Cưu Ma Trí trong phim Thiên long bát bộ 2003.
Trong tiểu thuyết Thiên long bát bộ của cố nhà văn Kim Dung , lần đầu tiên Cưu Ma Trí xuất hiện là ở chùa Thiên Long tự nước Đại Lý, vị quốc sư Thổ Phồn quả đã gây cho người đọc một ấn tượng sâu sắc về đảm lược và bản lĩnh, khi một mình dám ngang nhiên đến chùa Thiên Long xin "mượn" kiếm phổ Lục mạch thần kiếm (bảo vật tổ truyền của Đoàn gia).
Nhưng bù lại ông cũng xin tặng cho chùa Thiên Long các bí kíp võ học cực quý của Phật môn, như một sự trao đổi sòng phẳng. Tuy nhiên, yêu cầu của Cưu Ma Trí không được chùa Thiên Long chấp nhận, Cưu Ma Trí đã một mình ngang nhiên đấu với cả sáu vị cao tăng của Thiên Long tự, đủ thấy sức mạnh và tính hiếu thắng của Cưu Ma Trí không hề nhỏ. Ông cố gắng để có được Lục mạch thần kiếm từ Thiên Long tự, trước sức ép của Cưu Ma Trí cuối cùng Khô Vinh đại sư cho phép Đoàn Dự đọc kinh thư của Lục mạch thần kiếm và ghi nhớ lại trước khi phá hủy nó.
Đoàn Dự (Lâm Chí Dĩnh) trong phim Thiên long bát bộ 2003.
Khi ông biết Đoàn Dự thuộc lòng kinh thư, ông đã bắt cóc anh và cố gắng buộc Đoàn Dự để đem chàng đến tế trước mộ Mộ Dung Bác, ý đồ đó chỉ là cái cớ để Cưu Ma Trí ép Đoàn Dự viết lại Lục mạch thần kiếm cho mình, nhưng Đoàn Dự với sự giúp đỡ của A Châu và A Bích đã may mắn trốn thoát được.
Nguyên nhân Cưu Ma Trí biết đến Lục mạch thần kiếm là bởi y từng quen biết với Mộ Dung Bác, cả hai đều là những cao thủ võ học nên cùng trao đổi võ công với nhau rất ý hợp tâm đầu. Mộ Dung Bác sau thảm biến Nhạn Môn Quan không có mặt ở nhà. Huyền Từ thường cử người đi tìm kiếm lão nhưng vô vọng thì ra Mộ Dung Bác đã lẻn vào chùa Thiếu Lâm lấy đi và học các bí kíp trong chùa, sau đó lão trao đổi 72 tuyệt kỹ Thiếu Lâm cho Cưu Ma Trí để lấy bí quyết Hỏa diệm đao, Cưu Ma Trí cảm ơn lão và nói sẽ lấy kiếm phổ Lục mạch thần kiếm họ Ðoàn về cho lão. Mộ Dung Bác hứa nếu có Lục mạch thần kiếm, lão sẽ tặng thêm Cưu Ma Trí 50 môn võ công của các môn phái khác. Bởi cả cuộc đời của Mộ Dung Bác chỉ ước ao được một lần xem kiếm phổ Lục mạch thần kiếm của chùa Thiên Long. Đây chính là nguyên nhân khiến Cưu Ma Trí bất chấp mọi thủ đoạn, quyết tâm lấy cho được Lục mạch thần kiếm.
Mộ Dung Bác hứa nếu Cưu Ma Trí tặng Lục mạch thần kiếm, lão sẽ tặng thêm Cưu Ma Trí 50 môn võ công của các môn phái khác.
Khi nghe tin Mộ Dung Bác đã qua đời, Cưu Ma Trí liền đến chùa Thiên Long xin "mượn" pho kiếm phổ kia đem về đốt trước mộ bạn, để tạ lòng tri kỷ, với mục đích: "Ngày xưa có người mang kiếm báu, một người bạn muốn mượn nhưng người ấy có việc phải đi, nên hẹn xong việc sẽ đem về cho bạn mượn. Ngày quay về thì bạn đã mất, người đó bèn cột kiếm treo trên nấm mộ bạn mình. Như một biểu tượng đã hoàn thành lời hứa", Cưu Ma Trí cũng muốn học theo phong cách của người xưa. Người xưa treo bảo kiếm trước mộ, thì nay ta đốt kiếm phổ trước mộ.
Nhưng thực chất ý đồ của Cưu Ma Trí là đoạt lấy Lục mạch thần kiếm để tu luyện, sau đó sẽ mang đến nhà Mộ Dung để ép con cháu nhà Mộ Dung đem 50 môn võ công khác trao đổi như Mộ Dung Bác đã từng hứa.
Cưu Ma Trí tự mình trở thành nô lệ cho võ học.
Cưu Ma Trí vốn là một cao tăng tinh thông Phật pháp, nhưng chỉ vì si mê võ học, cả cuộc đời Cưu Ma Trí luôn tìm kiếm các tuyệt học thượng thừa trong võ lâm. Để có được những tuyệt học Cưu Ma Trí đã bất chấp thủ đoạn. Do đó, ông đã tự mình trở thành nô lệ cho võ học, sống trong nỗi ám ảnh phải trở thành võ sĩ mạnh mẽ nhất trong giang hồ.
Cuối truyện, Cưu Ma Trí bị tẩu hỏa nhập ma nhưng lại may mắn thoát chết khi bị Đoàn Dự hút hết nội công bằng Bắc minh thần công. Ông trở nên biết ơn Đoàn Dự mặc dù mất hết tất cả mọi thứ ông đã học được trong nhiều năm và ăn năn sau khi nhìn thấy ảo tưởng của mình đã khiến ông đi lạc khỏi con đường của Phật pháp.
Video: Cưu Ma Trí khiêu chiến Thiên Long tự.