Hơn một nửa rừng nhiệt đới trên trái đất đã bị mất do nhu cầu về gỗ và đất trồng trọt. Không nơi nào khủng hoảng môi trường nghiêm trọng hơn ở Amazon, nơi việc đánh bắt động vật, chặt phá, khai thác rừng và xây dựng đang ăn mòn những gì còn lại ở đây.
Cuốn sách mới của Feliciano Arnold với tựa đề "The Third Bank of The River" (tạm dịch: Ngã ba của dòng sông) không đề cập trực tiếp đến những vấn đề này mà thay vào đó, tác giả đưa người đọc vào cuộc hành trình đằng sau "hậu trường" để tiết lộ những vấn đề chính trị và xã hội được giấu kín như những vụ tham nhũng, buôn bán ma túy.
Có nhiều điều mà người ta chưa biết về rừng rậm Amazon , nó không chỉ kỳ bí như trong ảnh mà còn những góc khuất, được đề cập trong cuốn "The Third Bank of The River" (Nguồn ảnh: Nationalgeographic.com)
"Khi còn là một đứa trẻ ở những thập niên 80, tôi lớn lên trong thời kỳ mà tin tức phổ biến về rừng Amazon là một khu vực đang bị đe dọa, mối đe dọa chủ yếu là một vài vụ phá rừng và việc cứu lấy rừng cũng có nghĩa là chúng tôi bảo vệ thiên nhiên.
Amazon đang phải đối mặt với khủng hoảng ở nhiều cấp độ, từ phá rừng, biến đổi khí hậu, nhân quyền, ngày càng trở nên trầm trọng hơn do buôn bán ma túy và buôn bán động vật hoang dã. Tất cả những khủng hoảng này có một mối liên hệ với nhau.
Ở nơi đây, sự minh bạch không được coi trọng, và chúng ta cần làm sáng tỏ những vấn đề này. Bước đầu tiên để thấy được một bức tranh đầy đủ và hoàn chỉnh về Amazon là cảm nhận không chỉ vẻ đẹp của nó, mà cả những nguy cơ mà nói phải đối mặt.
Hầu hết chúng ta đều tưởng tượng rừng Amazon giống như tiểu thuyết The Jungle Book – được chuyển thể thành phim Cậu bé rừng xanh, với đầy đủ các loài động vật hoang dã tuyệt vời và những người thổ dân bản địa kỳ bí. Nhưng sự thật mà bạn sẽ thấy là sự liều lĩnh, điên rồ của tội phạm buôn bán ma túy, phá rừng bất hợp pháp, bạo lực và tham nhũng."
Tác giả kể về chuyến đi và trải nghiệm đáng nhớ
"Mối liên hệ của tôi với đất nước Brazil bắt đầu từ khi tôi sinh ra. Tên đệm của tôi là một cái tên gốc Brazil - Feliciano.
Tôi sinh ra ở Belo Horizonte năm 1981, trong những năm cuối của chế độ độc tài quân sự ở đây, và được một gia đình da trắng ở vùng nông thôn Oregon nhận nuôi, nơi tôi sống như cậu bé người Mỹ điển hình với các thú vui như câu cá, cắm trại và dã ngoại lâu ngày. Cha mẹ tôi không bao giờ che giấu về gốc gác của tôi.
Trái lại, họ rất cởi mở và hỗ trợ trong việc giúp tôi hiểu tôi là ai và tôi đến từ đâu. Nhưng ở vùng nông thôn Oregon, nhiều lắm thì mọi người cũng chỉ có thể giúp đỡ để khiến tôi hứng thủ tìm hiểu về bản sắc và văn hóa Brazil chứ không thể cho tôi biết hết mọi thứ ở đó..
Đối với tôi, Brazil trong suy nghĩ của mình là một vùng đất nhiệt đới với những thứ nổi tiếng sau: thành phố Rio de Janeiro, bóng đá và vũ điệu samba.
Tôi đã không có cơ hội trải nghiệm ở Brazil nhiều cho đến khi tôi 25 tuổi, khi tôi có một chuyến du lịch dài ngày vào mùa hè. Tôi đã dành thời gian tìm hiểm về những câu chuyện về Brazil từ sách vở lẫn bách khoa toàn thư. Nhưng tôi muốn tận mắt nhìn trải nghiệm. Với những thông tin ít ỏi tôi có về gia đình gốc gác của mình, tôi đã mong rằng có thể tìm thấy cha mẹ ruột.
Tôi đến Belo Horizonte , dừng chân tại trạm xe buýt vào giữa đêm và tới khách sạn. Tôi đã có số điện thoại và gọi được cho mẹ ruột của tôi. Sáng hôm sau, tôi gặp gỡ gia đình ruột và lần đầu tiên đối mặt với những người thân ở Brazil có thể coi là khoảnh khắc đáng nhớ nhất trong cuộc sống từ khi trưởng thành.
Nước mắt đã rơi từ chính tôi, mẹ ruột và những người con khác của bà. Nó khiến tôi dâng trào cảm xúc.
Amazon có một lịch sử lâu dài về sự thịnh vượng của các nhà truyền giáo Kitô giáo. Chúng tôi được giới thiệu với Mục sư Dave và nhà thờ của ông, một nhà thờ lưu động có tên Ha Esperança.
Thủ lĩnh của bộ lạc Tzako Waiapi đi bộ trong sương mù tại làng Manilha thuộc khu bảo tồn bản địa Waiapi ở bang Amapa của Brazil. Các bộ lạc bản địa có thể tự do thấy được thế này là rất hiếm ở Amazon và các cuộc tranh luận về việc có nên đưa họ tới với văn minh hiện đại không vẫn nổ ra thường xuyên. (Nguồn ảnh: nationalgeographic.com)
Bất cứ ai mà nghiên cứu lịch sử của Nam Mỹ đều hiểu một cách dễ dàng quá trình tiếp biến tôn giáo ở Amazon, điều này đã dẫn đến sự đổ máu, nạn diệt chủng và các cuộc chiến. Nhờ mục sư Dave, tôi bắt đầu tìm hiểu về công việc truyền giáo truyền giáo hiện tại đang được thực hiện trong rừng nhiệt đới Amazon.
Ông Dave, vợ ông, cùng Robin, và một nhóm các nhà truyền giáo tình nguyện có trụ sở tại Lakeland, Florida, cùng mục sư Dave đã tình dành cuộc đời mình để đưa những lời của Chúa đến các vùng đất xa xôi như rừng Amazon. Ông ấy có một phong cách rất chuẩn của người Florida.
Đối với các nhà truyền giáo trong thế kỷ 21, như Mục sư Dave, rừng nhiệt đới Amazon là một "biên giới của các linh hồn", một trong những nơi cuối cùng trên thế giới mà bạn có thể tìm thấy những người thậm chí chưa bao giờ nghe thấy khái niệm về Chúa Jesus. Ha Esperança là nhà thờ lưu động của họ.
Họ thậm chí còn có một chiếc ghế với các thiết bị dùng cho điều trị nha khoa với nguồn điện chạy bằng năng lượng mặt trời, họ có thể sử dụng để đi đến các ngôi làng cổ và chăm sóc răng cho những người thổ dân chưa bao giờ được chăm sóc nha khoa trước đây.
Họ cũng có một tủ lạnh được chế lại, vốn là thiết bị của một nhà máy sản xuất kem tại địa phương. Họ sở hữu một thiết bị GPS để chỉ đường, đặt trên một con thuyền.
Bề ngoài, tôi còn nghi ngờ về ý nghĩa và phương thức truyền giáo. Nhưng tôi đánh giá cao ý kiến của Mục sư Dave rằng nhà thờ đang hỗ trợ những thiếu thốn về dịch vụ y tế cho người bản địa ở những nơi mà chính quyền địa phương đã không thể làm việc đó.
Một trong những vấn đề tôi không muốn nói đến trong cuốn " The Third Bank of The River " là liệu người ta đã có bao nhiêu cuộc thảo luận, bao nhiêu kế hoạc để thực hiện việc bảo vệ các bộ lạc bị cô lập.
Không chỉ trong rừng Amazon mà cả trong các khu rừng khác trên khắp thế giới. Một trong những cuộc tranh luận sôi nổi nhất là liệu các nhóm bộ lạc biệt lập này có thể được bảo vệ tốt hơn bằng cách giúp họ liên lạc và hòa nhập với thế giới hiện đại không ? Hay để che chở và bảo vệ họ thì chúng ta cứ để họ sống tự nhiên, trước những biến đổi ngày một lớn ở Amazon.
Dù có dùng cách nào đều có thể gây ra hậu quả khó nói, từ việc khiến họ bị sốc với môi trường sống mới cho xung đột văn hóa với người hiện đại.
Tôi đã tìm hiểu câu chuyện này từ một bộ lạc sống biệt lập xuất hiện ở biên giới Brazil và Peru trong dịp World Cup 2014 được tổ chức ở Brazil.
Khi thế giới đang chú ý đến sự kiện thể thao lớn nhất hành tinh năm đó, ở một góc nhỏ của đất nước Nam Mỹ này, nằm tại biên giới giữa Brazil và Peru, một bộ lạc đã cố gắng để liên lạc với một người hiện đại sau khi bị một nhóm người khai thác và buôn bán gỗ trái phép tàn sát.
Khi tôi tìm hiểu về số phận của bộ lạc này, những câu hỏi xung quanh mối liên hệ của họ với những người hiện đại ở Brazil, tôi đã gặp 2 luồng ý kiến đối lập của một cuộc tranh luận.
Một là một nhóm các nhà nhân chủng học ứng dụng, những người đang sử dụng công nghệ tinh vi để theo dõi và cập nhật sức khỏe của các nhóm cư dân bản địa ở một số cánh rừng hẻo lánh, bị cô lập nhất ở Amazon.
Đối với Dự án Bộ lạc biệt lập, Tiến sĩ Robert Walker thuộc Đại học Missouri và nhóm của ông đang sử dụng hình ảnh vệ tinh để xác định và đánh giá thể trạng tương đối của các nhóm bản địa, dựa trên quy mô khai thác, sản xuất nông nghiệp của họ cũng như nơi cư trú, v…v...
Cách dùng những hình ảnh vệ tinh này không làm gián đoạn trực tiếp đến đời sống của họ, có thể được sử dụng để theo dõi thể trạng của các bộ lạc, và cũng giúp chúng ta biết đến thời điểm nhất định, bộ lạc này đã trở nên nhỏ bé đến mức không thể mở rộng lẫn không còn tồn tại được, hoặc mặt khác, bộ lạc này sẽ tiếp tục lớn hơn, phát triển hơn và đủ khả năng để giữ lại công cụ sinh tồn lẫn bản sắc văn hóa của mình.
Bên cạnh cuộc tranh luận này về công việc của tiến sĩ Walker, là một cuộc tranh cãi lớn giữa những người theo chủ nghĩa thuần túy không tiếp xúc, như những người ở tổ chức Survival International. Họ tin rằng công việc của Walker và toàn bộ những giám sát đang thực hiện sẽ khiến các bộ lạc ít người gặp nguy hiểm.
Và theo một cách nào đó, sẽ phục vụ lợi ích của các tập đoàn đa quốc gia và công ty nông nghiệp ở Brazil, những tổ chức muốn khám phá, khai thác các vùng lãnh thổ còn hoang sơ này, khiến môi trường sống của các tộc người bị đe dọa
Đây là một cuộc tranh luận rất lớn, mà đối với tôi, nó đã đưa ra những câu hỏi có vẻ phù hợp cho thế giới của chúng ta. Ở mức độ nào đó thì sự tiến bộ là không thể tránh khỏi và trong một thế giới đang thay đổi quá nhanh, chúng ta cần bảo vệ các tộc người này lần học hỏi từ họ, họ là đại diện cho một phần văn hóa cổ xưa nhất trên thế giới vẫn đang tồn tại".
Một con đường trong rừng Amazon trên địa phận lãnh thổ đất nước Peru (Nguồn ảnh: nationalgeographic.com)
Cần làm gì để việc bảo vệ rừng Amazon không chỉ còn là những khẩu hiệu suông?
"Khi chúng ta nói về việc cứu lấy rừng Amazon, cho dù nhiều khu vực trong rừng đã được khoanh vùng và vạch rõ ranh giới để thiết lập các khu vực được bảo tồn, luật pháp cũng đã quy định về việc rừng nhiệt đới này cùng tài nguyên sẽ được sử dụng như thế nào, quy định các biện pháp bảo vệ cho Amazon và các tộc người trong đó, thậm chí nghĩa vụ phải bảo vệ khu rừng này còn được đưa vào Hiến pháp Brazil.
Nhưng điều mà chúng tôi đã thấy, cũng như rất nhiều nơi ở Brazil, đó là trên thực tế người ta không hoàn toàn sống và làm theo quy định của luật pháp.
Một trong những điều quan trọng nhất mà các nhà lãnh đạo ở Brazil có thể làm, và các tổ chức quốc tế có thể hỗ trợ họ thực hiện, là đảm bảo rằng các quy định và luật pháp hiện hành của họ được tôn trọng, bộ máy chính quyền phải chịu trách nhiệm bảo vệ môi trường và các cơ quan chuyên trách ở địa phương phải được tài trợ để thực sự hoàn thành nhiệm vụ của họ, giúp các quy định và luật pháp không chỉ ở đó trên lý thuyết mà còn thực sự được thực thi trong thực tế.
Tất cả chúng ta cũng cần nâng cao nhận thức. Trong những năm tám mươi và chín mươi, Amazon là một khu vực đã từng rất được quan tâm. Và tôi tin vào thời điểm này chúng ta cần khơi gợi lại sự quan tâm ấy để mọi người trên khắp thế giới được hiểu đúng về những gì đang xảy ra ở Amazon.
Nếu bạn quan tâm đến khí hậu, môi trường, nhân quyền, công bằng xã hội hay chống tham nhũng, thì tất cả những điều này bạn có thể bắt đầu từ việc tìm hiểu thực trạng đang diễn ra ở rừng nhiệt đới Amazon .
Ngay bây giờ người ta nên đưa sự nguy hiểm đang đe dọa môi trường khu vực này vào danh sách các lĩnh vực cần lập tức được quan tâm".
Tham khảo: NATIONALGEOGRAPHIC