Mâm ngũ quả ngày Tết, ngoài là nơi thể hiện thành kính với tổ tiên, trưng bày cho đẹp ban thờ còn chứa đựng cả hy vọng của gia chủ vào năm mới may mắn, sung túc, bình an. Theo quan niệm cổ truyền, hoa quả được chọn để lên mâm ngũ quả tượng trưng cho ngũ hành - năm yếu tố tạo nên trời đất là kim, mộc, thủy, hỏa, thổ, mang ý nghĩa tốt lành.
Chủ yếu người ta dùng hoa quả địa phương, canh tác đúng mùa vụ . Mâm ngũ quả miền Bắc không thể thiếu chuối xanh, bưởi, quýt hoặc quất, phật thủ, dưa hấu với ý mong năm mới gia đình bình an, sum vầy, tròn trịa. Mâm ngũ quả miền Nam thì nổi bật với triết lý "cầu vừa đủ xài sung" nên bày mãng cầu, dừa non, đu đủ, xoài, sung.
Nhưng vài năm trở lại đây, quy cách bày mâm ngũ quả cũng thoáng hơn. Thấy trái gì ngon, đẹp, hài hoà thì có thể bày lên mâm cúng, không câu nệ Bắc hay Nam.
Mâm ngũ quả ngày nay có nhiều loại quả hơn, xuất xứ cũng đa dạng hơn
Có một loại trái khi xưa chủ yếu chỉ được người miền Tây Nam Bộ dâng cúng ông bà, giờ cũng đã du nhập ra miền Bắc: trái cà dư. Loại trái này có ý nghĩa cầu cho năm mới dư dả, sung túc, nhiều của cải. Với vẻ ngoài màu vàng đậm, da bóng, tươi lâu, để 7 - 10 ngày vẫn đẹp, trái dư được nhiều người chọn bổ sung vào mâm ngũ quả gia đình.
Ngoài các tỉnh miền Tây, ở Đà Lạt hoặc một số tỉnh vùng cao như Cao Bằng, Lạng Sơn, Phú Thọ... cũng trồng trái dư.
Trái dư được bày bán để chưng Tết cùng các loại quả truyền thống
Dù là loại trái cây nhìn đẹp mắt, nhưng bên trong trái dư lại chứa chất kịch độc. Để cầu cho năm mới dư giả, nhiều người mua trái dư về chưng mâm ngũ quả mà không biết mình đã mang chất độc chết người vào nhà.
Theo các nhà khoa học, trong trái dư có chứa các chất solanine và scopolamine (chất độc nguy hiểm với con người và động vật nếu ăn phải) với nồng độ cao. Ngoài ra, trái dư cũng có chứa atropine và hyoscyamine là chất độc gây ảo giác và liệt cơ.
Loại trái chưng Tết bắt mắt nhưng lại nguy hiểm
Nếu ăn phải trái dư, người ta sẽ có thể nguy hiểm đến tính mạng. Tuy nhiên, nhiều vùng vẫn trồng cây này để làm thuốc bôi ngoài da, có tác dụng sát khuẩn, giảm đau, tiêu viêm hoặc chất đuổi côn trùng.
Tác dụng chính của trái dư vốn là để làm thuốc. Nhưng thấy trái có vẻ ngoài đẹp, cho thu hoạch vào đúng dịp cận Tết, lại có tên hay, một số nhà vườn đã sáng tạo bán nguyên cây hoặc hái trái để bà con bày lên mâm ngũ quả chưng Tết.
Trái dư có 5 cánh ở đầu, phình to ở thân nên được cho là cũng mang ý nghĩa phong thủy
Tết này, nếu muốn, bạn cũng có thể mua trái dư về bày ban thờ cho đẹp. Nhưng để an toàn, hãy bày trái dư vào đĩa, khay khác, tách biệt với các loại hoa quả ăn được. Sau khi cúng xong nhớ bỏ đi, tránh trẻ nhỏ hoặc người không biết đến "tử thần" núp bóng bên trong loại trái này ăn phải.
Mâm ngũ quả chưng Tết, chỉ cần chọn hoa tươi quả tốt, bày biện hài hòa, dâng lên thành kính là tự khắc đẹp, không nhất thiết phải cầu kỳ săn đủ của ngon vật lạ bày lên.
Một số mâm ngũ quả đẹp mắt, đơn giản bạn có thể tham khảo trong Tết này