Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng ngay cả khi ông Duterte nêu lên thắng lợi pháp lý của Manila trước Bắc Kinh trong phán quyết của Tòa trọng tài thường trực (PCA) The Hague tháng 7/2016, Philippines cũng không thể kỳ vọng thu được gì từ Trung Quốc.
"Nếu đặt riêng rẽ, điều này sẽ không tạo ra sự khác biệt," chuyên gia Gregory Poling - giám đốc Sáng kiến minh bạch hàng hải (AMTI), thuộc Trung tâm nghiên cứu Chiến lược & Quốc tế (CSIS), Mỹ - bình luận với trang Rappler (Philippines) ngày 25/8.
Theo ông, việc tổng thống Duterte đề cập phán quyết PCA với ông Tập Cận Bình, mà không vận động các nước gây sức ép lên Trung Quốc, sẽ không đem lại kết quả. Bắc Kinh có thể phớt lờ câu chuyện, như cách họ tuyên bố và thực hiện từ sau phán quyết.
Theo phán quyết, yêu sách "Đường chín đoạn" mà Trung Quốc đưa ra để áp đặt chủ quyền phi lý ở biển Đông đã bị bác bỏ hoàn toàn. Bắc Kinh từ chối công nhận hay tuân thủ phán quyết, và gọi đây "không hơn gì một tờ giấy loại".
Ông Poling chỉ ra, kêu gọi và vận động sự ủng hộ từ cộng đồng quốc tế đối với phán quyết quốc tế nói trên là giải pháp duy nhất để ông Duterte có thể ép Trung Quốc tuân thủ một phần phán quyết đó.
"Bắc Kinh sẽ không đột ngột thay đổi những chính sách của họ. Nhưng nếu đây là một phần của nỗ lực ngoại giao lớn hơn để đối thoại nhiều hơn về phán quyết, tìm kiếm ủng hộ từ cộng đồng quốc tế, và đệ trình một nghị quyết [về phán quyết] lên Liên hợp quốc cùng các tổ chức đa phương khác, thì đây có thể là nỗ lực cần thiết để thuyết phục Bắc Kinh về dài hạn nhằm tìm kiếm thỏa hiệp," ông Poling nói.
Phó Chánh án Tòa án tối cao Philippines Antonio Carpio cũng cho biết, ông "không kỳ vọng Trung Quốc công nhận phán quyết chỉ bởi tổng thống Duterte sẽ nêu điều đó trong cuộc gặp với chủ tịch Tập".
Ông Duterte và ông Tập Cận Bình tổ chức cuộc gặp song phương tại Đại lễ đường nhân dân Bắc Kinh, ngày 25/4/2019, trước thềm Dễn đàn hợp tác quốc tế Vành đai, Con đường lần thứ 2 (Ảnh: KING RODRIGUEZ/PRESIDENTIAL PHOTO)
Tiết lộ ông Duterte từng nêu phán quyết PCA với ông Tập
Theo Rappler, Philippines đã có dự liệu về khả năng phản ứng của ông Tập Cận Bình trước bất kỳ đề cập nào của ông Duterte liên quan đến vụ kiện biển Đông.
Nguồn tin thân cận với cuộc họp song phương giữa ông Duterte và ông Tập tại Đại lễ đường nhân dân Bắc Kinh ngày 25/4/2019 - cuộc gặp mới đây nhất giữa hai nguyên thủ, tiết lộ tổng thống Philippines bất ngờ đề cập phán quyết PCA trong cuộc họp này.
Theo nguồn tin, ông Duterte "nhắc nhở" ông Tập về phán quyết, nhưng không đi vào chi tiết mà nói rằng ông sẽ nêu vấn đề này một cách chính thức trong dịp khác. Đoàn đại biểu Trung Quốc - ngỡ ngàng khi lãnh đạo Philippines "chệch hướng" khỏi nghị trình đã thống nhất trước đó - đã nhanh chóng soạn ra một phản hồi cho ông Tập.
Trong cuộc gặp, mỗi lãnh đạo lần lượt lên tiếng mà không can thiệp vào phần phát biểu của đối phương. Ngoại trưởng Vương Nghị khi đó đã trao cho ông Tập một "phản hồi nhanh" khi đến lượt chủ tịch Trung Quốc nói.
Phản hồi này, theo Phủ tổng thống Philippines, là lời tái khẳng định Trung Quốc không công nhận phán quyết PCA.
Theo Rappler, dường như khó có khả năng ông Tập Cận Bình sẽ phản ứng khác nếu ông Duterte một lần nữa nêu phán quyết trong cuộc hội đàm ngày 29/8 tới.
"Sẽ có ý nghĩa hơn nếu tổng thống Duterte tiếp nối việc đề cập phán quyết với những bước đi cụ thể để củng cố và thực thi phán quyết đó," ông Carpio trả lời Rappler, gợi ý 6 giải pháp khả thi - bao gồm xây dựng một "công ước" với các bên liên quan ở biển Đông; đưa 10 tàu mới của Cảnh sát biển Philippines ra tuần tra biển Đông; thúc đẩy các chiến dịch tự do hàng hải, hàng không,...
Trung Quốc sẽ lại phớt lờ lời ông Duterte?
Chuyên gia luật hàng hải Jay Batongbacal - giám đốc Viện Luật biển và sự vụ hàng hải, Đại học Philippines - cũng nghi ngờ rằng việc ông Duterte đơn thuần "nêu" phán quyết PCA với ông Tập sẽ có tác động nhanh chóng lên hành vi của Bắc Kinh ở biển Đông.
"Trung Quốc đã giành được nhiều từ Philippines kể từ năm 2016, và họ có thể không xử lý vấn đề này (phán quyết PCA). Trung Quốc sẽ phớt lờ một 'đề cập' đơn thuần về phán quyết," ông Batongbacal nói.
Ngay cả sau khi phán quyết được công bố ngày 12/7/2016, Bắc Kinh đã tiếp tục leo thang hoạt động cải tạo, xây cất và quân sự hóa phi pháp ở các thực thể chiếm đóng trên biển Đông.
Để hành động của Duterte thực sự để lại dấu ấn, theo ông Batongbacal, phán quyết PCA cần phải là "phần chính" trong nghị trình cuộc gặp giữa ông Duterte với ông Tập, thay vì chỉ là một "phần thêm vào".
Rappler bình luận, dù không có nhiều hy vọng Trung Quốc sẽ thay đổi hành vi, việc tổng thống Duterte nêu phán quyết PCA dường như nhằm thực hiện một mục tiêu chính trị của ông: Hoàn thành cam kết với cử tri.
Vào năm 2016, Duterte nói ông sẽ chưa kích hoạt thắng lợi pháp lý trong vụ kiện biển Đông mà sẽ làm như vậy "vào thời gian thích hợp" trước khi kết thúc nhiệm kỳ. Ông lý giải rằng việc tạm gác phán quyết sẽ giúp Manila khôi phục liên hệ với Trung Quốc, đồng thời hứa hẹn đem lại động lực thúc đẩy kinh tế, nguồn khách du lịch Trung Quốc, và thêm nhiều khoản hỗ trợ/tín dụng từ Trung Quốc.
Ngoài vấn đề phán quyết PCA, Duterte cũng cho biết ông sẽ kêu gọi đẩy nhanh lộ trình hoàn thiện Bộ quy tắc ứng xử của các bên ở biển Đông (COC), cũng như thảo luận đề xuất dự án thăm dò dầu khí chung với Trung Quốc trên biển.
Các ủy ban liên chính phủ và nhóm công tác - ra đời sau Bản ghi nhớ ký kết giữa hai nước tháng 11/2018 - cũng có thể được thông báo chính thức trong chuyến công du tới đây của ông Duterte.