Và đó cũng là lý do chúng tôi chọn viết về câu chuyện của Michael Morris Rosbash - một trong 3 người đoạt giải Nobel Y học 2017. Nó là minh chứng tuyệt vời rằng những người xứng đáng nhất lại thường là người không bao giờ làm việc để nghĩ mình sẽ được giải thưởng - dù đó có là giải thưởng danh giá nhất thế giới.
5h09 phút sáng ngày 2 tháng 10 năm 2017, khi đang say ngủ, nhà khoa học người Mỹ Michael Morris Rosbash bị tiếng chuông điện thoại đánh thức. Cuộc gọi có số từ Thụy Điển.
Điều đầu tiên khởi lên trong đầu ông là sự thoáng lo lắng về chuyện gì đó không may. "Thường thì việc nhận được một cuộc điện thoại vào lúc hơn 5h sáng không bao giờ là điềm lành. Tôi nghĩ là có thể có người nào đó trong gia đình đã qua đời" - Michael Rosbash tâm sự.
Rồi Michael Rosbash được thông báo rằng ông cùng với hai nhà khoa học khác của Mỹ là Jeffrey C.Hall và Michael W.Young vinh dự nhận được giải Nobel Y học cho công trình nghiên cứu về nhịp sinh học của cơ thể. "Tôi đã sốc và rất ngạc nhiên" - nhà khoa học 73 tuổi kể.
Ban đầu, ông còn nghi ngại rằng đó là "một trò chơi khăm". "Nhưng sau đó, tôi dần dần tỉnh ngủ và bắt đầu nhận ra rằng có thể điều đó là sự thật".
Rosbash nói thêm rằng thậm chí ông đã gần như không thở nổi, đến mức vợ ông phải nhắc: "Hãy hít thở đi nào"!
Ông Thomas Perlmann, Thư ký Hội đồng Nobel, cũng kể lại: "Tôi đã liên lạc được với Michael Rosbash đầu tiên, và ông ấy im lặng. Sau đó ông ấy bảo: Chắc anh đang đùa tôi?".
Phát biểu trong một cuộc họp báo, Michael Rosbash đã hài hước mô tả cuộc gọi đó giống như một tiếng chuông báo thức đánh thức một nhà khoa học "đang ngủ say như chết" là ông. Và rằng "cú điện thoại đó đã phá hủy nhịp sinh học của tôi".
Chẳng gì có thể ngăn cản Michael Rosbash tiến bước, ông ấy luôn làm việc hết công suất 100%, ông ấy sẽ chết khi vẫn đang đi ủng trong phòng thí nghiệm
Khi được mời nhận xét về Michael Rosbash, Bambos Kyriacou, một giáo sư nghiên cứu môn di truyền học hành vi tại Đại học Leicester của Anh, là đồng nghiệp và là bạn của cả 3 vị giáo sư đạt giải Nobel Y học năm nay, đã đưa ra một câu nói rất ấn tượng:
Nhà khoa học này thậm chí còn không ngại ví von người đồng nghiệp có đam mê nghiên cứu khoa học "khủng khiếp" của mình là rất "điên rồ". Chỉ bấy nhiêu thôi cũng đủ để ta hiểu được nhiệt huyết mà Michael Rosbash dành cho công việc khoa học của mình lớn đến nhường nào.
Ban đầu, sinh học không phải lĩnh vực mà Michael Rosbash quan tâm. Ông tốt nghiệp Viện nghiên cứu Công nghệ California (Caltech) năm 1965 với tấm bằng Hóa học, đi học một năm học tại Viện nghiên cứu Sinh học, Vật lý và Hóa học ở Paris nhờ học bổng của Fullbright, và nhận bằng tiến sĩ Lý sinh học vào năm 1970 do Viện nghiên cứu Công nghệ Massachusetts trao tặng.
Nhưng sau khi tham gia một khóa học về sinh học tại Viện nghiên cứu Công nghệ California (Caltech), cũng như làm việc tại phòng thí nghiệm của nhà sinh học phân tử người Mỹ Norman Davidson, Rosbash đã bị thế giới nghiên cứu sinh học mê hoặc.
Sau khi hoàn thành khóa học Sau tiến sĩ về Di truyền học (cũng được cấp học bổng) tại Đại học Edinburgh, Scotland, Rosbash đã tham gia giảng dạy tại Đại học Brandeis của Mỹ từ năm 1974 cho đến nay.
Ban đầu, Rosbash nghiên cứu về quá trình trao đổi chất và xử lý của mRNA (mRNA là sự liên kết về mặt phân tử giữa ADN và protein).
Sau khi tới Đại học Brandeis, Rosbash đã kết hợp với người đồng nghiệp là Jeffrey Hall (một trong 3 nhà khoa học đạt giải Nobel Y học năm 2017) và nghiên cứu những tác động của gien lên nhịp điệu sinh học bên trong cơ thể người.
Đại học Brandeis được thành lập sau Thế chiến II với số sinh viên vừa tốt nghiệp và chưa tốt nghiệp là khoảng 6000 người. Các giáo sư của trường thường bị "chế giễu" vì so với những đơn vị giảng dạy và nghiên cứu khác của Mỹ như Đại học Havard, Viện Công nghệ Massachusetts và Đại học Boston, nơi đây khá khiêm tốn với các thành tựu.
Từ trái qua: Jeffrey C.Hall, Michael Rosbash và Michael W.Young.
Chính vì thế, tin vui bất ngờ về chiến thắng của giáo sư Michael Rosbash và Jeffrey Hall (cũng từng giảng dạy tại đại học này) đến vào hôm 2/10/2017 đã khiến cho toàn bộ trường đại học như vỡ òa trong hạnh phúc tột cùng.
Hàng trăm sinh viên đã cùng các giáo sư và cán bộ công nhân viên của trường đã khui Champagne ăn mừng và ùa vào khán phòng thư viện để nâng cốc chúc mừng chiến thắng.
"Đây đúng là một chiến thắng cho ngành khoa học cơ bản và cho một trường đại học nhỏ. Những giải thưởng thế này thường là của Đại học Havard, Viện Công nghệ Massachusetts cũng như các trường đại học lớn. Vì thế em vô cùng phấn khích" - Mara Rue, 25 tuổi, một sinh viên đã tốt nghiệp tại đại học Brandeis cho biết.
Bản thân Michael Rosbash thì hài hước: "Tôi rất vui mừng. Tôi rất vui mừng cho lĩnh vực này. Tôi rất vui mừng cho loài ruồi giấm (nghiên cứu này được thực hiện trên loài ruồi giấm - người dịch). Và đây là một điều tuyệt vời cho trường đại học. Tôi chỉ đứng trên đôi vai của những người khổng lồ. Đây là một giải thưởng rất khiêm tốn".
Cha mẹ Michael Morris Rosbash là những người Do Thái tị nạn. Họ di cư từ Đức sang Mỹ năm 1938. Ông sinh ra ở thành phố Kansas, bang Missouri của Mỹ vào ngày 7/3/1944. Gia đình ông chuyển tới Boston năm ông mới 2 tuổi.
Rosbash rất khiêm tốn và luôn ngại nói về cuộc đời của mình. Những khi bắt buộc phải nói thì ông thường làm theo lời khuyên của nhân vật Nữ hoàng trong truyện "Alice ở xứ sở diệu kỳ", tức là kể theo trình tự thời gian.
Khi Alice hỏi Nữ hoàng nên đi tiếp hành trình như thế nào, Nữ hoàng đã trả lời rằng "Hãy bắt đầu ở điểm bắt đầu, và tiếp tục cho đến khi tới điểm cuối, sau đó dừng lại".
Khi không có đủ thời gian để làm như vậy, ông tóm gọn cuộc đời mình trong một câu với sự biết ơn vô hạn dành cho những bậc sinh thành, rằng "sau những năm tháng khó khăn vất vả, bố mẹ đã mang lại một cuộc sống thoải mái và đầy thỏa mãn cho tôi và em trai tôi".
Ông kết hôn với một nhà khoa học tên là Nadja Abovich, từng là một sinh viên của ông và họ có một con gái tên là Tanya, năm nay 27 tuổi.
Ngoài ra ông còn có một con gái riêng tên là Paula, 38 tuổi từ cuộc hôn nhân đầu tiên. Theo Rosbash, 3 người phụ nữ này đã đem lại tình yêu và sự ổn định không thể thiếu cho cuộc sống của ông, bổ sung cho sự nghiệp của ông.
Ông cảm thấy mình vô cùng may mắn khi đã luôn tìm được niềm vui cả ở nhà lẫn trong công việc.
Mối quan hệ giữa 3 nhà khoa học giành giải Nobel Y học 2017
Hai giáo sư Michael Rosbash và Jeffrey Hall cùng bắt đầu giảng dạy tại Đại học Brandeis vào năm 1974 và nhanh chóng trở thành hai người bạn, hai người đồng nghiệp thân thiết.
Công trình của Rosbash và Hall xuất phát từ những cuộc bàn luận trong phòng thay đồ của hai ông khi tham gia các trận bóng rổ cách đây ít nhất 2 thập kỷ. Rosbash đã trao đổi những suy nghĩ của mình về ADN và RNA trong khi Hall thì chia sẻ nghiên cứu của ông về hành vi của ruồi giấm.
"Chúng tôi đã cùng nhau trải qua nhiều điều từ phòng thay đồ đó tới Stockholm" - giáo sư Rosbash cho biết.
Công trình đạt giải Nobel 2017 của ba nhà khoa học này có nguồn gốc từ kỹ thuật tầm soát di truyền được thực hiện bởi nhà sinh học phân tử và nhà vật lý học Seymour Benzer và nhà di truyền học Ronald Konopka. Lúc đó, quan điểm cho rằng hành vi nở trứng bất thường của ruồi giấm là do gien kiểm soát còn gây nhiều tranh cãi.
Nhiều năm sau, hai đội nghiên cứu, một do nhà khoa học Michael Young dẫn đầu, một do giáo sư Hall và Rosbash cùng dẫn đầu đã nghiên cứu về những gien chịu trách nhiệm cho việc này, và cùng nhau đi đến thành tựu như ngày hôm nay.
Họ đã cùng nhau chia sẻ các giải thưởng trong 5 năm qua. Ví dụ năm 2013, họ đã cùng nhận được Giải thưởng Shaw trong lĩnh vực y học và khoa học đời sống trị giá 1 triệu đô la Mỹ.