Thua và thắng
Có một hòa thượng lên núi chặt củi, trên đường trở về, ông phát hiện cậu thiếu niên nọ đã bắt được một con bướm và đang cố gắng khom hai bàn tay lại để giữ cho nó khỏi bay.
Nhìn thấy người tu hành, cậu cất lời: "Hòa thượng, cháu và ngài đánh cược một ván được không?"
Hòa thượng hỏi lại: "Cược thế nào?"
"Ngài đoán xem con bướm trong tay cháu sống hay chết? Nếu ngài đoán sai, bó củi sẽ thuộc về cháu", – cậu thiếu niên trả lời.
Vị hòa thượng nọ đồng ý và đoán: "Con bướm trong tay cháu chết rồi."
Cậu thiếu niên cười lớn đáp: "Ngài đoán sai rồi." Nói đoạn, cậu mở tay ra, con bướm từ trong bay lên.
Hòa thượng nói: "Được, gánh củi này thuộc về cháu." Nói xong, ông đặt gánh củi xuống, vui vẻ bước đi.
Cậu thiếu niên không biết vì sao hòa thượng lại có thể vui vẻ đến như vậy nhưng nhìn gánh củi trước mặt, cậu ta cũng không để tâm lắm mà vui vẻ gánh gánh củi về nhà.
Nhìn thấy con về, người cha liền hỏi số củi đó ở đâu ra, cậu mới đem chuyện kể lại cho cha nghe.
Nghe hết câu chuyện của con trai, đột nhiên ông giơ tay tát con một cái, giọng giận dữ: "Con ơi là con! Con hồ đồ quá rồi! Con nghĩ là mình đã thắng sao? Ngay cả khi con đã thua, con cũng không hề biết mình đã thua đấy."
Lời cha nói khiến cậu con trai ngơ ngác, không hiểu gì. Người cha liền lệnh cho cậu ta gánh bó củi lên vai, hai cha con mang củi đến trả cho nhà chùa.
Nhìn thấy vị hòa thượng nọ, người cha liền cất tiếng: "Thưa thầy, con trai tôi đắc tội với thầy, xin thầy lượng thứ."
Hòa thượng gật đầu, mỉm cười nhưng không nói gì.
Trên đường trở về nhà, cậu thiếu niên sau một khoảng thời gian băn khoăn cuối cùng cũng đã nói ra những nghi vấn trong lòng.
Người cha thở dài, nói: "Vị hòa thượng đó cố ý đoán con bướm chết, như thế con mới thả nó ra và thắng được gánh củi. Nếu ông ấy nói con bướm còn sống, con sẽ bóp chết con bướm và con cũng sẽ thắng cược. Con cho rằng vị hòa thượng đó không biết con tính toán gì sao?
Người ta thua một bó củi nhưng đã thắng được thứ giá trị hơn rất nhiều, đó là lòng từ bi. Còn con, con đã thua, đã để mất thứ quý giá đó mà chẳng hề hay biết."
Lời bình: Thắng, thua, thành, bại là những chuyện thường xuyên giày vò cuộc sống của con người. Thường thì vào những lúc chúng ta tự cho rằng mình đã thắng nhưng trên thực tế, có khi chúng ta đã thua nhiều hơn mà chẳng hay.
Càng thành thạo, càng phải thận trọng
3 người cùng ra khỏi cửa, một người cầm theo ô, một người cầm theo gậy ba toong, một người đi tay không.
Khi trở về nhà, người cầm ô bị ướt nhẹp khắp người. Người cầm gậy ba toong ngã bị thương, chỉ có người thứ ba bình yên vô sự.
Thì ra, khi mưa rơi, người cầm ô vì nghĩ đã có ô nên cứ thế mạnh dạn đi nên mới bị ướt.
Lúc đi vào con đường đất trơn, người cầm gậy ba toong chắc chắn trong tay nghĩ rằng mình sẽ chẳng sao nên cũng mạnh dạn tiến bước và rồi bị ngã sau đó.
Người thứ ba chẳng mang theo thứ gì, thấy mưa to thì trú, đường trơn trượt thì bước đi thận trọng nên không gặp sự cố gì.
Lời bình: Trang Tử nói rằng người cưỡi ngựa giỏi chết vì ngựa, kẻ bơi lội giỏi chết vì đuối nước, người thiện chiến chết vì bị giết. Có những lúc, càng ở những điểm mạnh, con người càng dễ gặp chuyện bất trắc, tất cả chỉ vì sự chủ quan, thiếu thận trọng mà thôi.
Con người dễ chủ quan, thiếu thận trọng ở những lĩnh vực mà họ coi là sở trường và đó là nguyên nhân khiến họ bị tổn thương.
Công Tôn Nghi từ chối nhận ba ba
Công Tôn Nghi là tể tướng của Lỗ Mục Công – vua nước Lỗ dưới thời Chiến quốc. Ông có một sở thích đặc biệt với các món chế biến từ ba ba. Biết điều này, người người mang ba ba đến nhà tặng cho ông tuy nhiên Công Tôn Nghi đều nhất loạt từ chối.
Em trai ông lấy làm lạ, hỏi anh: "Huynh vốn thích ăn ba ba, tại sao người ta có lòng tốt mang đến tặng, anh lại không nhận?"
"Chính vì huynh thích ba ba nên mới không thể nhận. Ăn vài con thì không sao nhưng nếu thường xuyên nhận quà của người khác, chẳng phải huynh tự bôi nhọ thanh danh của mình, mang tiếng nhận hối lộ sao. Đến lúc đó, chức tể tướng sẽ không thể giữ được.
Khi đó, có thèm ăn ba ba đến cỡ nào cũng khó mà được ăn. Bây giờ, không nhận của người khác, huynh có thể yên ổn làm tể tướng, tận hưởng các món ăn yêu thích thêm vài năm nữa là điều có thể."
Lời bình: Trong 6 điều hối hận lớn trong đời mà Tể tướng thời Bắc Tống – Khấu Chuẩn lưu lại cho hậu thế, có câu đúc kết từ trí tuệ và trải nghiệm của người xưa:
Làm quan tư lợi, mất rồi mới tiếc - ý chỉ phàm là những người gánh vác trên vai quyền và trách nhiệm với dân, hãy bỏ qua tư lợi để làm tốt vai trò nhiệm vụ của mình, kẻo có ngày hối hận cũng đã muộn.