Trên khắp vùng xích đạo của Châu Phi, loài Hypsignathus monstrosus - hay còn được gọi là dơi đầu búa là loài động vật thống trị bầu trời đêm với sải cánh khổng lồ và chúng có thể phát ra những tiếng ồn lớn đáng kinh ngạc. Là một trong những loài dơi lớn nhất thế giới, ai cũng có thể nghĩ rằng nó sẽ là một mối đe dọa đối với loài người, đặc biệt là khi nó có hình dáng bệ vệ như vậy.
Trong khi những con dơi đầu búa cái trông tương tự như các loài dơi khác, thì con đực dễ nhận biết hơn nhiều do đôi môi và mõm quá khổ của chúng. Vẻ ngoài độc đáo này thậm chí còn khiến chúng được mệnh danh là một trong những sinh vật “xấu xí” nhất thế giới.
Nhưng bất chấp sự hiện diện to lớn hơn cả sự sống của mình, loài dơi này lại là một loài có chế độ ăn thuần chay, chúng chỉ sống dựa vào các loại trái cây hoang dã bản địa ở miền tây và trung Phi.
Tuy nhiên, dơi đầu búa vẫn là một mối đe dọa theo một cách khác, có lẽ đáng ngạc nhiên hơn.
Mặc dù có vẻ ngoài đáng sợ như vậy nhưng loài dơi này lại chỉ ăn trái cây, do đó không gây nguy hiểm trực tiếp cho con người hay gia súc. Tuy nhiên chúng lại được cho là một trong những vật chủ (cũng là loài dơi ăn quả) gây truyền nhiễm virus Ebola.
Với sải cánh lên tới 38 inch (gần 1 mét) và nặng khoảng 1 pound (khoảng 5 lạng), dơi đầu búa là loài dơi lớn nhất Châu Phi, theo Bat Conservation International. Ngoài ra đây cũng là loài dơi có giới tính lưỡng hình kì lạ nhất trên thế giới.
Con cái trung bình nặng 8 ounce (0,03 kg) và không có vẻ gì khác biệt so với các loài dơi ăn quả khác. Tuy nhiên, con đực lớn hơn nhiều và có khuôn mặt phân biệt rõ ràng. Thanh quản và màng trống của chúng mở rộng, tạo ra một buồng cộng hưởng giúp chúng dễ dàng tạo ra những tiếng kêu inh ỏi thu hút con cái.
Những con dơi đầu búa được phát hiện từ Senegal ở Tây Phi đến bắc Angola, gần 3.000 dặm về phía đông nam. Chúng phát triển mạnh trong các khu rừng nhiệt đới, ẩm ướt xung quanh các vùng đất thấp, đầm lầy và sông ở xích đạo Châu Phi.
Dơi đầu búa ăn trái cây mọc trong khu vực, bao gồm sung, chuối, ổi và xoài. Do chế độ ăn toàn trái cây, chúng bị nhiều nông dân Châu Phi coi là loài gây hại, bởi vậy họ đã nghĩ ra nhiều cách để bẫy và diệt trừ chúng để cứu mùa màng của họ.
Nhưng nông dân không phải là những người duy nhất săn lùng những sinh vật đặc biệt này.
Ngoài việc đối mặt với sự tiêu diệt dưới bàn tay của những người nông dân, dơi đầu búa ở một số quốc gia còn phải đề phòng những kẻ săn bắt muốn ăn thịt chúng. Theo Animalia, người dân ở Cộng hòa Dân chủ Congo và Nigeria giết những con dơi đầu búa để tiêu thụ chúng làm thịt.
Dơi đầu cuộc thi được nhà khoa học người Mỹ Harrison Allen mô tả là một thể loại mới vào năm 1861. Allen đã thiết lập điều này thành một chi mới được tạo ra, Hypsignathus .
Ngoài việc được sử dụng làm nguồn thực phẩm ở các quốc gia Châu Phi xích đạo này, dơi đầu búa thỉnh thoảng cũng xuất hiện tại các “chợ ẩm thực” ở các khu vực khác của Châu Phi và trên toàn thế giới.
Thật không may, từ góc độ dịch tễ học, nguồn thực phẩm này đôi khi gây hại nhiều hơn lợi.
Các nghiên cứu trước đây được thực hiện bởi Viện Y tế Quốc gia (NIH) đã tiết lộ rằng dơi đầu búa được coi là "ổ chứa" của virus Ebola. NIH báo cáo: “Thử nghiệm phân tử cho thấy loài này và các loài dơi Châu Phi khác là vật chủ tiềm ẩn cho virus Ebola và nó là một trong hai loài dơi ăn quả duy nhất có liên quan đến dịch tễ học với đợt bùng phát Ebola ở Luebo, Cộng hòa Dân chủ Congo, năm 2008”.
Tuy nhiên, điều đáng chú ý là các nghiên cứu khác vẫn chưa xác định chính xác rằng loài dơi là "điểm không" đối với virus Ebola. Cho đến nay, các nghiên cứu bổ sung đang được các nhà khoa học tiến hành để xác định bản chất thực sự của sự lây truyền Ebola, theo Science, nhưng tính đến năm 2022, không có nghiên cứu chắc chắn nào liên kết dơi với sự lây truyền Ebola.
Được tìm thấy ở những cánh rừng mưa Châu Phi, những con dơi đực của loài dơi to lớn này sở hữu cái đầu to với hình dáng rất kỳ lạ. Khoang ngực của hầu hết các con đực tạo ra những âm thanh lớn nhằm thu hút con cái.
Theo một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Động vật học, dơi đầu búa là một trong những loài dơi duy nhất được xác nhận tham gia vào hệ thống giao phối “lek”. Trong nghi lễ giao phối này, những đàn dơi lớn từ 20 con đến hơn 120 con, tụ tập để thu hút con cái.
Mỗi con đực tuyên bố lãnh thổ khoảng 30 feet (9 mét), sau đó treo mình trên một cành cây và vỗ cánh đồng thời kêu liên tục từ 60 đến 120 lần mỗi phút. Dơi cái bay qua và sẽ chọn một con đực mà chúng muốn giao phối đồng thời đáp xuống cành cây bên cạnh nó. Con đực sau đó phát ra một loại âm thanh đặc biệt để bắt đầu nghi thức giao phối với con cái sau đó lại treo mình trên cành để kêu gọi những con cái tiếp theo.
Những con đực sau đó sẽ bỏ đi và không giúp nuôi dạy con non với con cái. Trên thực tế, loài dơi này không thường tụ tập thành các nhóm gia đình lớn, thay vào đó chúng thường tụ tập thành nhóm dưới 5 cá thể.
Hiện tại, các nhà bảo tồn chỉ đơn giản là tiếp tục theo dõi một trong những loài dơi mang tính biểu tượng nhất của Châu Phi.
Tham khảo: Allthatsinteresting; Bat Conservation International; Animalia