Năm ấy, nhằm năm thứ bảy niên hiệu Ứng Thiên của vua Lê Đại Hành, ở miền Cử Long man thuộc Ái châu, theo Đại Nam nhất thống chí, phần Thanh Hóa tỉnh chí thì Cử Long man dạo ấy nay thuộc huyện Cẩm Thủy ngày nay, người Mán làm loạn, vua Lê đem quân đi tiễu trừ.
Dù đất Ái Châu là quê hương của vua Lê, nhưng do ở phía tây bắc của châu này đa số là miền núi, trung du, nên người các dân tộc thiểu số chưa được khai hóa bao nhiêu, tính tự trị còn cao, không muốn lệ thuộc vào nhà nước như lời của Cao Xuân Dụ trong Đại Nam dư địa chí ước biên phần tỉnh Thanh Hóa cho hay:
Cẩm Thủy, Thạch Thành, văn học hơi ít,
Các châu Thượng du, tục còn hoang dã.
Trong lần chinh phạt này, ngoài vua Lê Đại hành còn có Vệ vương Đinh Toàn buổi ấy đã thành niên, tuổi đến 18, cũng có mặt trong đoàn quân diệt Mán.
Thập đạo tướng quân Lê Hoàn trong sách giáo khoa - Ảnh tư liệu
Khi đến đất Cử Long, người Mán nhìn thấy vua Lê Đại Hành, bèn lấy đó làm đích mà nhắm bắn, hòng tiêu diệt người chủ tướng.
Họ giương cung, chĩa tên về phía vua, nhưng chẳng biết là run tay hay trời xui đất khiến, dây cung chưa kịp đẩy thì mũi tên độc đã rơi xuống đất rồi.
Giặc Mán lại lấy mũi tên mới giương cung nhắm tiếp vào vua, nhưng hỡi ôi, dây cung đã đứt phựt trước khi mũi tên kịp phóng đi. Cho là điềm gở, quân Mán sợ mà rút lui.
Lúc bấy giờ vua ngự trên lâu thuyền tiến vào sông Cùng Giang để đuổi theo. Người Mán bèn bày trận ở hai bên bờ sông chống lại. Không thông thuộc địa hình, quân lính triều đình bị quân Mán đánh ép trên sông.
Trong lúc giao tranh hỗn loạn, Vệ Vương Đinh Toàn trúng tên độc của người Mán mà chết. Vua Lê Đại Hành đau xót đứa con côi của vợ (Hoàng hậu Dương Vân Nga), mới kêu "Trời…" ba tiếng. Tiếng kêu vang động cả thâm sơn cùng cốc.
Giặc Mán nghe tiếng kêu chẳng khác gì tướng của Tào Tháo vỡ mật mà chết vì tiếng thét của Trương Phi bên cầu, nên kinh động quá, không động binh đao thêm mà tự nhiên thua, chạy tán loạn cả.
Chuyến ấy Lê Đại Hành dẹp được giặc Mán, bình định đất Cử Long man, nhưng cố chúa triều Đinh khi đi thân còn ấm mà lúc ca khúc khải hoàn đã lạnh ngắt rồi. Mệnh vua Lê được bảo toàn qua mấy lần giặc giương cung hạ sát, nhưng mũi tên rơi ấy lại chuyển hướng về Vệ vương.
Nguồn sưu tầm:
- Cuốn "Những điều lạ thời Ngô – Đinh – Tiền Lê", trang 22-24 , NXB Văn hóa – Thông tin.
*Tiêu đề bài viết đã được tòa soạn đặt lại.