Người già trên 60 tuổi chiếm 21% dân số vào 2040
Độ tuổi trung bình của người Việt là 26 tuổi, tuy nhiên, dân số đang già đi khá nhanh. Những người trên 60 tuổi chiếm 12% dân số, con số này được dự báo sẽ tăng lên 21% vào năm 2040, đây là một trong những mức tăng nhanh nhất thế giới.
Một phần nguyên nhân của tình trạng này là do thu nhập tăng, đời sống vật chất phát triển, dẫn đến tuổi thọ tăng từ 60 năm vào năm 1970 lên 76 năm ở hiện tại. Đời sống thịnh vượng cũng làm giảm tỉ lệ sinh đẻ từ mức 7 đứa trẻ/phụ nữ xuống còn dưới 2 đứa trẻ/phụ nữ.
Vào những năm 1980, Đảng bắt đầu thực hiện chính sách kế hoạch hóa gia đình. Mặc dù chính sách này không nghiêm ngặt như Trung Quốc, nhưng nó đã góp phần đẩy nhanh sự sụt giảm trong mức sinh.
Nhân khẩu học cũng đang thay đổi dân số ở nhiều quốc gia Đông Nam Á. Điểm khác biệt là nó xảy ra khi Việt Nam còn nghèo. Ở Hàn Quốc và Nhật Bản, khi tỷ trọng dân số trong độ tuổi lao động tăng cao nhất, mức GDP đầu người tương ứng mỗi năm đạt mức 32.585 USD và 31.718 USD.
Ở Trung Quốc, con số này đạt 9.526 USD, trong khi ở Việt Nam, mức GDP đầu người cao nhất là năm 2013 cũng chỉ có 5.024 USD. Indonesia và Philipines dự kiến dân số sẽ già đi trong một vài thập kỷ tới, nhưng với mức thu nhập cao hơn nhiều lần so với Việt Nam.
Tỷ lệ người già phụ thuộc
Sự thay đổi này mang lại nhiều vấn đề rắc rối. Đầu tiên, liệu chính phủ có đủ khả năng hỗ trợ hàng triệu người cao tuổi ở Việt Nam không? Hiện tại, chỉ có những người rất nghèo và trên 80 tuổi (chiếm 30% số người già) mới được hưởng trợ cấp của chính phủ, nhưng cũng chỉ một vài USD/tuần.
Một khảo sát gần đây về người già cho biết, vào năm 2011, 90% người già không có khoản tiết kiệm nào đáng giá.
Thay vào đó, nợ nần là phổ biến và việc giúp đỡ họ cũng rất tốn kém. Quỹ tiền tệ thế giới IMF dự đoán rằng với chi phí hưu trí ở mức hiện tại có thể làm tăng chi tiêu của chính phủ, mức tăng tương đương với 8% GDP vào năm 2050, cao hơn bất kỳ quốc gia nào ở Đông Nam Á.
Vấn đề này tồi tệ hơn tại nông thôn, nơi hầu hết người già sống. Nếu như trước đây, những người trẻ thường chăm sóc cho bố mẹ khi về già, thì hiện tại, họ có xu hướng bỏ lại cuộc sống thôn quê để tìm kiếm những cơ hội ở thành phố.
Các nghiên cứu chỉ ra rằng tỷ lệ những người già sống một mình ngày càng tăng, đặc biệt là ở vùng nông thôn. Có nhiều người làm việc đến chết. Khoảng 40% đàn ông lao động đến năm 75 tuổi, gấp 2 lần tỷ lệ ở thành thị. Ở Anh, con số này được ghi nhận chỉ là 3%. Thông thường, họ phải làm các công việc thủ công, nặng nhọc như trồng lúa hoặc câu cá.
Gánh nặng ngân sách khi dân số già nhanh chóng
Cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe người già cũng là một nỗi lo khác. Bệnh Alzheimer, bệnh tim và các khuyết tật liên quan đến tuổi già đang tăng lên. Khoảng 1/3 người trên 60 tuổi không có bảo hiểm y tế, điều này gây tốn kém cho họ mỗi lần đi kiểm tra sức khỏe.
Nhiều tỉnh vẫn chưa có lão khoa trong các bệnh viện. Những nhóm bảo hiểm sức khỏe không chính thức đã xuất hiện để lấp đầy các chỗ trống. Chỉ với một khoản phí, các thành viên sẽ được tham gia vào các lớp tập thể dục và kiểm tra sức khỏe miễn phí. Tuy nhiên, rất ít các bác sĩ được đào tạo hoặc được trang bị cơ sở vật chất để chữa trị những trường hợp nghiêm trọng hơn.
Chính phủ đang bắt đầu thực hiện các chính sách để giảm thiểu gánh nặng tài chính và cải thiện cuộc sống của người già. Vào tháng 5, độ tuổi nghỉ hưu tăng từ 55 lên 60 đối với đàn ông và từ 60 đến 62 đối với phụ nữ, cũng như cải cách chế độ lương hưu để gia tăng việc cung cấp bảo hiểm. Năm sau, chính phủ có kế hoạch đổi mới bảo hiểm y tế và các hỗ trợ xã hội.
Tuy nhiên, những nỗ lực nêu trên không thể thay đổi cấu trúc nền kinh tế. Thông thường, khi các quốc gia gia tăng thu nhập, họ sẽ chuyển từ canh tác nông nghiệp sang những ngành có năng suất cao hơn như dịch vụ. Theo thước đo này, Việt Nam đang ngày càng tụt hậu so với các nước láng giềng.
Khi dân số Việt Nam đạt đỉnh vào năm 2013, nông nghiệp chiếm 18% nền kinh tế. Tại cùng thời điểm ấy ở Trung Quốc, nông nghiệp chỉ chiếm 10% GDP. Tệ hơn, sản lượng của nông dân có xu hướng tỉ lệ nghịch với độ tuổi. Sự phụ thuộc quá mức vào nông nghiệp phần nào giải thích lí do vì sao 3/4 lao động Việt Nam làm việc kém hiệu quả hơn khi họ già đi. Ở Malaysia, con số này chỉ là ½.
Các công ty quốc doanh vẫn chiếm lĩnh nhiều ngành công nghiệp. Già hóa dân số đang là vấn đề chung của nhiều quốc gia nhưng việc chưa giàu đã già ở Việt Nam khiến cho tình hình tồi tệ hơn cả.