Hai hiện vật được công nhận là tượng Ganesha và tượng Gajasimha. Đây là các hiện vật độc bản, có hình thức độc đáo và giá trị đặc biệt tiêu biểu cho nền nghệ thuật tôn giáo của Champa qua các thời đại.
Tượng Ganesha có chất liệu sa thạch, cao 95cm, dài 48cm, rộng 34cm, được phát hiện vào năm 1903 bởi Viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp (EFEO) khi tiến hành khảo cổ tại đền-tháp E5 thuộc nhóm E tại di tích Mỹ Sơn (tỉnh Quảng Nam). Sau đó, tượng được đưa về lưu giữ và giới thiệu tại Bảo tàng từ năm 1918.
Tượng Ganesha tại bảo tàng Chăm. Ảnh: BT.
Theo thần thoại Ấn Độ, Ganesha là vị thần may mắn, tri thức và văn học, là con trai của thần Shiva và nữ thần Parvati. Ganesha là một trong những vị thần cổ xưa nhất của các ngôi đền Hindu, có khả năng dẹp bỏ những khó khăn, trở ngại trong cuộc sống.
Trong nghệ thuật điêu khắc tôn giáo, thần Ganesha thường được thể hiện trong hình dạng một người đàn ông thấp béo, bụng phệ, có đầu voi với hai tay, hoặc bốn tay hoặc nhiều hơn.
Thần được thờ cúng rất rộng rãi trong cộng đồng những người theo Hindu giáo ở Ấn Độ, Sri Lanka, Bangladesh, Nepal và nhiều nước trong khu vực Đông Nam Á. Ở Việt Nam, có thể thấy trong nền văn hóa Champa và văn hóa Óc Eo (Phù Nam).
Tượng tại bảo tàng là một trong những tượng tròn hiếm hoi thể hiện vị thần ở dạng thức đứng, còn tương đối nguyên vẹn.
Tượng Gajasimha cũng có chất liệu sa thạch, cao 215cm, dài 100cm, rộng 84cm, được tìm thấy trong cuộc khai quật tại Tháp Mẫm (Bình Định) năm 1933-1934 do EFEO thực hiện. Sau đó, tượng được đưa về Bảo tàng từ năm 1935.
Du khách xem tượng Gajasimha trong bảo tàng Chăm. Ảnh: BT.
Gajasimha (hay voi, sư tử) là một hình tượng linh thú trong thần thoại Ấn Độ với đầu voi và thân sư tử. Đầu voi biểu trưng cho quyền năng của thần linh và thân hình sư tử biểu trưng chiến thắng, uy quyền của một vị vua.
Tại các đền, tháp, tượng Gajasimha sẽ được đặt trước cửa với vai trò bảo vệ sự tôn nghiêm cho công trình. Trong nghệ thuật điêu khắc Champa, hình tượng này xuất hiện khá phổ biến qua nhiều giai đoạn với chất liệu đa dạng như sa thạch, đất nung; loại hình có thể là tượng tròn hay phù điêu trang trí,…
Tượng đang lưu giữ tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm là hiện vật có kích thước lớn nhất và còn nguyên vẹn, thể hiện hầu như đầy đủ các đặc điểm tiếu tượng của linh thú Gajasimha. Tác phẩm còn là minh chứng cho sự thuần thục và sáng tạo trong nghệ thuật tạc tượng động vật của cư dân Champa cổ.