Lương y Đa khoa Bùi Đắc Sáng cho hay tỏi đỏ còn có nhiều tên gọi khác nhau là: Sâm đại hành, tỏi Lào, tỏi mọi, Phong nhan, Hom búa lượt (Thái).
Tỏi đỏ thuộc nhóm cỏ sống lâu năm, cao 30-40cm. Thân giống như củ hành, nhưng dài hơn và ngoài phủ vảy màu nâu đỏ đậm, phía trong màu hồng hay đỏ nâu. Lá hình mác, gân lá song song chạy dọc, tựa như lá cau non (có người gọi là sâm cau, trùng tên với cây Curculigo orchioldes Gaertn). Hoa vàng mọc thành chùm. Quả nang, nhiều hạt.
Tỏi đỏ là cây mọc hoang và được trồng lấy thân hành (củ) ăn và làm thuốc. Cây được trồng bằng thân hành như trồng hành, tỏi vào mùa đông xuân.
Theo Lương y Bùi Đắc Sáng, cây tỏi đỏ được phát hiện mọc hoang nhiều ở Sơn La, Đắk Lắk. Hiện cây được trồng rộng rãi ở nhiều nơi như: Nghĩa lộ, Hòa Bình, Nghệ Tĩnh, Quảng Nam, Đà Nẵng, Hà Nội… Cây khi tàn được đào lấy củ, bỏ những lớp vỏ xác, rửa sạch, bóc tách lấy những vảy bên trong, thái dọc, phơi, sấy khô, dùng làm thuốc.
Tỏi đỏ ảnh minh hoạ, nguồn: Internet
Trong Đông y phần vỏ màu nâu đỏ đậm được dùng làm thuốc, có vị đắng, mùi hơi hắc, tính bình. Tác dụng gồm: kháng khuẩn, tiêu viêm, hành huyết, tiêu độc, chủ trị viêm họng, viêm phổi, viêm amidan, mụn nhọt sưng tấy, phong tê thấp.
Trên thế giới có rất nhiều nước cũng dùng tỏi đỏ làm thuốc. Chẳng hạn như tại Indonesia, tỏi đỏ được dùng làm thuốc lợi tiểu, trị lỵ, viêm và sa trực tràng. Còn tại Philippines, người dân dùng rễ củ giã nát đắp lên vết cắn của cá độc, sâu bọ, vết thương, nhọt. Rễ củ tỏi đỏ nướng, giã nát, xát vào bụng chữa đau bụng. Tại Peru, thổ dân vùng Amazon còn dùng tỏi đỏ trị bệnh rối loạn tiêu hoá và bệnh ngoài da.
Các nghiên cứu của khoa học hiện đại đã tìm thấy dịch chiết toàn phần của củ tỏi đỏ trong phòng thí nghiệm có tác dụng ức chế rõ rệt đối với phế cầu khuẩn, liên cầu tan máu, tụ cầu vàng, có tác dụng chống viêm cấp tính và mạn tính, không gây biểu hiện độc tính.
Tỏi đỏ có tác dụng làm tăng hồng cầu và huyết sắc tố ở chuột cống trắng; có tác dụng an thần, làm giảm hoạt động tự nhiên của chuột nhắt trắng, làm giảm sự khéo léo, nhanh nhẹn của chuột nhắt trắng.
Lương y Bùi Đắc Sáng cho biết, tỏi đỏ được dùng làm thuốc bổ máu, chữa thiếu máu, vàng da, xanh xao, hoa mắt, choáng váng, nhức đầu, mệt mỏi. Thuốc cầm máu dùng trong băng huyết, ho ra máu, bị thương chảy máu (dùng củ tươi, giã đắp). Ngoài ra, tỏi đỏ còn được dùng chữa ho gà, viêm họng, mụn nhọt, chốc lở; ngày dùng 4 - 12g, dạng thuốc sắc.
Một số bài thuốc có sử dụng tỏi đỏ
Chữa viêm họng, viêm phổi, viêm amidan: tỏi đỏ 4g, sài đất 12g, cỏ nhọ nồi 12g, vỏ rễ dâu 12g, bách bộ 12g, mạch môn 12g. Sắc uống.
Chữa mụn nhọt sưng tấy: Tỏi đỏ 4g, sài đất 16g, bồ công anh 16g, bông trang 16g, đơn tướng quân 16g. Sắc uống.
Tỏi đỏ ngâm "Rượu bổ huyết trừ phong" điều trị phong thấp: tỏi đỏ 50g, bổ cốt toái 50g, cẩu tích 50g, đương quy 50g, bạch chỉ 50g, rượu 2 lít. Ngâm, uống dần.
Chữa thiếu máu, xanh xao, vàng da hay mệt mỏi: Tỏi đỏ phơi khô thái mỏng (100g), rượu trắng (30°) 1 lít. Ngâm 7-15 ngày; ngày uống 30ml, chia làm 2 lần trước bữa ăn. Uống liên tục 15-20 ngày.
Lương y Bùi Đắc Sáng lưu ý thêm, mặc dù tỏi đỏ không có tính độc, dùng khá an toàn nhưng người có máu nóng, cơ địa dị ứng không nên dùng.
*Đọc thêm bài phỏng vấn Lương y Bùi Đắc Sáng TẠI ĐÂY.