Cha mẹ nào cũng mong muốn có một đứa con tự tin tỏa sáng. Tuy nhiên, do nhiều hiểu lầm, không ít phụ huynh dần dần khiến con mình đi chệch khỏi con đường phát triển đề ra ban đầu.
Con bạn không tự tin? Có lẽ đó là ký ức được khắc sâu trong DNA
Trên thực tế, rất dễ nhận thấy sự thiếu tự tin ở trẻ. Nếu bạn từng cảm thấy con luôn bỏ cuộc ngay từ đầu và không dám thử bất cứ điều gì, thì có thể con đang mắc chứng tự ti. Sau khi phát hiện ra những dấu hiệu thiếu tự tin ở con, hầu hết các bậc cha mẹ sẽ ngay lập tức suy ngẫm về bản thân mình: Con không tự tin là lỗi của tôi? Trước đây tôi có quá khắt khe với con không? Có phải tôi chưa hỗ trợ đủ cho con mình không?
Thực tế có đúng như những gì cha mẹ lo lắng? Câu trả lời là có và không.
Người ta nói rằng nguyên nhân của sự thiếu tự tin một mặt có liên quan đến những trải nghiệm tiêu cực trong cuộc sống. Nhà tâm lý học người Đức Stephanie Starr giải thích thêm trong cuốn sách "Xác định bản thân": Nó chủ yếu liên quan đến trải nghiệm thời thơ ấu, tức là sự giáo dục sớm của cha mẹ. Làm cha mẹ, chúng ta là "tấm gương đầu tiên" trong mắt con cái mình. Phản hồi của chúng ta, sau khi được trẻ diễn giải và tiếp thu, sẽ được củng cố và tích lũy hết lần này đến lần khác, cuối cùng hình thành nên cảm nhận chung của trẻ về bản thân.
Ngoài ra, sự thiếu tự tin có thể đã khắc sâu vào DNA. Ví dụ, một đứa trẻ có bản chất lo lắng và cực đoan có thể bực bội với bất kỳ lời chỉ trích nhỏ nào và cuối cùng phát triển mặc cảm tự ti. Nói cách khác, dưới tác động kép của kinh nghiệm sống và yếu tố di truyền, nếu một đứa trẻ hình thành sự tự đánh giá tiêu cực về bản thân và có mức độ chấp nhận bản thân thấp, thì hạt giống của lòng tự trọng thấp sẽ bắt đầu nảy mầm.
Sự thiếu tự tin sẽ ảnh hưởng đến trạng thái cá nhân của trẻ. Một nghiên cứu chỉ ra rằng lòng tự trọng thấp không chỉ là triệu chứng của trầm cảm mà còn có thể là dấu hiệu báo trước của trầm cảm. Thiếu tự tin cũng có thể dẫn đến các vấn đề trong tương tác giữa các cá nhân. Ví dụ, khi một đứa trẻ đeo "bộ lọc tiêu cực" và khuếch đại phản hồi tiêu cực trong tương tác giữa các cá nhân và tin rằng mình không được chào đón, trẻ có thể chọn cách tránh tương tác với người khác.
Làm thế nào để trẻ đạt được sự tự tin thực sự?
Nhà tâm lý học người Đức Stephanie Starr đã đề cập trong cuốn sách của mình: Người tự tin chấp nhận điểm yếu của mình. Ngược lại, người thiếu tự tin luôn nhìn chằm chằm vào điểm yếu. Họ cảm thấy có một khoảng cách lớn giữa họ và con người mà họ mong muốn trở thành. Còn Richard Ryan, Giáo sư tâm lý xã hội và giáo dục tại Đại học Rochester, đã chỉ ra qua nghiên cứu rằng chỉ cần cha mẹ đáp ứng được ba nhu cầu tâm lý cơ bản của con:
Kết nối: Giúp trẻ xây dựng các mối quan hệ bền chặt, hài lòng.
Khả năng: Khuyến khích trẻ chăm chỉ và nắm vững các phương pháp học tập hiệu quả mà không theo đuổi quá mức "cầu toàn".
Lựa chọn: Giúp trẻ học cách đưa ra quyết định và làm rõ những lựa chọn có giá trị cá nhân.
Chỉ bằng cách này, trẻ mới bắt đầu chấp nhận con người thật của mình, vượt qua sự mặc cảm. và hướng tới sự tự tin.
Nhà tâm lý học lâm sàng về trẻ em và gia đình người Mỹ - Erin Kennedy giải thích từng điều trong cuốn "Học cách chấp nhận bản thân" và hướng dẫn các bậc cha mẹ từng bước làm thế nào để có một đứa trẻ tự tin tỏa sáng:
01. Xây dựng sự kết nối: Duy trì mối quan hệ cha mẹ và con cái nồng ấm
Dạy trẻ cách giải quyết các mối quan hệ giữa các cá nhân là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của cha mẹ. Đồng thời, sự kết nối tình cảm giữa cha mẹ và con cái cũng là cơ sở để trẻ đạt được sự chấp nhận bản thân. Mối quan hệ cha mẹ - con cái là mối quan hệ giữa các cá nhân sớm nhất mà con cái có được, đòi hỏi cha mẹ không chỉ quan tâm mà còn phải đặt ra những ranh giới.
Erin Kennedy có quan điểm độc đáo của riêng mình về vấn đề này. Trong quá trình kỷ luật con, cô tuân thủ hai nguyên tắc: Thứ nhất, việc trẻ thừa nhận hành vi xấu của mình sẽ không có ích gì; Thứ hai, trẻ không thể học được từ nỗi đau mà chỉ có thể học được từ những hành vi đúng đắn.
Hai nguyên tắc này cho thấy khi trẻ làm sai điều gì đó, cha mẹ nên cố gắng phản ứng một cách bình tĩnh và giúp con rút kinh nghiệm để bước tiếp thay vì sửa chữa những hành vi sai trái của con. Ngay cả khi cha mẹ không thể kiểm soát được trong chốc lát và nói hoặc làm điều gì đó khiến con tiếc nuối, thì họ cũng nên tập trung vào cách mình có thể làm tốt hơn trong tương lai.
Ngoài ra, cha mẹ cũng có thể sử dụng "ngôn ngữ trưởng thành" để chủ động thể hiện lòng tốt với con. Ví dụ: "Câu hỏi này thực sự rất rắc rối nhưng con vẫn kiên trì cho đến tận bây giờ. Con ngày càng trở nên kiên trì hơn khi đối mặt với khó khăn". Loại "ngôn ngữ trưởng thành" đặc biệt hiệu quả đối với những trẻ kém tự tin. Một mặt, nó giúp trẻ không làm quá sức hoặc đổ lỗi cho bản thân quá mức; mặt khác, nó còn giúp trẻ nhìn thấy sự trưởng thành và tiến bộ của chính mình.
Bằng cách này, những thất bại, sai lầm trong quá khứ dường như không còn quan trọng nữa, bởi "ngôn ngữ trưởng thành" khiến trẻ cảm nhận sâu sắc rằng tình yêu và hy vọng cùng tồn tại, sức mạnh của sự tự tin cũng được sinh ra.
02. Cải thiện khả năng: Khả năng là tạm thời, tăng trưởng là suốt đời
Nếu bạn nhìn xung quanh những đứa trẻ không tự tin, chúng thường thiếu một phẩm chất mà Angela Duckworth, Phó Giáo sư tâm lý học tại Đại học Pennsylvania, gọi là "sự kiên trì để đạt được mục tiêu lâu dài và nhiệt tình".
Bởi vì những đứa trẻ thiếu tự tin phải gánh chịu áp lực và nỗi đau gấp đôi khi phải đối mặt với một nhiệm vụ quan trọng. Sự tập trung và phán đoán tiêu cực khiến họ chúng có thể kiên trì. Vì vậy, để trẻ trở nên tự tin và vui vẻ, cha mẹ không chỉ phải nói với con rằng chúng cần phải có tính kiên trì mà còn phải cho chúng hiểu rằng tình trạng chật vật vì thiếu năng lực chỉ là tạm thời chứ không phải vì năng lực thấp.
Xuất phát từ hoàn cảnh hiện tại, cha mẹ nên hướng dẫn con tập trung vào cách làm những công việc cụ thể, đồng thời giúp những đứa trẻ thiếu tự tin chuyển sự chú ý sang hướng chăm chỉ hoàn thành nhiệm vụ. Từ góc độ mục tiêu, cha mẹ phải tìm cách "hạ thấp" tầm quan trọng của mục tiêu để mọi việc không tỏ ra quá sức và vượt quá sức chịu đựng tâm lý của trẻ. Ví dụ, bạn có thể thử sử dụng một số từ hạn định, "tại thời điểm này" và "trong hoàn cảnh đó" để kết nối cảm xúc của trẻ với một số tình huống tạm thời.
03. Học cách lựa chọn: Vượt qua vòng suy nghĩ "ngẫm lại"
Đối với những đứa trẻ thiếu tự tin, chúng sẽ luôn rơi vào trạng thái đắn đo, lưỡng lự mỗi khi đưa ra quyết định hay hành động. Trong trường hợp này, việc "suy nghĩ trước khi hành động" không chỉ làm giảm khả năng tự chấp nhận của trẻ mà còn không có lợi cho việc đưa ra lựa chọn đúng đắn để giải quyết vấn đề. Ở một mức độ nào đó, việc thoát khỏi xiềng xích của sự suy ngẫm là chìa khóa để trẻ học cách lựa chọn.
Cha mẹ có thể hướng dẫn con:
Học cách đặt câu hỏi: Cha mẹ đặt câu hỏi với mục tiêu rõ ràng nhằm hướng dẫn con tập trung giải quyết vấn đề - nên bắt đầu như thế nào? Có thể làm gì tiếp theo? Có thể học được gì từ điều này?
Loại bỏ những lầm tưởng về quá trình ra quyết định: Ví dụ: Để đưa ra quyết định, tôi cần liên tục phân tích vấn đề; nếu tôi đưa ra lựa chọn sai, hậu quả sẽ hoàn toàn không thể chịu đựng được. Nếu cha mẹ nhận thấy con mình có những hiểu lầm tương tự thì nên chủ động sửa chữa.
Luyện tập đưa ra quyết định nhanh chóng: Tìm cơ hội cho con thực hành đưa ra quyết định nhanh chóng trong những việc nhỏ nhặt.