"Xin vĩnh biệt Chú, một nhân cách lớn!"
Đại sứ Phạm Sanh Châu, Trợ lý Bộ trưởng Bộ Ngoại giao, Đặc phái viên của Thủ tướng Chính phủ Việt Nam về các vấn đề UNESCO đã không giấu được xúc động khi nghe tin nguyên Thủ tướng Phan Văn Khải từ trần.
"Thế là cuối cùng Chú đã về với Cô thật rồi! Xin vĩnh biệt Chú, một tấm gương hết lòng tận tụy vì nước vì dân! Xin vĩnh biệt Chú, một nhân cách lớn! Và cũng vĩnh biệt ký ức của một thời kỳ đối ngoại đầy sôi động!", ông Châu bày tỏ.
Đại sứ Châu cho hay, ông từng có quãng thời gian là người phiên dịch gần gũi từ khi ông Phan Văn Khải là Phó Thủ tướng cho đến khi làm Thủ tướng.
Theo ông Châu đánh giá, nguyên Thủ tướng Phan Văn Khải là người rất cẩn thận trong công tác đối ngoại. Mỗi lần đi công tác nước ngoài hay tiếp khách quốc tế ông chuẩn bị nội dung phát biểu rất kỹ.
"Nguyên Thủ tướng Phan Văn Khải là một chính khách Việt Nam thuộc thế hệ đầu tiên những nhà lãnh đạo kỹ trị của Việt Nam.
Ông là một trong các nhà lãnh đạo cấp cao Việt Nam được đào tạo bài bản nhất thời bấy giờ và rất tự tin khi tham gia các hoạt động đối ngoại.
Ông còn là một chuyên gia sâu về kinh tế, đã kinh qua nhiều cương vị khác nhau, có lý luận, kinh nghiệm thực tế của cả nền kinh tế tập trung, bao cấp và kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở cả địa phương và Trung ương", Đại sứ Châu chia sẻ.
Dưới thời của nguyên Thủ tướng Phan Văn Khải, Việt Nam và Hoa Kỳ đã hoàn tất đàm phán và ký kết Hiệp định Thương mại Song phương (BTA), đánh dấu bước tiến lịch sử trong quá trình bình thường hóa quan hệ hoàn toàn giữa hai nước.
Cũng dưới sự lãnh đạo của ông, các Bộ, ngành của Việt Nam đã hoàn tất đàm phán để Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới WTO cuối năm 2006...
Đại sứ Phạm Sanh Châu dịch cho nguyên Thủ tướng Phan Văn Khải. Ảnh do ông Châu cung cấp.
Đại sứ Phạm Sanh Châu nhớ lại kỷ niệm sâu sắc với nguyên Thủ tướng Phan Văn Khải, khi ông dẫn đầu đoàn đại biểu Việt Nam lên đường tham dự Tuần lễ Cấp cao APEC vào năm 1999.
Đó là vào ngày 13/9/1999, tại buổi Dạ yến nhân Hội nghị Cấp cao APEC Auckland, New Zealand, đã diễn ra cuộc tiếp xúc cấp cao đầu tiên trong lịch sử giữa hai nhà lãnh đạo của Việt Nam - Mỹ: Thủ tướng Phan Văn Khải và Tổng thống Bill Clinton.
Với sự cởi mở, chân thành của Thủ tướng Phan Văn Khải, Tổng thống Clinton đã chia sẻ với Thủ tướng bức thư của một người bạn gửi từ Việt Nam năm 1968, thông báo sẽ trở về nhà trong 2 tuần sau khi kết thúc tham chiến.
""Nhưng người bạn thân của tôi đã không bao giờ trở về" - Tổng thống Clinton nói trong nước mắt. Người đứng đầu nước Mỹ nói tiếp: "Đó là nỗi đau chiến tranh, tôi mời ông sang Mỹ để hiểu chúng tôi hơn và cùng nhau khép lại quá khứ, hướng đến tương lai"", ông Châu nhớ lại.
Cũng trong cuộc tiếp xúc đó, Thủ tướng Phan Văn Khải đã mời Tổng thống Clinton sang thăm Việt Nam. Ông Clinton đã nhận lời mời và hơn một năm sau, ngày 13/11/2000, ông đã thực hiện chuyến thăm lịch sử đầu tiên của một tổng thống Hoa kỳ đến nước Việt Nam thống nhất.
10 tháng sau cuộc tiếp xúc lịch sử đó, Hiệp định Thương mại Việt-Mỹ được ký kết vào ngày 14/7/2000, chính thức khép lại quá trình bình thường hóa quan hệ toàn diện giữa Việt Nam và Mỹ, đưa kim ngạch thương mại từ 1,2 tỷ năm 2000 lên 55 tỷ năm 2017, tăng gần 50 lần.
"Cho đến lúc đó tôi mới thực sự hiểu thế nào là "ngoại giao công tâm" của nguyên Thủ tướng Phan Văn Khải", ông Phạm Sanh Châu nhớ lại.
Đại sứ Phạm Sanh Châu và vợ chồng cố Thủ tướng Phan Văn Khải. Ảnh do ông cung cấp.
Kỷ niệm không bao giờ quên
Còn Đại sứ Vũ Quang Minh, Thứ trưởng, Đại sứ Việt Nam tại Campuchia, cho biết ông có vinh dự và may mắn được làm việc gần cố Thủ tướng Phan Văn Khải trong nhiệm kỳ đầu của ông (1997-2002).
Trong quá trình đó, sự kiện gắn bó với nguyên Thủ tướng Phan Văn Khải mà ông không bao giờ quên được.
Sự kiện đầu tiên là vào năm 1999, Thủ tướng Phan Văn Khải khi đó dẫn đầu đoàn Việt Nam tham dự APEC Summit tại New Zealand.
Hiệp định Thương mại Song phương Việt Mỹ BTA về cơ bản đã hoàn thành và tất cả đã sẵn sàng cho một lễ ký lịch sử ở Aucland, New Zeland bên lề APEC với sự hiện diện của Thủ tướng Phan Văn Khải và Tổng thống Bill Clinton.
Tuy nhiên, cho đến khi đoàn ta rời Hà Nội với cả cờ, bút, cặp đỏ bìa Hiệp định ... thì văn bản Hiệp định vẫn còn chưa được các cơ quan của ta thẩm định xong và thông qua. Lúc đó, ở New Zealand chưa có Sứ quán của ta và liên lạc bảo mật còn rất khó khăn.
"Thế là tôi ở đầu Hà Nội và anh Bùi Huy Hùng cũng là Thư ký Phó Thủ tướng Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm tháp tùng đoàn ở đầu Aucland lập một đường dây nóng email để cập nhật cho Thủ tướng và Phó Thủ tướng về tiến độ ở nhà.
Để bảo mật, chúng tôi nói câu chuyện rất đời thường. Anh Hùng email: "thế được khởi công chưa?", Tôi viết lại "chưa anh ạ. Đội trật tự phường vẫn họp chưa duyệt bản thiết kế, chưa cho nhà mình xây".
Thủ tướng Phan Văn Khải sốt ruột, ít phút lại mở cửa hỏi, "thế thằng Minh bảo sao?". Anh em lại báo cáo, thưa Anh Sáu, chưa cho ạ... ", ông Minh kể.