Lý giải câu nói: “Đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi”
Ngày tết cổ truyền của dân tộc gắn với hai tập tục của người Việt. Đó là vào những ngày đầu tiên của năm mới, người Việt có thói quen mua một túi muối, hoặc bát muối có ngọn mang về nhà lấy may cho cả năm.
Vào những ngày cuối năm, người ta mua vôi về để quét lại nhà, tường, cổng với hy vọng tránh được những điều không may.
Theo TS Trần Hữu Sơn - Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, người Việt quan niệm muối là thứ cực kỳ giá trị, được kết tinh từ vị mặn của biển. Vì vậy, ngày đầu năm mới, người dân quan niệm mua được muối, có được vị mặn của muối thì cả năm mọi thứ đều mặn mà, tốt đẹp.
Muối cũng là biểu tượng của tình cảm thắm thiết, mặn nồng, gắn kết, no đủ. Tục mua muối đầu năm với ý nghĩa cầu mong sự đậm đà trong tình cảm gia đình, sự hòa thuận, gắn bó giữa vợ chồng, con cái.
Vì quan niệm như vậy, nên vào thời khắc giao thừa, sau khi cúng gia tiên, người dân thường đi lễ chùa và mua muối đề cầu may mắn.
Đáp ứng nhu cầu này, tại khu vực gần các đình chùa, sáng mùng 1 Tết, nhiều người thường bán muối bên cạnh hoa quả, vàng mã, đèn hương… để người dân mua lấy may.
Ngược lại với tục mua muối, dân gian cũng có quan niệm tránh mua vôi đầu năm. Bởi người xưa cho rằng vôi mà trắng biểu tượng cho sự bạc bẽo (bạc như vôi). Tuy nhiên, vôi lại được nhiều gia đình mua vào dịp cuối năm.
TS Trần Hữu Sơn. Ảnh: Lan Hương
Theo giải thích của TS Trần Hữu Sơn, “cuối năm mua vôi” mang nhiều ý nghĩa. Ở nông thôn, nhiều gia đình có quan niệm rằng rắc vôi bột ở 4 góc vườn rồi vẽ hướng ra phía cổng để trừ tà, bỏ hết những cái xúi quẩy trong năm cũ.
Ngoài ra cũng có quan niệm rằng, vào ngày 23 tháng Chạp, người dân làm lễ để tiễn ông Công, ông Táo lên chầu trời. Sau khoảng thời gian này, người dân sẽ mua vôi, hoặc dựng cây nêu trong nhà mang ý nghĩa trừ tà, bảo vệ gia đình trong lúc ông Công, ông Táo tạm đi vắng.
Cũng có một cách giải thích khác cho rằng cuối năm phải mua vôi để tiếp vôi cho ông bình vôi - dụng cụ đựng vôi ăn trầu của người Việt.
Bên cạnh đó, câu nói “đầu năm mua muối cuối năm mua vôi” còn có ý nghĩa là để cha mẹ nhắc nhở con cái “ăn dè”, tiết kiệm để dành tiền “cuối năm mua vôi” xây nhà.
Tại sao có nhiều kiêng kỵ vào sáng mùng 1 Tết?
Theo quan niệm của người xưa truyền lại, ngày mùng 1 Tết tuyệt đối không quét nhà. Nếu quét nhà trong ngày này đồng nghĩa với việc quét hết tài lộc, may mắn ra ngoài.
Không cho vay mượn tiền bạc, bởi sự vay mượn báo hiệu điềm xấu, sự túng thiếu sẽ đến. Bên cạnh đó, mọi người tránh nhắc nợ nhau vào ngày đầu xuân năm mới.
Đặc biệt, nhiều người còn kiêng cho nước, lửa, bởi đây là những thứ tượng trưng cho tài lộc, may mắn. Vì vậy, nếu cho lửa, cả năm sẽ không giữ được may mắn, tài lộc. Tương tự nếu cho nước sẽ mất lộc, mất tiền tài.
Rồi nhiều kiêng kỵ khác như: Không làm đổ, vỡ đồ đạc, kỵ đánh thức người khác sáng mùng 1, vì quan niệm người nằm ngủ sẽ chịu sự thúc giục về công việc, cuộc sống suốt năm.
Giải thích về những kiêng kỵ này, GS-TS Nguyễn Chí Bền - Ủy viên Hội đồng di sản văn hóa Quốc gia - cho rằng, quan trọng nhất là lễ cúng lúc giao thừa, hay sáng mùng 1 Tết, gia đình làm mâm cơm cúng gia tiên , rồi quây quần bên nhau.
Cả nhà sẽ mừng tuổi ông bà, con cháu để thể hiện sự đầm ấm, hòa thuận. Còn những quan niệm về điều kiêng kỵ, chọn hướng xuất hành là câu chuyện dân gian, tùy mỗi người gia đình, chứ không có ràng buộc nào phải thực hiện những điều đó.