Năm 1976, HLV trẻ hăng hái Alex Ferguson đưa đội bóng hạng nhì Scotland - St Mirren đi du đấu 3 tuần ở Caribbean. Chuyến đi được tổ chức nhờ cựu chủ tịch của CLB - Harold Currie móc nối thông qua công việc xuất khẩu whisky. Mặc dù khi ấy, Alex Ferguson đã nổi danh là một kẻ gây rối, nhưng tour du đấu trải qua những trận đầu tiên khá êm ả. Cho đến khi họ gặp ĐTQG Guyana.
Guyana khi đó đang chuẩn bị cho trận đấu vòng loại World Cup quan trọng, và không giống như những đối thủ trước đó của St Mirren, họ không đá hòa nhã cho lắm. Ngay khi trận đấu bắt đầu, trung vệ cao lớn của họ đã lập tức chơi xấu với tiền đạo Robert Torrance của đội bóng Scotland. Ngoài đường biên, Alex Ferguson phàn nàn với trọng tài, nhưng vô ích. Khi gã trung vệ chơi xấu Torrance thêm lần nữa ngay khi bắt đầu hiệp 2, thì Ferguson mất bình tĩnh.
"Khốn nạn thật!", Alex Ferguson nói với trợ lý của mình là David Provan. "Cho tao vào sân!".
Trong suốt chuyến thi đấu giao hữu ấy, cả Alex Ferguson lẫn Provan đều ăn mặc giống như những cầu thủ dự bị - thực ra là để cho vui thôi, bởi vậy ông đã rất sẵn sàng khi đưa ra quyết định. Khi đó Ferguson vừa mới treo giày có 2 năm, và trước đó chơi cho hai đội bóng lớn của Scotland trong vai trò một tiền đạo khá sắc bén.
Provan cố hết sức can ngăn, nhưng Ferguson đã phát điên lên. "Tên khốn đó phải trả giá", vị HLV huyền thoại của Man United lầm bầm.
Khi đường chuyền tiếp theo được treo vào vòng cấm địa đối phương, Ferguson lập tức tung ra một cú chơi xấu trả đũa nhằm vào gã trung vệ. Cả hai tiếp tục phang nhau cho đến khi Ferguson găm một cú vào bóng ác liệt "hoàn hảo" khiến đối phương đổ gục. Trong khi đối thủ đang lăn lộn vì đau đớn, Ferguson bị đuổi ra khỏi sân.
"Chớ bao giờ bép xép với ai về chiếc thẻ đỏ này", Ferguson dặn các cầu thủ của mình sau trận đấu. Không bất cứ ai dám hé mồm. Tất cả đều biết rằng nếu giữ được bí mật, thì họ vẫn an toàn. Nhược bằng không, họ sẽ lập tức có tên trong sổ đen của ông.
"Cuốn sổ tử thần" của Alex Ferguson
Cuốn "sổ đen" ấy lưu giữ tên những "linh hồn" bị Alex Ferguson tàn phá không thương tiếc vì làm cho ông mất mặt. Khi HLV này đến nhậm chức tại St Mirren hai năm trước đó, tờ báo địa phương Paisley Daily Express có đưa một nhiếp ảnh gia đến chụp ảnh toàn đội. Khi ảnh lên báo, Ferguson phát hiện ta rằng đội trưởng Ian Reid đứng phía sau đã giơ hai ngón tay lên thành hình "tai thỏ" trên đầu ông.
Ferguson gọi Reid vào văn phòng của mình: "Khi tôi cần một đội trưởng, tôi cần một người đã trưởng thành", Ferguson gằn giọng. "Cái trò đó thật trẻ con. Cậu bị sa thải".
Mọi người ở Manchester United đều khiếp sợ cơn giận dữ của Ferguson. Nhưng thế đã ăn thua gì, ông từng tệ hơn thế rất nhiều. Hồi còn là cầu thủ, ông từng chửi trung vệ đối phương, chửi trọng tài, thậm chí chửi cả đồng đội. Ông từng chạy suốt dọc sân chỉ để chửi tận mặt đồng đội vì đã chuyền một quả bóng "ngu như lợn" cho mình. Và đó là trong một trận đấu từ thiện.
"Trong đời, tôi chưa bao giờ sợ bất cứ thằng nào", tiền đạo Bobby McCulley nói. "Nhưng lão ấy là một tên khốn đáng sợ ngay từ lần đầu tiên gặp mặt".
Ngày bắt đầu sự nghiệp huấn luyện của mình tại St Mirren ở tuổi 32, bởi sự giới thiệu của Willie Cunningham - người thầy của mình ở cả Dunfermline lẫn Falkirk, Ferguson lần đầu cảm nhận được trọng trách và định hướng con đường sự nghiệp của mình với khát vọng bỏng cháy. Ngày ấy, ông tự nhủ: "Mình sẽ không được phép thất bại ở đây".
Sự đày đọa của "Phố Tình yêu"
St Mirren khi ấy đang xếp thứ 11 ở giải hạng 2 Scotland. Sân vận động của họ - mang tên Love Street (Phố Tình yêu), có sức chứa 25.000 khán giả, nhưng thường xuyên chỉ có chưa đầy 3.000 người đến xem các trận đấu.
Các cầu thủ thi đấu và tập luyện bán thời gian theo kiểu nghiệp dư, với mức lương loanh quanh 12 bảng Anh mỗi tuần. Ban huấn luyện gồm 4 người: trợ lý HLV Provan, HLV đội dự bị, HLV thể lực và nhân viên phụ trách trang phục làm việc bán thời gian.
"Khi ấy, tất cả mọi thứ đang tuột dốc thảm hại", Alex Ferguson từng hồi tưởng lại.
Tệ hơn nữa, St Mirren lại tuột dốc đúng thời điểm tệ hại nhất có thể: mùa giải tiếp theo, giải hạng 2 sẽ bị tách ra làm đôi. Sáu đội xếp đầu sẽ tiếp tục đá giải hạng 2, trong khi 6 đội nửa dưới bảng xếp hạng sẽ bị tách ra thành giải hạng 3.
Ferguson biết mình có rất ít thời gian. Khi lần đầu tiên nhìn thấy 35 cầu thủ của mình, ông đã quyết định ngay rằng hầu hết trong số họ sẽ phải cuốn gói ra đi.
Kỷ luật lập tức được xiết chặt. Khi cầu thủ John Mowat trái lời, anh lập tức theo bước Reid ghi tên vào sổ đen. Một cầu thủ tự mình lái xe đến trận đấu trên sân khách thay vì đi cùng xe bus với đội, một cầu thủ đến tập muộn vì bận đưa bạn gái đi nghe nhạc pop. Ferguson đều bảo họ không cần quay lại CLB nữa.
"Tôi chỉ muốn họ biết rõ rằng đừng có ngu ngốc mà giỡn mặt với tôi", Ferguson. "Cuối cùng, họ cũng nắm được thông điệp".
Rắc rối đến từ "Fergie's"
Dưới bàn tay của Ferguson, St Mirren nhanh chóng thăng tiến trên bảng xếp hạng. Bên cạnh lấp đầy đội bóng bằng tinh thần của những chiến binh đường phố Glasgow, Ferguson còn tạo ra được kế hoạch chi tiết để phát triển đội bóng - thứ mà sau này được phát triển thêm lên ở Aberdeen, rồi Man United. Ferguson tạo cho đội bóng một phong cách tấn công với độ bật vọt cao, cũng như xây dựng thành công đội ngũ tuyển trạch viên địa phương cực kỳ hiệu quả.
Có thời điểm, St Mirren thắng 8 trận liên tiếp. Cao hứng, Ferguson tuyên bố mình sẽ bất bại ở mùa giải ấy. Và dẫu thua 2 trong số 5 trận cuối cùng, đội bóng vẫn cán đích ở vị trí thứ 6, vừa xoẳn để ở lại với giải hạng 2.
Bước vào mùa giải mới - mùa giải trọn vẹn đầu tiên của mình, Ferguson liều lĩnh đặt mục tiêu thăng hạng. Nhưng rắc rối đến từ công việc thứ hai của ông. Vì chỉ được thuê làm HLV theo hợp đồng bán thời gian, nên Ferguson phải mở một quán rượu ở Glasgow để kiếm thêm.
Quán rượu mang tên "Fergie's" chứa chấp đủ mọi loại khách, đa phần là phường thợ thuyền say xỉn. Không ít lần ông chủ quán phải can thiệp vào các vụ loạn đả xảy ra như cơm bữa, để rồi phải trở về nhà với cái đầu máu me, hoặc con mắt tím bầm.
"Bạn chẳng thể tìm được Sylvester Stallone, Bruce Willis hoặc Arnold Schwarzenegger ở chỗ của tôi", Ferguson từng nhớ lại. "Nhưng có những gã khách hàng kỳ quặc khỏe vô song, có thể một tay nhấc bổng 3 người ném ra cửa".
Làm hai công việc một lúc khiến Ferguson phải bắt đầu ngày mới ở sân Love Street, kết thúc lúc 11g trưa, làm việc ở quán rượu đến 2 rưỡi chiều rồi quay lại sân tập, sau đó lại quay về quán rượu để tiếp tục làm ca đêm, rồi mới về nhà khi đã mệt nhoài. Ông hầu như không có thời gian dành cho gia đình.
St Mirren vì thế đáng lý có được vị trí tốt hơn là hạng 6. Sau này Ferguson viết lại rằng, nếu ông có thể tập trung toàn bộ cho bóng đá, đội bóng của họ có thể chơi tốt hơn nhiều.
"Chỉ nhỉnh hơn dàn đồng ca nhà thờ một tý"
Mọi người phát khiếp trước sức làm việc của ông. Để chuẩn bị cho "trận đánh lớn" của St Mirren, ông tự mình nhúng tay vào mọi thứ. Ông tự tay mua đồ tẩy rửa vệ sinh và đặt bánh ngọt cho cầu thủ vào những ngày diễn ra trận đấu. Ông cho phát hành tờ báo của CLB, đặt tên là The Saint. Khi nhìn thấy cổ động viên leo rào vào sân, ông hạ mái xuống để "lũ xem trộm" hết đường vào sân.
"Không ai ở CLB làm việc chăm chỉ hơn ông ấy", chủ tịch CLB Willie Todd - người thay thế cựu chủ tịch Currie, tự hào phát biểu trên tờ Guardian.
Hình ảnh Ferguson trong mắt người hâm mộ đem lại lợi ích lớn cho CLB. Ngoài việc phát hành The Saint, Ferguson còn tổ chức chơi bingo mỗi tháng 2 lần ở CLB xã hội St Mirren để gây quỹ.
Trước khi mùa giải mới bắt đầu, Ferguson muốn ký hợp đồng với trung vệ Jackie Copland của Dundee United, trong khi CLB chẳng còn xu nào trong ngân hàng, CLB cổ động viên St Mirren đã cho ông vay 14.000 bảng Anh để nhanh chóng chốt hợp đồng.
Đến mùa bóng thứ ba, St Mirren chuyên nghiệp hơn trên mọi khía cạnh. Trên sân bóng, họ phản chiếu hình ảnh của chính Ferguson: trẻ trung, hăng hái và luôn cực kỳ hào hứng. Tuy nhiên, có một việc khiến Ferguson cực kỳ khó chịu. Cổ động viên đến sân, theo ông "chỉ nhỉnh hơn dàn hợp xướng nhà thờ một tý".
St Mirren đóng trụ sở tại Paisley - một thị trấn đầy rẫy người thất nghiệp, là mảng tối của một Glasgow hào nhoáng. Mỗi cuối tuần, người dân đi xe bus lên Glasgow để xem Celtic hoặc Rangers. Ferguson cảm thấy có một sự tự ti cực lớn tồn tại ở thị trấn này.
Một ngày nọ, anh thợ điện Freddie Douglas buộc một chiếc loa lên nóc xe tải, rồi Ferguson ngồi trong xe đi khắp thị trấn, cầm micro kêu gọi mọi người đến với Love Street.
Hành động ấy phát huy hiệu quả. Số cổ động viên St Mirren đến sân tăng lên, với khoảng 10.000 người mỗi trận. Ở các trận đấu lớn mùa bóng 1976/77, con số này tăng lên gấp đôi, lấp gần kín sân. Đến tháng Giêng, St Mirren đã sẵn sàng cho cuộc chiến chinh phục danh hiệu vô địch.
Thỏa thuận Waterloo
Khi St Mirren tiến đến ngôi đầu bảng, Ferguson tuyên chiến với bất cứ điều gì có thể chặn đứng lộ trình đang suôn sẻ ấy. Nhưng đôi khi cũng có những điều khiến ông ân hận. Một lần, ông thay tiền vệ trẻ Billy Stark ra sân chỉ sau có 7 phút thi đấu. "Tôi rất nhiệt tình, nhưng cũng quá nóng nảy", Ferguson nhớ lại.
Nhưng HLV huyền thoại ấy chưa từng ân hận về việc kiểm soát kỹ càng cầu thủ của mình. Giống như ở Aberdeen và Man United, Alex Ferguson có hẳn một mạng lưới "tai mắt" để theo dõi các cầu thủ. Tại Aberdeen, tiền vệ Gordon Strachan từng nhìn thấy ông thầy lái xe ngang qua nhà mình vào mỗi tối thứ Sáu để kiểm tra xem xe anh có nằm trong nhà hay không.
Billy Stark từng tâm sự với Patrick Barclay - người chấp bút viết tiểu sử cho Alex Ferguson: "Tôi luôn cảm thấy ông ấy theo dõi mình, cả ở CLB lẫn ở nhà".
Cũng vì thế, khi Ferguson nhận được điện thoại từ một người bạn sau trận thua Motherwell ở cúp Quốc gia, thông báo rằng một ngày trước trận đấu, tiền đạo trẻ Frank McGarvey nốc rượu đến say xỉn trong quán bar Waterloo ở Glasgow, ông đã nổi giận lôi đình.
Mặc dù cho McGarvey đang là chân sút xuất sắc của CLB, vừa được triệu tập vào đội U21 Scotland, Ferguson vẫn tuyên bố thẳng thừng rằng sự nghiệp bóng đá của cậu đã kết thúc, và ông không muốn nhìn mặt thêm lần nào nữa. Chỉ cho đến một tuần sau, khi McGarvey cầu xin ông trước mặt bà Cathy - vợ ông, trong một sự kiện được hội cổ động viên tổ chức, Alex Feruson mới dịu lại và chấp nhận tha thứ.
Tuy nhiên, sự tha thứ ấy là điều cực kỳ hiếm thấy nơi ông. Trước trận đấu trên sân nhà gặp Partick Thistle, anh trai của Alex Ferguson - Martin, nói với ông rằng một số cầu thủ lại đến quán bar Waterloo, và trong cuộc rượu có than phiền về tiền thưởng.
Sau trận đấu, dù cho St Mirren thắng 1-0, Ferguson vẫn chỉ đủ mặt những "kẻ tội đồ", lùa họ vào một góc phòng thay quần áo và bắt đầu mở "máy sấy tóc". Cơn giận dữ mỗi lúc một lớn lên. Cuối cùng, ông vớ lấy một chai Coca-Cola và đập nó vào bức tường ngay trên đầu một cầu thủ. Không ai trong số đó dám nhúc nhích.
Ngay sau đó, Ferguson bắt toàn đội phải ký cam kết sẽ không bao giờ đặt chân vào Waterloo thêm lần nào nữa. Thay vào đó là ra sân tập mỗi tối thứ Bảy. Các cầu thủ có thể không thích, nhưng "liệu pháp" của Ferguson rõ ràng mang lại hiệu quả. St Mirren giành chức vô địch mùa bóng ấy.
Cái kết thảm thương
Đưa St Mirren lên hạng là thành công đầu tiên của Ferguson trong sự nghiệp huấn luyện. Ngay sau đó, ông lên kế hoạch chuyển St Mirren thành đội bóng chuyên nghiệp - tập luyện toàn thời gian và trở thành đội bóng lớn của Scotland. Khi CLB Aberdeen tiếp cận với ông vào mùa Hè 1977, Ferguson đã thẳng thừng từ chối.
Nhưng đấy là một quyết định khiến Sir Alex hối tiếc. Quay lại khoảng thời gian Ferguson gia nhập St Mirren, đấy cũng là lúc CLB được bán lại cho Willie Todd - người mà ông đánh giá "chẳng biết tý gì về bóng đá". Bất kể điều đó là sự thật, thì Todd vẫn luôn nghĩ mình mới là người biết rõ về bóng đá, và họ bắt đầu rơi vào những cuộc tranh luận bất tận.
Ban huấn luyện bắt đầu bị chia rẽ, một số ủng hộ Ferguson, số khác thì theo Todd. Bị phân tâm bởi sự quấy rầy của Todd, nhưng Ferguson vẫn nỗ lực giữ cho St Mirren không bị tụt dốc.
Khi mùa giải kết thúc, cũng là lúc mối quan hệ giữa Ferguson và Todd "hết thuốc chữa". Vài tháng cuối cùng là những ngày đen tối nhất trong mối quan hệ giữa họ. Ferguson đã quá ngây thơ khi nghĩ rằng mình đủ sức đối chọi với gã chủ tịch. St Mirren kết thúc mùa giải ở vị trí thứ 10, hơn 6 điểm so với khu vực rớt hạng.
Thêm lần nữa, Aberdeen liên hệ với Ferguson vào tháng Năm, và lần này ông muốn ra đi.
Điều duy nhất khiến ông lo lắng là St Mirren sẽ kiện ra tòa vì vi phạm hợp đồng, do đó Ferguson vẫn dùng dằng. Cuối tháng Năm, Todd gọi ông vào văn phòng, chìa ra một danh sách bao gồm 15 khoản Ferguson vi phạm hợp đồng. Gọi đó là trò lố bịch, Ferguson bắt đầu cười lớn.
Sau đó, Todd nói rằng vấn đề thực sự là Fergie nói với cầu thủ của mình là ông sẽ chuyển đến Aberdeen, và gạ gẫm ít nhất một cầu thủ đi theo mình. "Vấn đề là St Mirren bị ảnh hưởng vì Ferguson muốn rời đi", Todd kể lại.
Dù sao đi nữa, thì Ferguson cũng rời St Mirren. Cay cú vì sự khốn nạn của Todd, Ferguson kiện ra tòa vì bị sa thải bất hợp pháp. Todd thắng trên tòa. Trong phán quyết của tòa, Ferguson được mô tả là "không có kinh nghiệm, cũng chẳng có tài cán gì, khả năng quản lý tệ hại".
Rời St Mirren, Ferguson gia nhập Aberdeen, cùng CLB này nghiền nát sự độc quyền của hai đội bóng "Old Firm" của Scotland là Celtic và Rangers, cũng như giành chiến thắng trước Real Madrid ở trận chung kết cúp C2 châu Âu năm 1983. Sau đó gia nhập Man United vào năm 1986.
Với Todd, người duy nhất dám sa thải Alex Ferguson "Đơn giản, với vai trò chủ tịch, tôi làm điều tốt nhất cho CLB", vị chủ tịch năm xưa khẳng định. "Cuối cùng, tôi không còn lựa chọn nào khác ngoài sa thải anh ta".
Phim tài liệu: Sir Alex Ferguson - những câu chuyện chưa nói