Thực tế, Iri rất hiếm: thứ kim loại rắn màu trắng bạc là kim loại đặc thứ nhì Vũ trụ với độ đặc 22,56 g/cm3, sau osmium. Lượng iri có trong thiên thạch cao hơn cả lượng iri ước tính có trên toàn Trái Đất, đây là lý do khiến nó là một trong những kim loại hiếm nhất trong vỏ Trái Đất. Lượng tiêu thụ iri hàng năm chỉ khoảng 3 tấn.
Thế nhưng trớ trêu thay, khoa học mới phát hiện ra thứ kim loại ít thấy này có một tác dụng có thể cứu sống hàng triệu người: ta có thể ứng dụng iri vào điều trị ung thư. Theo như Stephen Luntz, một nhà vật lý học hiện đang viết cho IFLScience, thì iri hoạt động "như một quả bom tàng hình, đi vào được nhân của tế bào ung thư".
Iri nguyên chất.
Khi iri gặp ánh sáng, các phân tử oxy xung quanh iri phản ứng và tấn công các tế bào ung thư. Chưa rõ khả năng tiêu diệt tế bào ung thư của iri hiệu quả cao thế nào, cần thêm các thử nghiệm khác để đưa ra khẳng định cuối cùng nhưng rõ ràng đây là phương thức điều trị ung thư rất … ngầu.
Một số phân tử phản ứng mạnh với ánh sáng, tạo ra những yếu tố oxy hóa. Những hợp chất mới đó ảnh hưởng lên các tế bào ung thư phân chia rất nhanh chứ không gây nhiều tổn hại lên các tế bào khỏe mạnh.
Nếu những phân tử tạo ra bởi ánh sáng tới được nhân tế bào, rồi bị tác động bởi ánh sáng, nó sẽ phá hủy được tế bào ung thư mà không ảnh hưởng gì tới các tế bào lân cận khác. Giáo sư Peter Sadler công tác tại Đại học Warwick đã mô tả phương thức điều trị ung thư mới trong nghiên cứu được đăng tải tại Angewandte Chemie International Edition.
Khi ánh sáng tác động, các phân tử oxy sẽ phản ứng và tấn công nhân tế bào ung thư.
Một trong những chướng ngại vật xuất hiện trong quá trình nghiên cứu là iri không tự tìm tới được tế bào ung thư. Giáo sư Sadler cũng là người tìm ra lời giải cho bài toán khó: protein albumin bị các tế bào ung thư thu hút, thậm chí albumin còn có thể đi được vào tới cả nhân tế bào.
Chính loại protein này sẽ mang theo iri đi thẳng vào trung tâm tế bào ung thư. Có thể tưởng tượng Albumin là máy bay ném bom, và iri sẽ là "kiện hàng đặc biệt" gửi tới từng tế bào ung thư quái ác.
"Tuyệt vời sao khi protein albumin có thể tìm được chính xác đường đi tới nhân tế bào", đồng tác giả nghiên cứu, giáo sư Cinzia Imberti nói.
Ảnh 1 cho thấy vị trí nhân tế bào ung thư, ảnh 2 cho thấy nguyên tố iri. Khi ghép 1 và 2 thành tấm ảnh thứ 3, ta thấy iri tìm được chính xác đường đi tới nhân tế bào ung thư, nhờ có albumin dẫn đường.
Khi kết hợp với albumin, iri có hai lợi thế mới, tách biệt nó với các chất nhạy sáng khác: chúng đi thẳng vào nhân tế bào, bên cạnh đó chúng cực kỳ nhạy sáng. Yếu tố thứ hai cho phép các nhà khoa học theo dõi iri ảnh hưởng lên tế bào trong thời gian thực, họ không cần phải đưa ra phỏng đoán để biết được mức độ hiệu quả của iri trong điều trị ung thư.
Các nhà khoa học chưa thử nghiệm lên động vật sống, hiển nhiên là chưa làm trên con người nhưng với những gì đã chứng minh được, việc thử nghiệm chỉ còn là vấn đề thời gian.
Lượng iri ước tính có trên Trái Đất khá ít. Chính vì lý do đó, khi các nhà khoa học phát hiện ra một lượng iri nhiều bất thường có tại tầng địa chất thuộc thời kỳ chuyển giao giữa kỷ Phấn Trắng và kỷ Cổ Cận, họ đã đưa ra được giả thuyết tại sao khủng long và một loạt các loài sinh vật khác tuyệt chủng vào 66 triệu năm trước: chính là một viên thiên thạch khổng lồ, mang trên mình một lượng lớn iri.
Nhưng nếu bạn lo lắng việc trên Trái Đất có hơi ít iri để làm thí nghiệm, hãy nhớ rằng trên thiên thạch có nhiều iri lắm, bên cạnh đó nhiều công ty cũng đang nung nấu ý định khai thác khoáng sản trên thiên thạch. Nếu thí nghiệm thành công trên người, ta sẽ có cách thức điều trị ung thư hoàn toàn mới: là "con lai" giữa vật lý, hóa học và du hành Vũ trụ.