Chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump được cho là đang thực hiện kế hoạch vận động các nước thành viên NATO thông qua tuyên bố ủng hộ quyết định đơn phương của Mỹ rút khỏi Hiệp ước Bầu trời mở, buộc Nga phải chịu trách nhiệm liên quan đến vấn đề này. Tuy nhiên các nước thành viên NATO vẫn khẳng định cam kết tuân thủ Hiệp ước, sẽ hợp tác với Nga nhằm duy trì Thỏa thuận an ninh quan trọng này.
Hãng thông tấn TASS của Nga dẫn một nguồn tin ngoại giao tại Brussels cho biết, Mỹ muốn “lôi kéo” các đồng minh ủng hộ quyết định rút khỏi Hiệp ước Bầu trời mở, với lý do Nga không tuân thủ Hiệp ước. Theo giới ngoại giao, Mỹ đã nhiều lần đưa vấn đề về Hiệp ước ra thảo luận tại cuộc họp ở nhiều cấp của NATO thời gian gần đây. Tuy nhiên chưa có cuộc tham vấn nào về chủ đề này giữa các nước thành viên NATO từ đầu tháng 5 đến nay.
Mặc dù không đồng tình với một số vi phạm của Nga khi đưa ra giới hạn bay trên bầu trời Kaliningrad hay các khu vực biên giới giữa Nga và Gruzia, nhưng các nước NATO vẫn khẳng định cam kết duy trì Hiệp ước.
Rõ ràng trong bối cảnh căng thẳng với Nga gia tăng, Hiệp ước Bầu trời mở là một yếu tố then chốt trong khuôn khổ xây dựng lòng tin, nhằm tăng cường tính minh bạch và an ninh ở khu vực châu Âu - Đại Tây Dương, giảm những hiểu lầm có thể leo thang thành xung đột giữa các bên. Việc Mỹ rút khỏi Hiệp ước Bầu trời mở cũng có thể báo hiệu cho bước đi tiếp theo xóa bỏ Hiệp ước START mới hết hạn vào tháng 2 năm tới.
Người phát ngôn của Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Stephan Dujaric cảnh báo, với hàng loạt các Hiệp ước quan trọng bị xóa bỏ, có nguy cơ của một cuộc chạy đua vũ trang mới với hậu quả khó kiểm soát.
“Chúng tôi lo ngại về cơ chế kiểm soát vũ khí giữa Nga và Mỹ đang ngày càng xấu đi. Các cơ chế kiểm soát vũ khí này đã đảm bảo lợi ích an inh cho toàn cầu bằng cách kiểm soát các bên, tránh một cuộc chạy đua vũ trang. Tuy nhiên, chấm dứt các Hiệp ước này mà không có các thỏa thuận mới thay thế có thể tạo ra sự mất ổn định, khơi mào cho một cuộc chạy đua vũ trang mới nguy hiểm dẫn đến các hậu quả khó lường”.
Chính vì vậy bất chấp sự vận động của Mỹ thì các nước NATO hiện vẫn khẳng định ưu tiên duy trì Hiệp ước. Tổng thư kí NATO Jens Stoltenberg cho biết, NATO vẫn cam kết và thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của Hiệp ước. Thừa nhận Nga có những vi phạm điều khoản của thỏa thuận nhưng Tổng thư kí Jens Stoltenberg vẫn khẳng định cách tốt nhất đó là duy trì lợi ích của Hiệp ước.
Mỹ tuyên bố ý định rút khỏi Hiệp ước nhưng cũng sẵn sàng cân nhắc nếu Nga tuân thủ hoàn toàn Hiệp ước. Các đồng minh NATO đang hợp tác với Nga để yêu cầu nước này tuân thủ thỏa thuận sớm nhất có thể. Các nước NATO sẽ tiếp tục tuân thủ, ủng hộ và củng cố các thỏa thuận nhằm tăng cường kiểm soát vũ khí, không phổ biến vũ khí - những yếu tố quan trọng trong an ninh của NATO.
Trong một động thái khá tích cực khi phía Nga cho biết dù Mỹ có rút khỏi Hiệp ước, Nga cũng sẽ tuân thủ thỏa thuận. Bộ Ngoại giao Nga khẳng định sẵn sàng đối thoại với Mỹ về Hiệp ước Bầu trời mở, song chỉ trên cơ sở bình đẳng, có tính tới mối quan tâm của nhau. Nga sẽ xây dựng chính sách liên quan đến hiệp định Bầu trời mở, hoàn toàn xuất phát từ lợi ích an ninh quốc gia, phối hợp chặt chẽ với các đồng minh và đối tác./.