Nhan Hồi là học trò yêu quý của Khổng Tử. Ông là người hiếu học và có đức hạnh. Một lần, Nhan Hồi ra ngoài làm việc, trên đường đi, vô tình thấy một cửa hàng vải có rất đông người vây quanh, ông tiến lại hỏi, mới biết rằng người bán và người mua hàng đang xảy ra tranh cãi.
Người mua hàng lớn tiếng nói: "Ba tám hai muơi ba, tại sao ông lại đòi tôi 24 đồng tiền?"
Nhan Hồi nghe vậy liền tiến lại, lịch sự nói: "Ba tám hai mươi tư, tại sao lại tính thành hai muoi ba? Ông tính sai rồi, đừng cãi nhau nữa."
Người mua vải vẫn không phục, chỉ thẳng mặt Nhan Hồi nói: "Ai mời ông ra cãi lý, ông là cái thá gì? Muốn nói lý, chỉ có tìm Khổng Phu Tử, sai hay đúng chỉ có ông ta mới nói được. Đi, chúng ta đi tìm ông ta để xem ai đúng ai sai."
Nhan Hồi đáp: "Được, nếu Khổng Phu Tử nói ông sai thì sẽ thế nào?"
Người mua vải nói: "Nếu nói tôi sai, tôi sẽ mất đầu. Còn ông thua thì sao?"
Nhan Hồi trả lời: "Tôi thua sẽ cho ông lấy mũ trên đầu tôi."
Hai người đánh cược xong, liền đi tìm Khổng Tử.
Khổng Tử nghe rõ câu chuyện, nhìn học trò của mình cười nói: "Ba tám hai mươi ba! Nhan Hồi, con thua rồi, lấy mũ đưa cho người ta đi."
Ảnh minh họa.
Nhan Hồi chưa bao giờ cãi lời thầy, nghe Khổng Tử nói mình sai liền bỏ mũ ở trên đầu xuống và đưa cho người mua vải. Người kia cầm mũ, đắc ý ra về.
Về lời phân định của thầy, mặc dù bề ngoài Nhan Hồi tỏ ra phục tùng nhưng trong lòng ông lấy làm khó chịu. Ông cho rằng thầy mình hồ đồ mất rồi, nên không muốn theo học Khổng Tử nữa.
Hôm sau, Nhan Hồi lấy cớ nhà có việc nên muốn xin phép về nhà. Khổng Tử biết rõ tâm sự của học trò, cũng không ngăn cản mà gật đầu đồng ý. Trước khi Nhan Hồi đi, có đến chào thầy.
Khổng Từ muốn đệ tử làm xong việc rồi hãy về, đồng thời dặn theo một câu: "Thiên niên cổ thụ mặc tồn thân, sát nhân bất minh vật động thủ." Câu này có nghĩa là: Không nên nương náu, trú tránh ở dưới gốc cây cổ thụ nghìn năm, giết người mà không rõ thực hư thì không nên động thủ.
Nhan Hồi trả lời "nhớ rồi" rồi quay người lên đường về nhà.
Lời dặn ứng nghiệm
Trên đường về, trời bỗng nhiên nổi gió lớn, mây đen vần vũ, rồi mưa như trút nước, sấm sét rẹt ngang trời.
Nhan Hồi vội chạy vào một gốc cây lớn bên đường, định đứng đó tránh mưa. Bất chợt, ông nhớ lại lời dặn của thầy: Thiên niên cổ thụ mặc tồn thân, nghĩ bụng dù sao cũng có tình nghĩa thầy trò, cứ nghe thầy thêm một lần xem sao.
Nghĩ vậy, Nhan Hồi vội chạy khỏi gốc cây. Thật không ngờ vừa chạy được một đoạn chưa xa lắm, một tiếng sét đánh chói tai, đánh trúng cây cổ thụ khiến thân cây bị xé toạc làm nhiều mảnh.
Ảnh minh họa.
Nhan Hồi kinh ngạc: Vế đầu tiên trong lời dặn của thầy đã ứng nghiệm rồi, chẳng lẽ sắp tới mình còn giết người nữa hay sao?
Nhan Hồi mang theo băn khoăn đó trở về nhà. Đến nhà cũng đã đêm muộn nên ông không muốn kinh động người nhà, vì thế, ông dùng thanh bảo kiếm mang theo bên mình đẩy then cửa lên.
Đến trước giường ngủ lấy tay quờ, ông giật thót mình, ông thấy ở đầu giường có một người nằm và phía cuối giường cũng lại có một người nằm.
Nhan Hồi bỗng nổi cơn thịnh nộ, ông tức tối cầm ngay thanh kiếm bên người định xông vào chém, nhưng đúng lúc đó, lại nhớ đến lời dặn của Khổng Tử: Sát nhân bất minh vật động thủ, ông khựng lại.
Thắp nến lên nhìn cho kỹ, ông mới nhận ra trên giường là vợ và em gái mình.
Hồi kết
Trời sáng, Nhan Hồi vội lên đường trở về chỗ Khổng Tử. Vừa thấy thầy, ông liền quỳ rạp xuống nói: "Thưa thầy, lời thầy dặn đã cứu được con, vợ con và em gái con, làm sao thầy có thể biết trước được rằng sẽ xảy ra những chuyện như vậy?"
Khổng Tử liền đỡ Nhan Hồi dậy và nói: "Hôm qua trời oi nóng, ta đoán trời sẽ có mưa gió, sấm sét, vì thế nhắc con không nên đứng dưới gốc cây. Con về nhà mà trong lòng giận dữ khó chịu, trên người lại mang theo kiếm, vì thế nên ta nhắc con không giết người mà chưa biết rõ thực hư mà tôi."
Nhan Hồi cúi người kính cẩn: "Thầy liệu sự như thần, học trò vô cùng kính phục."
Khổng Tử lại nói tiếp: "Ta biết con xin nghỉ về nhà có việc chỉ là cái cớ, thực ra con cho rằng ta hồ đồ nên không muốn theo học ta nữa.
Con nghĩ xem, ta nói ba tám hai mươi ba là đúng, con thua, nhưng chỉ mất một cái mũ; nếu ta nói ba tám hai mươi tư, người ta thua, chẳng phải mất một mạng sao? Cái mũ của con quan trọng hay là mạng người quan trọng hơn?"
Nhan Hồi lại một lần nữa kinh ngạc và bừng tỉnh ngộ, ông quỳ rạp trước mặt thầy nói: "Thầy trọng đại nghĩa mà xem nhẹ thị phi, học trò đã có rằng thầy tuổi cao mà không tỉnh táo, trò thật vô cùng xấu hổ."
Kể từ đó, Khổng Tử đi đâu, Nhan Hồi cũng đi cùng, chẳng mấy khi rời xa.