Linh trưởng nói chung và tinh tinh nói riêng là một trong những loài được nghiên cứu nhiều nhất trong số các loài động vật có vú. Những nghiên cứu này được biết là cung cấp những hiểu biết sâu sắc về câu trả lời cho quá trình tiến hóa của loài người.
Và Kanzi, một con tinh tinh lùn (bonobo) đực, đặc biệt nổi tiếng với việc phát triển ngôn ngữ cũng như sở hữu các kỹ năng sống đã đưa loài người trải qua nhiều giai đoạn tiến hóa. Và hành vi đáng kinh ngạc nhất xuất hiện ở con tinh tinh này chính là nó đã biết nhóm lửa, nấu ăn và giao tiếp với con người một cách dễ hiểu.
Bonobo (Pan paniscus), trước đây còn gọi là tinh tinh lùn, là một loài tinh tinh lớn trong chi Tinh tinh. Bonobo được tìm thấy trong một khu vực 500.000 km2 lưu vực sông Congo ở Cộng hòa Dân chủ Congo, Trung Phi. Là loài ăn tạp và sống ở các khu rừng sơ cấp và thứ cấp, bao gồm cả rừng đầm lầy ngập nước theo mùa.
Theo người quản lý con tinh tinh này, tiến sĩ Sue Savage-Rumbaugh, Kanzi khá nhiệt tình trong việc học cách nhóm lửa. Khi lên năm tuổi, con tinh tinh lùn này đã có thể sắp xếp và tạo ra những đống que nhỏ, sau đó cố gắng tạo ra lửa bằng những công cụ xung quanh như những gì mà nó tự học được khi xem phim.
Tiến sĩ Sue Savage-Rumbaugh cho biết, Kanzi đặc biệt yêu thích món trứng tráng, nó thích cả nấu và ăn chúng.
Mặc dù Kanzi chưa thực sự thành thạo mọi thứ về việc tạo ra lửa, nhưng nó đã biết tự bảo vệ mình khỏi việc bị bỏng bằng cách tránh xa đống lửa một chút. Các nhà nghiên cứu cho biết con tinh tinh này không phải chịu những áp lực từ môi trường khi cần sưởi ấm vì nó được con người nuôi dưỡng và có một chiếc giường ấm áp để nằm mỗi đêm.
Vì vậy, Kanzi không hoàn toàn sử dụng lửa để sinh tồn hoặc thực sự cảm thấy cần nó cần phải tạo ra lửa như cách người nguyên thủy đã làm. Ngoài tài nấu ăn, Kanzi còn có sở trường làm dao từ đá và thậm chí có thể chơi Pac-Man.
Bonobo theo chế độ mẫu hệ, con cái có xu hướng thống trị con đực bằng cách hình thành các liên minh. Cấp bậc trong hệ thống phân cấp trong bầy đàn của con đực thường được quyết định bởi thứ hạng của mẹ mình.
Kanzi tỏ ra rất hứng thú với việc học và thể hiện bản thân thông qua lexigram - những hình chữ nhật chứa khoảng 400 ký hiệu. Nó cũng được cho là đã tự phát triển ra vốn từ vựng của riêng mình bằng cách kết hợp các ký hiệu và thậm chí hiểu được quan điểm của người khác.
Trên thực tế, vì hai loài tinh tinh không bơi lội thành thạo nên sự hình thành của sông Congo từ 1.5-2 triệu năm trước đây có thể dẫn đến sự biệt hóa của hai loài tinh tinh. Tinh tinh lùn sinh sống ở phía nam của sông, và do đó được tách ra từ tổ tiên của tinh tinh thông thường, sinh sống ở phía bắc của con sông.
Theo các nhà nghiên cứu, con tinh tinh lùn 35 tuổi này hiện sở hữu vốn từ vựng đủ lớn để có thể tham gia vào các cuộc trò chuyện đơn giản của con người. Nhờ vào sử dụng lexigram, giờ đây nó có thể diễn đạt ít nhất 500 câu khác nhau và có thể hiểu khoảng 3.000 từ vựng trong số đó.
Hiện không có dữ liệu cụ thể về số lượng các quần thể tinh tinh lùn bên ngoài tự nhiên, nhưng ước tính số lượng của loài này sẽ từ 29.500 đến 50.000 cá thể. Loài này được liệt kê là loài bị đe dọa trong Sách đỏ IUCN. Loài tinh tinh lùn thường sống được khoảng 40 năm trong điều kiện nuôi nhốt, mặc dù tuổi thọ thực của chúng bên ngoài tự nhiên cho tới nay vẫn chưa được biết rõ.
Các khác biệt về giải phẫu giữa tinh tinh thông thường và bonobo là không đáng kể, nhưng trong hành vi cộng đồng thì các khác biệt này rất rõ nét. Tinh tinh thông thường là loài ăn tạp, chúng có thể có hành vi săn mồi bằng việc tập hợp các con đực trong đàn, và thường do một con đực đầu đàn dẫn đầu. Trái lại, bonobo chủ yếu là loài ăn thực vật và sống theo chế độ mẫu hệ. Lớp da mặt, hai bàn tay và hai bàn chân ở cả hai loài có màu từ hồng tới rất sẫm. Bonobo có tay dài hơn, thân hình khẳng khiu, mảnh khảnh và duyên dáng hơn, và chúng có xu hướng có dáng đứng thẳng trong phần lớn thời gian.
Trong quần thể tinh tinh lùn, con cái cai quản mọi việc. Chúng tự mình thành lập "liên minh" (với các con cái khác) để chăm sóc, nuôi dạy con. Tùy vào "địa vị" của "mẫu thân" trong bầy đàn mà con đực được xem trọng hay bị coi rẻ. Mặc dù bị gọi là "lùn" nhưng tinh tinh lùn thực ra không nhỏ con hơn các nhà tinh tinh khác bao nhiêu. Thực chất, cái đuôi "lùn" không phải đặt theo đặc tính kích thước của chúng, mà là đề cập đến chủng người lùn sống cùng khu vực.
Trong "xã hội" tinh tinh lùn, một con cái luôn tìm mọi cách để "con trai" của nó kiếm được nhiều vợ. "Bà mẹ" càng có "địa vị" cao bao nhiêu, thì "con trai" càng có cơ hội "lấy" nhiều "vợ" bấy nhiêu. Hầu hết các bà mẹ tinh tinh lùn có "con trai" đều đi đến đâu đem chúng theo đến đấy. Vừa gặp được con cái khác, chúng liền trở thành "vệ sĩ" canh gác, đảm bảo cho cặp đôi yêu đương không bị quấy rầy.
Tham khảo: Esploaioni Geografiche; Earthlymission; OggiScienza
