “kém sắc” một lần nữa thắng thế: Trong khi những người tham gia nghiên cứu tỏ ra quan tâm hơn đến các nhà khoa học có vẻ ngoài hấp dẫn, thì họ lại đánh giá những người “xấu xí” hơn là thông minh hơn và có năng lực hơn.
Điều đáng ghi nhớ ở đây là hiệu ứng này không xuất hiện ở lĩnh vực chính trị, nơi mà những người có vẻ ngoài hấp dẫn hoàn toàn chiếm ưu thế và thành công hơn.
Tuy nhiên, trong một số trường hợp, “xấu xí” đúng là mang lại nhiều lợi ích hơn và từ đó dẫn ta đến câu hỏi “Tại sao?”
Có rất nhiều giả thuyết được đưa ra để trả lời cho câu hỏi này. Thứ nhất là chúng ta luôn tỏ ra thương cảm với những người thiệt thòi, lép vế. Thứ hai là chúng ta thường ít chịu áp lực cạnh tranh từ những người có vẻ ngoài không hấp dẫn, vì thế ta thường tìm cách giúp họ thăng tiến (mà mỗi lần thăng chức cũng đồng nghĩa với mức lương cao hơn).
Nhà khoa học chính trị Gabriel Lenz, đến từ Đại học Berkeley, lại có một giả thuyết khác: “Tôi đoán là, ở những công việc đòi hỏi ngoại hình đẹp, nếu bạn thấy một người có ngoại hình không được như mong đợi ở đó, bạn sẽ đoán hẳn là họ phải cực kỳ giỏi giang, vì đó là cách duy nhất giúp họ đến được vị trí mà họ đang nắm giữ.”
Dù lý do là gì đi nữa, thì chúng ta cũng cần nhớ một điều là không nên đánh giá người khác dựa vào vẻ bề ngoài của họ.