Những nhà tiên tri động vật
Theo Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (USGS), tài liệu tham khảo sớm nhất mà chúng ta có về hành vi bất thường của động vật trước một trận động đất lớn là những ghi chép ở Hy Lạp vào năm 373 trước Công nguyên. Chuột, chồn, rắn và rết được cho là đã rời khỏi hang của chúng để tìm đến nơi an toàn vài ngày trước khi một trận động đất hủy diệt.
Có rất nhiều bằng chứng về động vật, cá, chim, bò sát và côn trùng thể hiện những hành vi kỳ lạ ở bất kỳ đâu từ vài tuần đến vài giây trước khi động đất. Và trong nhiều trường hợp, những cảnh cáo từ các loài động vật đã cứu con người khỏi thảm họa. Câu chuyện ở thành phố Hải Thành (Liêu Ninh, Trung Quốc) năm 1975 là một ví dụ.
Bất chấp nhiệt độ đóng băng, rất nhiều rắn đã trườn ra khỏi nơi ngủ đông trong những tuần trước khi trận động đất mạnh 7,3 độ Richter tấn công Hải Thành vào ngày 4/2/1975. Hành vi của loài bò sát này cùng với các sự cố khác đã thuyết phục nhà chức trách sơ tán người dân khỏi thành phố vài giờ trước khi thảm họa xảy ra.
Động vật từ lâu đã được cho là có thể cảm nhận sớm các trận địa chấn
Trong một nghiên cứu khác, các nhà khoa học tại Viện Hành vi Động vật Max Planck và Đại học Konstanz, cả hai đều ở Đức, cùng với một nhóm đồng nghiệp đa quốc gia, đã sử dụng các cảm biến sinh học có độ nhạy cao để theo dõi sự tăng động của một nhóm gia súc trước khi xảy ra địa chấn. Trong khoảng 4 tháng kéo dài từ năm 2016 đến 2017, họ đã gắn các cảm biến GPS này vào 6 con bò, 5 con cừu và 2 con chó sống trong một trang trại ở khu vực dễ xảy ra động đất ở miền bắc nước Ý.
Trong nhiều thế kỷ, con người đã mô tả những hành vi bất thường của động vật ngay trước các cơn địa chấn: chó sủa liên hồi, bò ngắt sữa, ếch nhái nhảy lên bờ… để tìm hiểu xem, liệu loài vật có thể dự báo được động đất hay không.
Trong một nghiên cứu năm 2013, các nhà khoa học Đức đã quay video những con kiến gỗ đỏ làm tổ dọc theo một đường đứt gãy và phát hiện ra rằng chúng đã thay đổi thói quen thường ngày trước trận động đất, trở nên hiếu động hơn vào ban đêm và ít hoạt động hơn vào ban ngày.
Tổng cộng hơn 18.000 chấn động đã xảy ra trong giai đoạn nghiên cứu. Phân tích cho thấy, hoạt động của các con vật tăng lên đáng kể trước các trận động đất 3,8 độ Richter hoặc lớn hơn khi chúng được nhốt chung trong chuồng. Các động vật trong trang trại dường như dự đoán trước các chấn động từ một đến 20 giờ trước, phản ứng sớm hơn khi chúng ở gần điểm xuất phát hơn và muộn hơn khi chúng ở xa hơn.
Lời giải nào đáng tin cậy?
Các nhà nghiên cứu tin rằng phát hiện kể trên phù hợp với giả thuyết động vật bằng cách nào đó cảm nhận được tín hiệu khuếch tán ion từ các hoạt động địa chất. Theo đó, trong những ngày trước khi xảy ra động đất, các mảng kiến tạo chuyển dịch ép đá dọc theo một đường đứt gãy, khiến đá giải phóng các khoáng chất đẩy các ion vào không khí. Các loài động vật cảm nhận được và có những phản ứng với việc này.
Trong khi đó, một bài đăng trên trang chủ của USGS lại cho rằng, hành vi bất thường của động vật liên quan đến hai loại sóng cơ phát ra từ một sự kiện địa chấn là sóng P và sóng S. Sóng P có bước sóng nhỏ hơn và truyền đi nhanh hơn sóng S. Nhiều loài động vật có giác quan nhạy bén hơn có thể cảm nhận được sóng P vài giây trước khi sóng S đến.
Trước khi động đất tại Hải Thành (Trung Quốc) xảy ra vào tháng 2/1975, nhiều loài động vật ở nơi đây đã có những phản ứng bất thường
Tuy nhiên, đấy vẫn chỉ là những kết luận ban đầu và cần thêm nhiều nghiên cứu nữa để làm sáng tỏ. “Hầu hết những bằng chứng như vậy chủ yếu dựa vào những quan sát đơn lẻ, hoặc thậm chí là những giai thoại”, một báo cáo xuất bản năm 2018 của Hiệp hội Địa chấn Hoa Kỳ sau khi xem xét 180 nghiên cứu về những hành vi bất thường của động vật trước động đất, đánh giá.
Còn Wendy Bohon, tiến sĩ địa chất học tại Viện Nghiên cứu Địa chấn ở Washington, cũng bày tỏ sự nghi ngờ về các giả thuyết kể trên . “Con mèo của tôi có thể hành động điên rồ trước một trận động đất. Nhưng nó cũng hành động điên rồ nếu nghe thấy tiếng động lạ. Muốn dùng động vật làm cơ sở dự báo, bắt buộc phải xác định rằng chúng có biểu hiện bất thường chỉ trong phản ứng với các sự kiện địa chấn”, tiến sĩ Bohon nói.
Ảnh minh họa cuộc nghiên cứu của các nhà khoa học về mối liên hệ giữa phản ứng của một số gia súc với động đất ở miền bắc nước Ý
Tiếc là hành vi nhất quán và đáng tin cậy của động vật trước những sự kiện địa chấn và một cơ chế giải thích xác đáng cho điều này, còn là câu hỏi ngỏ và hóc búa. Song công cuộc tìm kiếm mối liên hệ giữa phản ứng sớm của các loài vật với động đất vẫn đang tiếp tục diễn ra, với hy vọng rằng con người sẽ dự báo được sớm hơn những thảm họa loại này.