Cuộc săn lùng tỷ đô
Với sự sụp đổ của chính quyền cựu Tổng thống Bashar al-Assad ở Syria, một cuộc săn lùng toàn cầu nhằm tìm kiếm hàng tỷ đô la tiền mặt và tài sản bí mật của gia tộc này đang bắt đầu, Wall Street Journal (WSJ) đưa tin.
Cuộc truy lùng này có thể sẽ kéo dài.
Gia tộc Assad đã xây dựng một mạng lưới đầu tư và lợi ích kinh doanh rộng lớn trong nhiều thập kỷ kể từ khi Hafez al-Assad nắm quyền vào năm 1970.
WSJ dẫn nguồn cựu quan chức Mỹ, luật sư và tổ chức nghiên cứu đã điều tra về tài sản của gia tộc cho biết, trong số những vụ mua bán mà người thân của con trai ông, cựu Tổng thống Bashar al-Assad, thực hiện ở nước ngoài có bất động sản đắc địa ở Nga, khách sạn hạng sang tại Vienna và một máy bay phản lực riêng ở Dubai.
"Cuộc săn lùng tài sản của chế độ [Assad] sẽ diễn ra trên toàn cầu", Andrew Tabler, cựu quan chức Nhà Trắng từng xác định tài sản của nhà Assad thông qua công tác thực thi trừng phạt của Mỹ cho hay, "Họ đã có rất nhiều thời gian để rửa tiền. Họ luôn có kế hoạch B và giờ đã chuẩn bị tốt cho cuộc sống lưu vong".
Ông Assad đã rời khỏi Syria hôm 8/12 khi lực lượng đối lập nhanh chóng tiến vào thủ đô Damascus, chấm dứt 24 năm cầm quyền của ông. Quá trình cầm quyền của ông Bashar al-Assad đã nối tiếp gần 3 thập kỷ lãnh đạo của cha mình, Hafez al-Assad.
Theo WSJ, cả 2 nhà lãnh đạo đều thông qua người thân để giấu tài sản ở nước ngoài.
Hiện không thể làm rõ được quy mô chính xác về tài sản của gia tộc Assad cũng như quyền kiểm soát nằm trong tay ai. Tuy nhiên, theo báo cáo của Bộ Ngoại giao Mỹ năm 2022, dù con số này khó xác định nhưng các doanh nghiệp và tài sản liên kết với nhà Assad được ước tính ở mức thấp nhất là 1 tỷ USD và có thể lên tới 12 tỷ USD.
Báo cáo này cho rằng, thu nhập đến từ độc quyền nhà nước, buôn lậu ma túy và một phần được tái đầu tư vào các khu vực nằm ngoài tầm với của luật pháp quốc tế.
Nhiều nhân vật quyền lực trong gia tộc có tư duy kinh doanh, trong đó đáng chú ý là bà Asma, vợ của ông Bashar al-Assad. Trước đây bà từng làm cho JPMorgan.
Cựu lãnh đạo Syria Bashar al-Assad và vợ Asma tại Paris năm 2010. Ảnh: Miguel Medina/Getty Images
Nhiều thập kỷ tích lũy
Theo WSJ, gia tộc Assad bắt đầu tích lũy của cải ngay sau khi Hafez al-Assad lên nắm quyền.
Hafez đã giao cho anh rể của mình, Mohammad Makhlouf, lúc đó là một nhân viên hàng không khiêm tốn, phụ trách độc quyền nhập khẩu thuốc lá sinh lợi của đất nước - WSJ dẫn lời Ayman Abdel Nour, một người bạn đại học của Bashar al-Assad cho hay.
Makhlouf nhận được hoa hồng lớn nhờ sự bùng nổ của ngành xây dựng. Khi Bashar kế nhiệm cha lên làm lãnh đạo vào năm 2000, Makhlouf đã chuyển đế chế kinh doanh cho con trai Rami.
William Bourdon, luật sư tham gia vào một vụ kiện nhằm đóng băng tài sản của gia tộc Assad năm 2019 tại Paris cho biết, nhà Makhlouf được kỳ vọng là nhân tố kiếm tiền và cung cấp tài chính cho gia tộc khi cần thiết. "Nhà Makhlouf là những người quản gia cho gia tộc Assad", Bourdon nói.
Sau này Rami Makhlouf trở thành nhà tài trợ chính cho chế độ Assad với tài sản trong lĩnh vực ngân hàng, truyền thông, các cửa hàng miễn thuế, hàng không và viễn thông, trị giá lên đến 10 tỷ USD, theo Bộ Ngoại giao Mỹ. Chính phủ Mỹ đã trừng phạt Makhlouf vào năm 2008.
Ngoài ra, gia đình Makhlouf cũng đầu tư ở nước ngoài.
Họ đã mua bất động sản tại Dubai trị giá khoảng 3.9 triệu USD, bao gồm các biệt thự trên Đảo Cọ, theo một nghiên cứu năm 2018 của Trung tâm Nghiên cứu Quốc phòng Cao cấp có trụ sở tại Washington.
Nhà Makhlouf đã mua bất động sản tại Dubai trị giá khoảng 3.9 triệu USD, bao gồm các biệt thự trên Đảo Cọ. Ảnh: Christophe Viseux/WSJ
Nhà Makhlouf cũng mua các khách sạn hạng sang ở Vienna trị giá khoảng 21 triệu USD và một cơ sở nhượng quyền liên quan tới Buddha Bar, chuỗi quán bar cao cấp khởi nguồn từ Paris. Thông tin này do Rami Makhlouf cung cấp trong đơn xin nhập tịch Áo.
Các thành viên của gia đình Makhlouf còn sở hữu khối tài sản khoảng 40 triệu USD là bất động sản trong các tòa nhà chọc trời sang trọng tại Moscow, theo một cuộc điều tra năm 2019 của nhóm chống tham nhũng Global Witness.
Vào năm 2020, mối quan hệ kinh tế nằm ở trung tâm chế độ đã bị rạn nứt. Bashar al-Assad đã công khai loại bỏ Rami Makhlouf ra khỏi vòng quyền lực. Nguyên nhân của sự mâu thuẫn này vẫn còn là một điều bí ẩn nhưng nhà lãnh đạo Syria đã siết chặt quyền kiểm soát đối với cơ cấu kinh tế đang sụp đổ của Syria.
Makhlouf bị quản thúc tại gia, và chính quyền Syria đã đưa nhiều lợi ích kinh doanh của ông ta vào diện quản lý của nhà nước.
Sau khi Rami Makhlouf bị điều tra, Asma al-Assad đã giám sát việc tiếp quản tài sản của ông này tại Syria. Theo một cựu cố vấn của chính quyền Assad, số tài sản này sau đó do những người có liên quan tới bà Asma điều hành. Bản thân bà Asma bị Bộ Ngoại giao Mỹ áp lệnh trừng phạt năm 2020.
Một phần nguyên nhân dẫn tới điều tra có thể do hình ảnh xấu mà nhà Makhlouf mang lại. Trong khi người dân Syria đang phải gánh chịu hậu quả nặng nề của nội chiến thì 2 con trai của Rami Makhlouf lại khoe khoang trên mạng xã hội về cuộc sống xa hoa của mình trong các câu lại bộ hào nhoáng ở Dubai.
Khó tìm kiếm, khó thu hồi
Tìm kiếm và đóng băng tài sản sẽ có lẽ khá khó khăn.
Trước đây, những điều tra viên dẫn đầu công tác tìm kiếm hàng tỷ USD tài sản của Gadhafi đã mất nhiều năm để theo đuổi những người có quan hệ với cựu lãnh đạo Libya, điều hướng các công ty ma và đệ trình các vụ kiện quốc tế nhằm thu hồi tài sản nhưng kết quả vẫn ở mức hạn chế.
Trong số 54 tỷ USD tài sản ước tính của chế độ Libya cũ, rất ít tài sản bị phát hiện. Cựu quan chức Libya cho biết, chỉ có 1 bất động sản trị giá 12 triệu USD ở London và 100 triệu USD tiền mặt ở Malta được thu hồi.
Chính phủ Mỹ đã phải thực hiện một chiến dịch trừng phạt dài hạn đối với chế độ Assad, buộc những người nắm giữ tài chính của gia tộc phải giấu tài sản thông qua các thiên đường thuế.
Các đội ngũ luật sư đã tìm cách đóng băng một số tài sản liên quan tới gia tộc Assad. Theo WSJ, một phiên tòa ở Paris năm 2019 đã đóng băng giá trị tài sản 90 triệu euro—tương đương với 95 triệu USD —được giữ ở Pháp bởi Rifaat al-Assad, một người chú của Bashar al-Assad.
Các hiện vật được đem ra đấu giá trong số tài sản trị giá 95 triệu USD do Rifaat al-Assad nắm giữ bị tòa án Pháp đóng băng. Ảnh: Blondet Eliot/Abaca/Zuma Press
William Bourdon, luật sư đệ trình vụ án ở Paris cho biết, tiền ở các thiên đường thuế như Dubai và Nga sẽ khó thu hồi hơn nhiều. Các điều tra viên cần xin được lệnh của tòa án để đóng băng tài sản, rồi sau đó thực hiện quá trình thu hồi và cũng không rõ ai sẽ nhận được số tiền.
Hiện nay, chính phủ Syria đang rơi vào hỗn loạn sau khi chính quyền Assad bị lật đổ. Các nhóm đối lập Hồi giáo đang cố gắng lấp đầy khoảng trống quyền lực.
"Chúng ta có trách nhiệm thu hồi tiền cho nhân dân Syria", ông Bourdon nói.
Trong khi đó, có những người đã tự hành động để lấy lại quyền lợi cho mình.
Nhiều người dân Syria đã tràn vào một cung điện tráng lệ của nhà Assad, mang đi nội thất và các tác phẩm nghệ thuật. Một số người quay video ghi lại hình ảnh chính họ đứng trong một garage đầy xe thể thao, gồm cả những chiếc Aston Martin và Lamborghini.