Hình minh họa.
Mới đây, tờ al-Monitor đăng tải bài phân tích nhan đề: "How realistic are Turkey’s ambitions over strategic corridor with Azerbaijan" (tạm dịch: Tham vọng của Thổ Nhĩ Kỳ về hành lang chiến lược với Azerbaijan thực tế đến mức nào) của tác giả Fehim Tastekin.
Nhằm đem lại cho độc giả cái nhìn đa chiều, đặc biệt là từ một nhà phân tích người Thổ Nhĩ Kỳ về tham vọng của nước này liên quan tới xung đột Nagorno-Karabakh, chúng tôi xin được lược dịch bài viết.
Chấp nhận hoạt động ở Karabakh "dưới quyền" Nga, vì sao Thổ vẫn "hào hứng"?
Sau khi đồng ý một trung tâm giám sát lệnh ngừng bắn ở Nagorno-Karabakh chung với Nga, Thổ Nhĩ Kỳ hiện đang háo hức chờ đợi bước tiếp theo trong thỏa thuận giữa đồng minh Azerbaijan và Armenia.
Việc thực thi điểm này trong thỏa thuận sẽ mở ra thứ mà Ankara coi là "hành lang chiến lược", hứa hẹn giúp nền kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ đạt được những thành tựu to lớn và gia tăng ảnh hưởng của họ trong khu vực.
Thỏa thuận ngày 10/11, do Nga làm trung gian, kêu gọi mở các tuyến giao thông giữa Azerbaijan và Cộng hòa Nakhichevan, một khu vực tự trị của nước này và bị ngăn cách bởi một dải đất thuộc Armenia nhưng lại có chung đường biên giới với Thổ Nhĩ Kỳ.
Ankara đang tỏ ra "tràn đầy nhiệt huyết" về việc giành được một cửa ngõ tiếp cận Trung Quốc, mặc dù điều khoản này của thỏa thuận - dù được cho là khá mơ hồ và không phải tất cả các quốc gia trong khu vực đều có chung sự hào hứng này với họ.
Điều khoản có nội dung: "Cộng hòa Armenia sẽ đảm bảo an ninh, giúp sắp xếp việc di chuyển không bị cản trở của người, phương tiện và hàng hóa theo cả hai hướng nhằm kết nối giao thông giữa các khu vực phía tây của Cộng hòa Azerbaijan và Cộng hòa tự trị Nakhchivan.
Lực lượng Biên phòng của Cơ quan An ninh Liên bang Nga sẽ chịu trách nhiệm giám sát các kết nối vận tải".
Cái gọi là "hành lang Nakhichevan" sẽ đi qua cực nam lãnh thổ Armenia?
Hôm 1/12, Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev nhấn mạnh điều khoản này báo trước "một hành lang vận tải mới" trong khu vực
"Azerbaijan đang kết nối với Thổ Nhĩ Kỳ. Nga, Azerbaijan, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran và người Armenia - nếu họ muốn - có thể tham gia hành lang này".
Ông Alyev cũng nói thêm rằng Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan và người đồng cấp Nga Vladimir Putin đều hoan nghênh ý tưởng hợp tác 5 bên nói trên.
6 mục tiêu chiến lược trong "giấc mơ" người Thổ?
Quan điểm lạc quan đang chiếm ưu thế ở Thổ Nhĩ Kỳ rằng nước này sẽ giành được một cửa ngõ chiến lược vào lưu vực Caspi, các nước Trung Á và Trung Quốc.
Một số người hy vọng kế hoạch của Thổ Nhĩ Kỳ sẽ được củng cố hơn nữa bởi "chính sách không khoan nhượng" mà chính quyền của Tổng thống đắc cử Mỹ Joe Biden sẽ theo đuổi chống lại Nga.
6 điểm chính thúc đẩy "giấc mơ" đó có thể được tóm tắt như sau:
1. Một đường ống dẫn khí đốt qua "hành lang Nakhichevan" có thể làm giảm chi phí nhập khẩu năng lượng của Thổ Nhĩ Kỳ từ Iran.
2. Thổ Nhĩ Kỳ có thể tiếp cận nguồn cung khí đốt của Turkmenistan.
3. "Hành lang Nakhichevan" có thể củng cố vị thế của Thổ Nhĩ Kỳ khi đàm phán gia hạn hợp đồng khí đốt với Iran vào năm 2026.
4. Dự án đường ống dẫn khí đốt xuyên Caspi do Mỹ hậu thuẫn có thể được hồi sinh.
5. Với "hành lang Nakhichevan", công suất của đường ống dẫn khí đốt tự nhiên xuyên Anatolian , được thiết kế để vận chuyển khí từ Azerbaijan đến Châu Âu qua Thổ Nhĩ Kỳ, có thể tăng gấp đôi lên 32 tỷ mét khối mỗi năm.
6. Một tuyến đường sắt dài 230 km đến Nakhichevan có thể bổ sung cho tuyến đường sắt nối Baku, Tbilisi và thành phố Kars phía đông Thổ Nhĩ Kỳ ở phía bắc và tuyến đường nối Iran-Afghanistan-Pakistan ở phía nam, biến Thổ Nhĩ Kỳ trở thành một trung tâm giao thông khu vực.
Tờ Daily Sabah của Thổ Nhĩ Kỳ thậm chí còn táo bạo hơn với dự đoán: "Hành lang Nakhichevan và Azerbaijan đã mở ra một tuyến đường thương mại và năng lượng chiến lược sẽ đưa Thổ Nhĩ Kỳ đến bờ Thái Bình Dương".
"Phương trình năng lượng và thương mại sẽ thay đổi về cơ bản. Cánh cửa dẫn đến một thị trường khổng lồ với 3 tỷ dân (Trung Quốc) sẽ rộng mở đối với Thổ Nhĩ Kỳ".
Nga và Iran sẽ để yên?
Liệu người Nga có chấp nhận để các đối thủ thương mại triển khai các dự án cạnh tranh ở Caspi?
Quan điểm công khai của Moscow cho tới nay đã thể hiện rất ít sự quan tâm tới các mục tiêu của Thổ Nhĩ Kỳ.
Khi được hỏi về bình luận của ông Aliyev nói trên, phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov từ chối bình luận, chỉ nói rằng các ông Putin và Aliyev đã thảo luận về việc tháo gỡ phong tỏa giao thông trong khu vực.
Ngược lại với Iran, giấc mơ của Thổ Nhĩ Kỳ lại là "nỗi lo".
Trong nhiều năm, Iran đã đóng vai trò là một "trạm trung chuyển" giữa Nakhichevan và Azerbaijan, tạo ra lợi nhuận và giúp Tehran có được ảnh hưởng nhất định đối với Baku. Iran hiện đang cảnh giác về việc mất đi vị thế này.
Theo tạp chí trực tuyến Mashreq của Iran, Tehran kiếm được 15% hoa hồng từ việc cung cấp khí đốt của Azerbaijan cho Nakhichevan.
Quốc gia này cũng đóng vai trò là tuyến đường xuất khẩu của Thổ Nhĩ Kỳ sang Trung Á.
Trung bình có khoảng 12.000 xe tải Thổ Nhĩ Kỳ vượt qua lãnh thổ Iran để tới Trung Á mỗi tháng và Tehran tính phí thông hành lên tới 800 USD cho hành trình 1.800 km đến biên giới Turkmenistan. Những khoản thu đó hiện có thể giảm.
Theo nhật báo Javan của Iran , Thổ Nhĩ Kỳ đang đe dọa lợi ích địa chính trị của cả Iran và Nga theo chiến lược của Washington và do đó, Tehran "sẽ không chấp nhận một hành lang như vậy".
Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev và Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan (Nguồn: al-Monitor).
Thổ sẽ phải "cầu hòa" với Armenia?
Bỏ qua những tính toán chiến lược của Ankara, Moscow và Tehran, câu hỏi cấp bách hơn là Armenia sẽ xem xét đoạn hành lang dài 42 km chạy qua quận Zengezur ra sao.
Quay cuồng sau thất bại trước Azerbaijan do Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn ở Nagorno-Karabakh, Yerevan vẫn chưa lên tiếng xác nhận lập trường.
Theo nhà phân tích người Mỹ gốc Armenia Richard Giragosian: "Bản chất của việc liên kết các vùng đất Azerbaijan qua lãnh thổ Armenia như vậy vẫn chưa rõ ràng và chưa được xác định. Nó đặt ra câu hỏi về chủ quyền, vị thế pháp lý và chính sách".
"Vì những vấn đề mơ hồ như vậy, có thể thấy cần phải làm rõ ràng thông qua các cuộc đàm phán trực tiếp và các thỏa thuận xa hơn".
Tình trạng của Nagorno-Karabakh - không được giải quyết trong thỏa thuận - có vẻ sẽ là mấu chốt chính cho tham vọng về hành lang của Thổ Nhĩ Kỳ
Các bên vẫn chưa đưa ra một thỏa thuận lâu dài để đảm bảo hòa bình trong khu vực. Kỳ vọng Armenia cho phép sử dụng tự do lãnh thổ của mình trước khi đạt được thỏa thuận như vậy của Thổ Nhĩ Kỳ và Azerbaijan dường như không thực tế.
Thứ hai, bình thường hóa quan hệ với Yerevan có thể trở thành điều kiện tiên quyết để Ankara đạt được tham vọng của mình.
Chấm dứt việc Armenia chiếm đóng Nagorno-Karabakh là điều kiện mà ông Erdogan đưa ra trong các nghị định thư hòa giải mà Ankara và Yerevan đã ký năm 2009 nhưng vẫn chưa thực hiện được.
Có thể thấy việc giải quyết "rốt ráo" xung đột Nagorno-Karabakh và quan hệ Thổ Nhĩ Kỳ-Armenia về cơ bản có thể thay đổi động lực khu vực, tạo ra hiệu ứng đôi bên cùng có lợi cho Thổ Nhĩ Kỳ, Nga, Iran, Azerbaijan, Armenia và Gruzia.
Tâm lý chống Thổ Nhĩ Kỳ vẫn đang chi phối người dân Armenia (Ảnh: Daily Sabah).