Tía tô, hay còn gọi là Shiso, rất được cư dân xứ sở hoa anh đào coi trọng. Shiso còn được người Nhật biết đến với một cái tên rất là “kêu" là "lá hồi sinh", bởi vì những công dụng chữa bệnh tuyệt vời của nó.
Chẳng vì thế mà từng có thời gian, người ta đã kinh ngạc biết bao khi biết được Nhật Bản muốn nhập khẩu lá tía tô Việt Nam với giá là 700 đồng cho… một lá, trong khi mức giá đó có thể mua được cả mớ tía tô ở Việt Nam.
Có lẽ chúng ta sẽ không bao giờ hiểu được sự quý trọng của người Nhật Bản với lá tía tô, thứ rau thơm có thể dễ dàng mua được ngoài chợ và trồng được trong vườn. Chúng ta biết tía tô có thể chữa cảm cúm, chữa đau bụng, làm đẹp da, biết có thể ăn tía tô với thịt nướng, làm gỏi, nấu canh… Song loại rau ấy vẫn chìm nghỉm giữa những cỏ cây giản dị khác có công dụng tương tự.
Tuy nhiên, người dân xứ Phù Tang quý trọng loại lá này không chỉ vì nó có nhiều công dụng, hay vì nó rẻ và dễ trồng. Thậm chí, số chế phẩm từ lá tía tô của người Nhật chỉ có thể đếm trên đầu ngón tay.
Nguyên nhân chính khiến Shiso (tía tô) chiếm được hẳn một địa vị riêng trong lòng người Nhật Bản sâu xa hơn thế nhiều lắm! Nó gắn liền với những khía cạnh văn hoá lâu đời đã bén rễ sâu trong tinh thần người Nhật, giúp kiến tạo nên những nét truyền thống của người Nhật mà nếu thiếu, sẽ không thể nào hoàn thiện được.
Lá tía tô trong món sashimi (gỏi cá sống)
Vì sao mọi quán ăn Nhật Bản luôn cẩn thận xếp những chiếc lá tía tô xanh mướt xen kẽ những thớ cá sống? Sự tinh tế trong ẩm thực của người Nhật có thể được thấy từ đây, từ những lá shiso mà có những thực khách ngoại quốc thường bỏ qua mỗi khi ăn sashimi.
Đã từ lâu người Nhật biết rằng mọi loại cá biển nếu ăn sống đều rất tốt cho sức khoẻ, song lại có tính hàn (lạnh), người có sức khoẻ không ổn định nếu ăn nhiều sẽ bị nhiễm lạnh.
Ngược lại, lá tía tô có tính ấm, vị hơi cay, trong Đông Y được xếp vào loại “giải biểu", nghĩa là làm toát mồ hôi. Lá này có tác dụng kháng lại các bệnh gây ra do nhiễm lạnh.
Khi người Nhật Bản ăn sashimi, người ta đều ăn kèm với lá tía tô, hoặc nhai riêng để trung hoà món cá sống có tính lạnh. Lá tía tô thơm và có vị cay, ăn với cá sống có thể át đi mùi tanh giống như mù tạt.
Ngoài ra, việc lót lá tía tô giữa những thớ cá tôm khác loại với nhau không những giúp cho mùi vị không bị lẫn lộn mà còn có tác dụng sát trùng, tiêu độc. Tía tô chính là một loại rau vô cùng lý tưởng khi ăn kèm với các món tươi sống.
Có thể nói, người Nhật không thể nào ăn được các món truyền thống nếu thiếu tía tô và đó có lẽ là lý do vì sao loại rau này ở đây lại đắt đỏ như vậy: 100 yên (xấp xỉ 20.000 VND) cho một xấp chỉ gần 10 lá. Có lẽ người Nhật sẽ rất ngạc nhiên khi biết được tía tô ở Việt Nam có giá rẻ thế nào.
Ngoài ra, khác với lá tía tô mặt xanh mặt đỏ ở Việt Nam, tía tô Nhật được phân ra hai loại, là tía tô xanh (aoshijo) và tía tô đỏ (akashijo). Lá được dùng trong món sashimi kể trên là loại lá màu xanh, có thể trồng được quanh năm. Loại tía tô đỏ thì hiếm hơn, chỉ xuất hiện trong mùa hè.
Tía tô đỏ là loại lá có màu tím (đỏ) ở cả hai mặt, có mùi thơm nên thường được dùng để làm màu nhuộm thực phẩm tự nhiên cho nhiều món ăn.
(Ảnh: Umamimart)
Lá tía tô với món mơ muối
Người ta nói nếu muốn tìm tía tô đỏ thì chỉ cần đi theo mùi mơ thơm lừng đến các sạp hàng bán mơ, bên cạnh thể nào cũng có rất nhiều lá được bán kèm. Nguyên nhân là vì công dụng phổ biến nhất của tía tô đỏ: làm mơ muối (Umeboshi).
Mơ muối (Umeboshi) là món gì đó rất đỗi thân thuộc và gần gũi với nhân dân Nhật Bản. Họ có thể ăn mơ muối quanh năm: ăn cùng cơm trắng, làm nước ép, ngâm trà… Và để cho ra những mẻ mơ thơm ngon nhất, tuyệt đối không thể thiếu tía tô đỏ.
Tía tô đỏ, cũng như người anh em màu xanh của mình, có tính sát trùng cùng kháng sinh cao nên ngoài việc tạo màu cho những quả mơ, nó còn tăng giá trị chữa bệnh cho món ăn lâu đời này.
(Ảnh: Mimasa)
Dùng lá tía tô làm... nước ép
Vào những ngày nóng nhất của mùa hè Nhật Bản, lá tía tô đỏ cũng được người dân chế biến thành nước ép shiso - một loại nước giải khát có vị chua ngọt và thơm vị cay của lá tía tô. Nước ép shiso có màu đỏ đẹp hệt như rượu vang, rất được chuộng uống trong mùa hè để giải nhiệt và thải độc.
(Ảnh: Nihonmai.wordpress.com)
Một số món ăn truyền thống của Nhật nhất định phải có tía tô
Tía tô cũng thường thấy xuất hiện trong những món ăn truyền thống khác của Nhật Bản, ví dụ như shiso maki - lá tía tô cuộn hạt dẻ rang, mè và tương miso. Món này thường được thấy đi kèm với rượu sake lạnh hoặc trà xanh nóng của người Nhật.
Tuy ít được người ngoại quốc biết đến, song shiso maki vẫn là một món ăn vặt truyền thống được người dân Phù Tang ưa chuộng.
Lá tía tô đối với người dân Nhật bản không chỉ là một loại rau bổ dưỡng có nhiều công dụng, mà còn gắn liền với những truyền thống tạo nên đời sống tinh thần của người Nhật. Nó tuy là một phần quan trọng trong những đặc sản nổi tiếng thế giới của đất nước hoa anh đào nhưng lại ít được chú ý đến.
Tía tô lặng lẽ cho đi một phần của mình vào những mẻ mơ muối thơm lừng trong những dịp đặc biệt, đóng góp sắc xanh vào những bữa tiệc sashimi xa hoa. Người ta không hiểu vì sao người Nhật có thể mua lá tía tô từ Việt Nam với giá đắt như 700 đồng một lá, song cũng không biết được những chiếc lá này trong mắt nhân dân xứ sở hoa anh đào có ý nghĩa quan trọng thế nào.