Mới đây, gia đình ca sĩ Ý Lan đã thông báo về sự ra đi của mẹ cô, danh ca Thái Thanh. Bà từ trần hồi 11 giờ 20 phút ngày 17/3/2020 tại Mỹ (theo giờ địa phương), hưởng thọ 86 tuổi.
Sự ra đi của danh ca Thái Thanh đã khiến công chúng vô cùng bàng hoàng và thương tiếc. Bà được biết đến là một trong những huyền thoại âm nhạc lớn nhất Việt Nam, với tầm ảnh hưởng vô cùng sâu rộng.
Một huyền thoại âm nhạc mang tầm vóc của chứng nhân lịch sử
Thái Thanh tên thật là Phạm Thị Băng Thanh, sinh ngày 5/8/1934 tại Hà Nội. Bà là con gái út trong một gia đình giàu truyền thống văn học, nghệ thuật, với ba người chú là nhà thơ Thế Lữ, nhà văn Trúc Khê, nhạc sĩ Phạm Ngọc Cẩn, cùng những người anh chị là nhạc sĩ, ca sĩ nổi tiếng như Phạm Đình Chương, Phạm Văn Chung, Thái Hằng, Hoài Chung.
Danh ca Thái Thanh và con gái Ý Lan
Chính vì vậy, ngay từ bé, Thái Thanh đã được giáo dục về văn học và âm nhạc một cách quy củ, nề nếp. Bà am hiểu sâu rộng về lịch sử, văn chương, thi phú và cả hội họa, nên sở hữu vốn ngôn từ hoa mĩ, bay bổng.
Từ năm 14 tuổi, Thái Thanh đã đi hát trong vùng kháng chiến và nổi tiếng với ban hợp ca Thăng Long của gia đình. Bà nổi tiếng với những bài tân nhạc Việt Nam thời kỳ đầu và dân ca mới của nhạc sĩ Phạm Duy.
Tiếng hát của Thái Thanh từ sớm đã được phát thanh khắp các cùng kháng chiến, nông thôn và thành thị, giúp công chúng được thỏa sức nghe những khúc ca tiếng Việt, chứ không phải nghe nhạc Pháp nữa.
Có thể nói, Thái Thanh là một trong những ngọn cờ đầu giúp khai phá và phát triển nền tân nhạc Việt Nam.
Năm 16 tuổi, Thái Thanh theo gia đình vào Sài Gòn sinh sống. Tại đây, bà được cố nhạc sĩ huyền thoại Phạm Duy chỉ dạy tận tình về cả kĩ năng ca hát lẫn cảm thụ âm nhạc.
Tại Sài Gòn, Thái Thanh tiếp tục đi hát tại khắp các phòng trà, vũ trường, đại nhạc hội và nổi lên như một ngôi sao sáng nhất trong nền âm nhạc ngày ấy. Tên tuổi của bà tỏa sáng rực rỡ nhất vào thập niên 50 và 60, như một Diva thực thụ, đúng như lời danh ca Khánh Ly:
Khánh Ly, Lệ Thu và Thái Thanh
"Tôi hiểu thế nào là Diva nhưng tại sao tôi lại nghĩ đến làm gì cái điều sẽ chẳng bao giờ liên quan đến tôi? Kể ra, trên thế giới, Diva không nhiều lắm đâu, còn nói tới Việt Nam, nếu có, tôi nghĩ, chỉ một người xứng đáng được xưng tụng là Diva, đó là cô Thái Thanh. Chấm hết".
Nhờ đó, Thái Thanh liên tục được các hãng băng đĩa mời thu âm và đi diễn khắp từ trong ra ngoài nước. Danh ca Lệ Thu ngày đó chỉ chấp nhận "nghiêng mình trước chị Thái Thanh". Bà nói:
"Chúng tôi không là những giọng hát vượt thời gian được, nếu nói vượt thời gian chỉ duy nhất dành cho danh ca Thái Thanh mà thôi".
Còn danh ca Khánh Ly thì nói: "Thời mới đi hát, tôi nghe nhiều và cũng học chủ yếu từ những ca sĩ đi trước như ông Ngọc Bảo, bà Thái Thanh. Ngày đó, tôi đi khắp phố phường đều thấy người ta bật Thái Thanh lên nghe".
Dường như không một ca sĩ nào có biên độ âm nhạc trải dài và rộng như Thái Thanh, khi có thể hát đủ loại nhạc từ nhạc tiền chiến, nhạc kháng chiến, nhạc dân ca, nhạc bán cổ điển tới nhạc tình ca, nhạc xã hội, nhạc tôn giáo… Bà hát dòng nhạc nào cũng thành công rực rỡ và tạo được dấu ấn riêng một cách sâu sắc.
Gia đình Thái Thanh
Đặc biệt hơn cả, Thái Thanh đã dùng tiếng hát của mình phát triển và phổ biến âm nhạc ngũ cung của dân tộc, kết hợp nó với âm nhạc Tây phương, tạo nên một màu sắc tân nhạc độc đáo.
Có thể nói, chỉ một mình Thái Thanh cũng đủ ôm trọn bầu trời âm nhạc nước nhà trong thời kỳ đầy biến động, thăng trầm nhất của lịch sử. Nói cách khác, tiếng hát Thái Thanh chính là pho sách về lịch sử, văn hóa Việt Nam và thấu trọn tâm hồn dân tộc.
Chính vì vậy, bà được công chúng trong nước mệnh danh là "Tiếng hát khóc cười theo mệnh nước nổi trôi". Nói như Phạm Duy là:
"Giọng hát Thái thanh, một giọng hát diễm tuyệt: tất cả hạnh phúc và khổ đau của kiếp người bị đày đọa trong chiến tranh và hòa bình, trong vinh quang và khổ nhục, trong hy vọng và tuyệt vọng qua những bản nhạc khóc, cười, nổi, trôi theo mệnh nước".
Người phương Tây thì kính nể gọi bà là The Ageless Golden Voice, như lời Georges Etienne Gauthier từng nói:
"Không có gì là bí mật cả người đàn bà ấy là một nghệ sĩ xác quyết hơn bất cứ người nào khác, bởi vì ngay khi nàng thâm nhập vào một bài hát nào thì nàng trình bày lại cho chúng ta nghe với mối xúc động nhất, ý nhị nhất, khiến chúng ta hiểu bài hát ấy đến độ ngay lúc đó tất cả chúng ta đều trở thành nghệ sĩ cả".
Giọng hát tuyệt diệu, điêu luyện của nữ Diva thực thụ
Thái Thanh là một tấm gương đáng nể về tinh thần tự học. Không có điều kiện để theo học tại trường lớp, bà đã tự mua sách về để học thanh nhạc theo lối Tây phương, kết hợp với việc học hỏi những ca sĩ đi trước mình, để tạo nên cả một trường phái riêng biệt.
Thái Thanh là người tiên phong và thành công xuất sắc trong việc kết hợp giữa lối hát bel canto (tạm gọi là lối hát mở hay lối hát của opera phương Tây) với lối hát truyền thống của dân nhạc (tạm gọi là lối hát đóng) - cái mà đến ngày nay vẫn đang được giới chuyên môn nghiên cứu, giảng dạy, và được nhiều thế hệ ca sĩ áp dụng.
Chưa dừng lại ở đó, Thái Thanh còn nổi bật với lối hát "cường cảm" xưa nay hiếm, tức là cường độ biểu cảm rất lớn, nhất là bi cảm.
Đi cùng với lối hát đó là sự ưa chuộng thể hiện ca khúc ở các quãng âm cao, với những kĩ thuật tinh tế của belcanto như trillo (rung láy), messa voce (hát nửa giọng), kết hợp với các cách hát, nhả chữ, luyến láy đậm màu sắc dân ca phương Đông như bỏ nhỏ, hát bạch thanh, đổ hột...
Thái Thanh cũng là ca sĩ duy nhất thời bấy giờ hát được đủ 2 bát âm trong nhạc Phạm Duy. Bà là một trong những ca sĩ hiếm hoi của thế hệ đầu tiên có thể mixed voice tới G5 và áp dụng nó vào ca hát.
Tất cả hòa quyện với nhau tạo nên trường phái riêng của Thái Thanh, khiến người nghe có thể nhận ra bà ở bất cứ ca khúc nào.
Sự thành công của những ca sĩ nổi tiếng chịu ảnh hưởng từ Thái Thanh như Mai Hương, Quỳnh Giao, Ánh Tuyết, Ý Lan... đã chứng minh vị trí không phai mờ của bà trong lòng khán giả.
Tấm lòng cao cả của một người mẹ, khiến ai cũng ngưỡng mộ
Không chỉ tài năng, nổi tiếng, Thái Thanh còn là một người có nhân cách cao đẹp và đời sống chuẩn mực. Suốt nửa thế kỷ cầm ca, Thái Thanh chưa bao giờ để lại một điều tiếng nào, dù xung quanh bà là hàng loạt thị phi của những đồng nghiệp, anh em.
Điều khiến người ta ngợi khen, khâm phục nhất ở Thái Thanh chính là tấm lòng cao cả, nhân hậu của một người mẹ, biết hi sinh hết mình vì con cái.
Thái Thanh có tổng cộng 5 người con, 3 gái 2 trai. Trong đó, cậu út Lê Đại sinh ra đã ốm yếu, lại bị liệt nửa thân dưới, nên bà phải hết lòng chăm sóc.
Sau khi sang Mỹ, Thái Thanh dù không thích nhưng vẫn tập lái xa để có thể thể hàng ngày đưa đón Lê Đại đi học. Sự kiên trì và nhẫn nại của bà mẹ Thái Thanh đã giúp Lê Đại tự tin hơn, yêu đời hơn và vào được đại học.
Sau này, dù đã có tuổi nhưng mỗi tuần, Thái Thanh đều đến thăm nom con trai, mang thêm vài món ăn Việt Nam nấu sẵn cho cậu út.
Không chỉ Lê Đại, cô con gái Thanh Loan sau khi sang Mỹ cũng mắc phải bệnh trầm cảm, không thể chữa khỏi ngay. Vì vậy, Thái Thanh đã phải gồng mình chiến đấu cùng con.
Trong thời gian tìm hiểu về bệnh trạng của Thanh Loan, biết con không học hành bình thường như các anh chị em được, Thái Thanh đã cố gắng dìu dắt con gái, đi làm những việc thiện nguyện, mong con tìm được niềm vui sống.
Các con của Thái Thanh đều được mẹ dạy về đạo đức trước tiên, và luôn được rèn dũa nề nếp kĩ càng, để trở thành những người có nhân cách tốt.
Với tài năng và nhân cách sáng ngời như vậy, Thái Thanh xứng đáng là một huyền thoại không thể phai mờ trong lịch sử âm nhạc Việt Nam.