Giải mã bất thường đường dây nhập siêu xe biếu tặng

Nhiều lần mất manh mối

Năm 2021, nhiều cục hải quan thông báo về tình trạng ô tô nhập khẩu (NK) diện biếu tặng khai báo trị giá thấp, khiến một số đơn vị lúng túng trong việc xác định trị giá xe, dẫn tới chênh lệch với số thuế phải đóng hàng trăm tỷ đồng. Điều lạ là, trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19, lượng siêu xe NK theo diện quà biếu tặng về Việt Nam tăng vọt. Cùng thời điểm này, chúng tôi nhận được phản ánh của người dân về việc có tình trạng giả mạo giấy tờ để nhập siêu xe.

Lấy ngẫu nhiên thông tin một số xe biếu tặng, chúng tôi đến cơ quan chức năng để xác minh người sở hữu. Điều bất ngờ, trong tất cả các xe này không có chiếc xe nào mà đơn vị NK đứng tên sở hữu. Một nghi vấn được đặt ra: “Đã có sự chuyển nhượng, mua bán xe biếu tặng trên thị trường”. Đặc biệt, dù nhiều đơn vị hải quan thông báo truy thu thêm thuế từ việc phát hiện xe biếu tặng khai giá thấp nhưng bản chất phía sau những xe này là gì? Có hay không việc trục lợi, biến thành đường dây buôn xe?

Những câu hỏi đó, cùng với phát hiện về thời gian NK, cho đến lúc xe sang tên chủ sở hữu (mới) diễn ra rất ngắn, thôi thúc chúng tôi phải đi tìm sự thật. Nhóm phóng viên đã báo cáo đề tài với Trưởng ban Kinh tế -Nhà báo Đình Thắng và Ban Biên tập để triển khai.

Một trong những điều lạ lùng nhất là, riêng tại 3 tỉnh như Hà Nam, Ninh Bình, Nam Định, số lượng DN được biếu tặng siêu xe (do Cục Hải quan Hà Nam Ninh cấp phép) lên tới hàng trăm DN, nhiều thứ 2 cả nước. Việc xác minh những DN này khiến chúng tôi mướt mồ hôi, bởi các DN được lập ra nằm trong hẻm sâu, ngõ nhỏ, hay những địa chỉ hẻo lánh. Ngay cả những hộ dân sống bên cạnh nghe tên đều ngạc nhiên. Chúng tôi phải vẽ cả sơ đồ đường đi, lập kế hoạch tuyến đường để truy tìm, nếu không rất dễ lạc trong mê hồn trận.

Trong vai dân buôn đi tìm mua siêu xe, nhiều tháng trời, chúng tôi gần như “cày xới” khắp các vùng quê ở 3 tỉnh-nơi DN được biếu tặng siêu xe đặt địa chỉ. Không khó hiểu khi lần tới những địa chỉ trên mà không ai có thể gặp được giám đốc chính hiệu nào. Các “chủ DN” ở đây, phần lớn là học sinh, sinh viên và các cụ già. Họ đều ngỡ ngàng và dường như không biết về việc bị mạo danh thông tin. Có thời điểm, việc điều tra về những “ông trùm” đứng sau đường dây nhập siêu xe mất manh mối và tưởng chừng rơi vào bế tắc do không khai thác được hành tung của những chủ DN.

“Nếu siêu xe được chuyển nhượng, ai sẽ là người bán?”. Sau quãng thời gian mất dấu vết, chúng tôi lật lại vấn đề. Một hướng đi mới lóe ra “chỉ có thể là các đại lý, showroom ô tô”. Ngay lập tức, chúng tôi chuyển hướng điều tra. Với những chiếc siêu xe đắt tiền có giá trị từ vài tỷ đồng đến hàng chục, thậm chí cả trăm tỷ đồng, chúng tôi nhận định “đường ra” là những showroom “máu mặt” tại các thành phố lớn như Hà Nội, Đà Nẵng, TPHCM mới đủ sức kham.

Liên tiếp trong nhiều tháng trời diễn vai đại gia, chủ DN, thậm chí là lái xe, thư ký của tổng giám đốc đi mua siêu xe, manh mối bắt đầu hé lộ. Tháng 10/2021, trong một lần thử hỏi mua, chúng tôi vô tình được một “ông trùm” trong giới siêu xe quảng cáo 2 chiếc xe Bentley đời mới nhất vừa được nhập về Việt Nam. Người này khoe chiếc xe sở dĩ về nhanh được như vậy do “chạy” được thủ tục, còn nếu theo đường chính hãng khách phải chờ ít nhất nửa năm.

Khai thác thông tin, chúng tôi phát hiện chiếc xe này được nhập về theo diện biếu tặng. Từ đó, chân dung một loạt showroom lớn tại Hà Nội bán siêu xe dạng này bắt đầu lộ diện. Trong đó, điển hình là 3 showroom mà Tiền Phong phản ánh trong loạt bài như HC Auto, Sơn Tùng Auto, Sơn Tín Luxurycars…

Những tưởng tìm ra được manh mối là có thể thở phào nhẹ nhõm, nhưng lúc này một bài toán khó hơn được đặt ra: “Những showroom này bán rất nhiều siêu xe cùng hãng, cùng chủng loại như G63, GLS 650, Maybach, Ranger Rover, Lexus… Làm sao khẳng định chiếc xe đó được nhập theo diện quà biếu tặng, mà không phải diện chính hãng?”.

Câu hỏi thôi thúc chúng tôi mất hàng đêm trời suy nghĩ. Thường giờ trao đổi, họp bàn cách thức điều tra giữa lãnh đạo ban Đình Thắng với nhóm phóng viên diễn ra từ nửa đêm về sáng. Việc nhiều tuần liền trắng đêm là bình thường. Nếu không đủ căn cứ và chỉ dừng lại ở phản ánh “showroom bán xe biếu tặng”, bài viết sẽ rất mỏng, khó thuyết phục bạn đọc. Là người theo dõi lĩnh vực Hải quan lâu năm, lúc này nhà báo Tuấn Nguyễn phát hiện, trên giấy phép mà hải quan cấp đều có số khung của xe, chỉ có cách tìm số khung của xe bán trên thực tế trùng khớp với số khung trên giấy phép. Đây là một bài toán rất thách thức, buộc cả nhóm phải truy tìm đích xác những chiếc xe nhập khẩu theo diện biếu tặng trên hồ sơ.

Ẩn núp phía sau những đối tượng trong đường dây buôn siêu xe đều là những thế lực có tiền và quyền lực cần được cơ quan chức năng làm rõ

Việc xác định được số khung siêu xe với 17 ký tự (gồm cả số và chữ cái) không đơn giản. Bởi số khung xe thường nằm ở nơi kín đáo (sau này, một số dòng xe sang, hiện đại mới để gần kính lái). Điều này đòi hỏi chúng tôi phải phán đoán và quay được hình ảnh rất nhanh, nếu không rất dễ bị phát hiện bởi người mua xe thông thường sẽ không ai quan tâm đến số khung. Đích thân “đại gia” Đình Thắng đảm nhận nhiệm vụ thu hút chủ xe, đi mua xe sang mà đòi kiểm tra cả số khung, số máy, mục đích để các phóng viên quay phim.

Có những chiếc xe, số khung bị bụi che lấp buộc chúng tôi phải lau sạch và chộp lấy khoảnh khắc nhanh nhất trước khi bị phát hiện. Cũng từ những chi tiết đó đã giúp chúng tôi phát hiện ra rất nhiều siêu xe biếu tặng đang rao bán tại các showroom. Trong loạt bài, chỉ một câu nhận định “Riêng tại 3 cơ sở HC Auto, Sơn Tùng Auto, Sơn Tín Luxury cars, có hàng trăm siêu xe biếu tặng do các Cục Hải quan cấp đang được rao bán tại đây”, chúng tôi đã mất cả năm trời thu thập chứng cứ, truy tìm những chiếc xe trên thị trường, DN nhập là ai, chủ sở hữu hiện giờ như thế nào. Chưa kể, thời gian điều tra, liên hệ để làm rõ “thân thế” của những đối tác nước ngoài cần cả cộng tác viên ở các nước.

“Nếu bạn đọc không hiểu, hãy vứt bài vào sọt rác”

Quá trình thu thập tài liệu kỳ công như thế nhưng, đối với chúng tôi khó nhất có lẽ là khi bắt tay vào để biến những thông tin thu thập được thành những tuyến bài viết dễ hiểu, phóng sự hình (clip) thuyết phục nhất với bạn đọc.

Hơn 1.000 trang tài liệu, các loại chứng cứ, hàng trăm đoạn phim quay được thu thập trong 2 năm khiến bất cứ ai đụng vào cũng hoa cả mắt. Loạt bài viết đã 5 lần, 7 lượt bị Trưởng ban Đình Thắng trả lại do “phải biến mớ bòng bong thành thông tin dễ hiểu nhất”. Số lượng DN, địa chỉ, tên các loại xe, số khung như thách thức người đọc nắm vấn đề giữa một rừng thông tin. Nhà báo Đình Thắng yêu cầu: “Nếu bạn đọc không hiểu, hãy vứt bài vào sọt rác”.

Trước tình huống như vậy buộc chúng tôi phải “đóng cửa một mình” đúng nghĩa để lên đề cương và ngẫm nghĩ về một cách trình bày đơn giản, khoa học, làm sao gói gọn các thông tin chỉ trong 3 bài viết đầu tiên với dung lượng không quá 1.600 từ/bài. Để phóng sự chân thực hơn, chúng tôi quyết định kết hợp cả dựng clip. Nhưng thể hiện bằng câu từ đã khó, dựng phóng sự video còn phức tạp hơn nhiều. Để có khoảng gần 30 phút video trên báo điện tử, chúng tôi phải chắt lọc hàng trăm video thu thập được trong suốt gần hai năm qua, đến nỗi thuộc làu từng đoạn hội thoại.

Những chi tiết đắt nhất, lời thoại độc nhất được lựa chọn để được biên dựng thành những clip hoàn chỉnh. Gần 30 ngày liên tục (từ cuối tháng 3 đến gần cuối tháng 4), nhiều hôm chúng tôi làm việc đến tận 2-3h sáng để lựa chọn.

Các tình tiết được phân tích, cân nhắc rất kỹ càng, những chiếc xe nào sẽ lên sóng, cảnh nào, lời thoại nào…được lựa chọn để lên hình, thậm chí phù hợp với cao độ của nhạc nền. Các chứng cứ cần được thể hiện làm sao thuyết phục nhất song cũng phải mang lại những cảm xúc sống động cho người xem. Một khối lượng công việc khá áp lực bởi với phóng viên, sáng hôm sau, chúng tôi vẫn phải đảm bảo các công việc khác diễn ra bình thường.

Với những phóng sự điều tra, thời điểm trước và trong quá trình đăng tải, một cảm xúc bao trùm đối với những người thực hiện là có phần hồi hộp và lo lắng bởi chúng tôi hiểu rằng phanh phui một vụ việc tiêu cực lớn, những đối tượng trong cuộc sẽ bị ảnh hưởng ra sao. Chưa kể, ẩn núp phía sau những đối tượng trong đường dây buôn siêu xe đều là những thế lực có tiền và quyền lực. Và loạt bài nhận được sự ủng hộ rất lớn của dư luận xã hội.