Theo Tam Quốc chí phần "Bàng Thống Pháp Chính truyện" thì Bàng thống là người đất Nam Quận thuộc Kinh châu, ông sinh năm 178 và mất năm 214 sau Công nguyên.
Cuốn "Khổng Minh Gia Cát Lượng đại truyện" của tác giả Trần Văn Đức (người Trung Quốc) thì cho biết Bàng Thống thậm chí còn có họ hàng với Gia Cát Lượng khi một người chị của Gia Cát Lượng là vợ của người anh họ với Bàng Thống.
Về tài năng, Bàng Thống được xem như không hề thua kém so với Gia Cát Lượng. Nhược điểm lớn nhất của Bàng Thống là về ngoại hình khi ông được biết tới là một người có dung mạo rất xấu.
Trong Tam Quốc diễn nghĩa thì tài năng của Bàng Thống được mô tả ở trận Xích Bích khi ông giúp Chu Du đánh lừa Tào Tháo để quân Tào nối các chiến thuyền lại với nhau bằng xích sắt nhằm tránh cho quân lính (đa phần là người phương Bắc, không quen thủy chiến) đỡ bị say sóng.
Tuy nhiên đây chính là điểm yếu chí tử tạo điều kiện cho Chu Du dùng chiến thuật hỏa công, thiêu cháy các chiến thuyền của quân Tào nhanh hơn. Cùng với đó là truyện Bàng Thống làm huyện lệnh nhỏ, chỉ trong nửa ngày mà giải quyết công việc hơn trăm ngày của một huyện khiến Lưu Bị kinh ngạc và tạ tội vì trước kia coi thường.
Tuy Tam Quốc diễn nghĩa có phần "tô hồng" cho tài năng của Bàng Thống. Nhưng trong thực tế lịch sử, Bàng Thống cũng cho thấy mình là một người tài năng. Thể hiện ở chỗ Gia Cát Lượng cũng rất kính nể ông.
Cụ thể, trong kì thứ 3 chương trình "Bách Gia Giảng Đàm" năm 2008, một chương trình truyền hình với nội dung chính là mời các chuyên gia trực tiếp giảng giải các vấn đề về khoa học giáo dục của đài truyền hình trung ương Trung Quốc (CCTV) với chủ đề "Vì sao Bàng Thống ‘tự sát’". Trong đó đề cập đến việc Gia Cát Lượng đã tìm cách "lôi kéo" Bàng Thống về với Lưu Bị.
Học giả của chương trình phân tích rằng trước trận Xích Bích, Gia Cát Lượng khi sang thuyết phục người đứng đầu Đông Ngô là Tôn Quyền và chủ tướng Chu Du đã nhờ tận dụng cơ hội này để liên hệ luôn với Bàng Thống, mời ông đến phò tá Lưu Bị. Sau trận Xích Bích thì Bàng Thống đã về phụng sự cho đại nghiệp của Lưu Bị với chức vị ngang hàng cùng Gia Cát Lượng.
Bàng Thống khi còn ở Kinh Châu cũng đã nhận ra "chiến thuật nhân nghĩa của Lưu Bị". Khi ấy Lưu Bị mang tiếng là ở nhờ Lưu Biểu tại Kinh Châu và có khả năng giành quyền làm chủ đất này nhưng quyết không nhận. Bàng Thống với trí thông minh của mình sớm hiểu rằng Lưu Bị là người ở nhờ, Lưu Biểu đã nhiều năm làm chủ Kinh Châu, rất được lòng người nơi này.
Giờ Lưu Bị nếu một bước lên đứng đầu Kinh Châu thì sẽ khó thu phục nhân tâm, bách tính và tướng sĩ Kinh Châu chắc chắn dị nghị. Vì thế Lưu Bị dù rất muốn nhưng cũng phải giả vờ rằng không quan tâm đến việc lên làm chủ ở Kinh Châu.
Bàng Thống luôn được mô tả là tài năng ngang với Gia Cát Lượng (Ảnh: Internet)
Cũng vì nhận ra được các mong muốn của Lưu Bị nên sau này, khi thấy Lưu Bị có cơ hội giành được một vùng đất tiềm năng khác là Ích Châu, Bàng Thống đã thúc giục Lưu Bị ra tay. Năm Kiến An thứ 16 (tức năm 211 sau Công nguyên), Lưu Chương là chủ Ích Châu có lời thỉnh cầu Lưu Bị đến ứng cứu khi bị quân Tào Tháo uy hiếp.
Đứng trước thời cơ ấy, Lưu Bị hoàn toàn có thể tiến vào Ích Châu phế bỏ Lưu Chương mà giành lấy quyền làm chủ. Nhưng ông còn do dự với lí do tương tự như hồi còn ở Kinh Châu. Bàng Thống vốn đã biết tâm ý của Lưu Bị nên ông đã ra sức khuyên Lưu Bị thay vì tỏ ra cao thượng nhân nghĩa trong thời loạn lạc hãy giành lấy vùng đất này làm bàn đạp để tiến vào vùng Tây Xuyên, say này còn xây dựng nước Thục Hán đối trọng với hai nước Bắc Ngụy và Đông Ngô.
Nguyên nhân nào khiến Bàng Thống dễ dàng tử trận như thế?
Tài năng là vậy, nhưng đáng tiếc là Bàng Thống lại không thể phò trợ Lưu Bị trọn vẹn mà chết trong một trận đánh nhỏ.
Đó là vào năm 214, quân Thục chia làm nhiều cánh đến đánh Lạc Thành khi ấy do tướng Trương Nhiệm của quân Tào trấn giữ. Cánh quân do Bàng Thống đứng đầu giao tranh với quân của Trương Nhiệm, Bàng Thống bị trúng tên và qua đời khi 36 tuổi.
Mất mưu sĩ Bàng Thống có lẽ là một tổn thất khiến Lưu Bị rất đau lòng (Ảnh: Gamek.vn)
Việc Bàng Thống qua đời như vậy (dưới tay một viên tướng không quá nhiều danh tiếng là Trương Nhiệm) đã khiến cho hậu thế đặt ra nhiều câu hỏi nhưng nhìn chung thì có thể xuất phát từ các nguyên nhân dưới đây:
Thứ nhất, Bàng Thống đã có phần coi thường quân địch, tuy rằng quân Tào ở Lạc Thành không hẳn là những tinh binh nhưng dưới sự chỉ huy của Trương Nhiệm thì quân sĩ đã chiến đấu rất dũng cảm. Bàng Thống đã đánh giá thấp điều này nên phải nhận lấy hậu quả không mong muốn.
Thứ hai, Bàng Thống đã quá vội vã muốn lập công. Ông tuy tài năng nhưng ngoại hình lại rất xấu xí. Chính điều này đã khiến ông mang mặc cảm và luôn cho rằng phải dành được nhiều công lao để bù đắp, chứng minh cho thiên hạ thấy tài năng của mình mà nể sợ.
Ông đã chủ động tấn công quân Tào do Trương Nhiệm chỉ huy mặc dù thực tế, ông hoàn toàn có thể đợi viện binh và tìm phương án khác để tiêu diệt đối thủ, sự nôn nóng của ông khá mạo hiểm khiến Bàng Thống phải trả giá đắt.
Cuối cùng, có thể do sự cạnh tranh với chính Gia Cát Lượng làm Bàng Thống khao khát mau chóng lập được công dù là ở trận đánh nhỏ. Khi Bàng Thống về với Lưu Bị, ông được phong chức Quân sư trung lang tướng, ngang với Gia Cát Lượng. Gia Cát Lượng đi theo Lưu Bị từ rất lâu trước khi Bàng Thống xuất hiện, lập rất nhiều công lao.
Việc Gia Cát Lượng được tước vị cao là bình thường, còn với Bàng Thống, cứ cho là ông được chính Gia Cát Lượng đánh giá rất cao về tài năng, nhưng về chiến tích thì chưa thể so bì. Bàng Thống vì thế mà chịu áp lực vô hình, luôn muốn thể hiện mình, ông nóng vội muốn tạo công danh trên chiến trường. Kết quả là ông đã tử trận, Lưu Bị mất đi một mưu sĩ hiếm có.