Nguồn: ISW, DW, Bloomberg,...Dữ liệu: Duy Linh - Đồ họa: TẤN ĐẠT
Chuyến thăm của ông bị phủ bóng bởi những lo ngại xung quanh Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia của Ukraine bị Nga kiểm soát từ những ngày đầu của cuộc chiến.
Điện từ Nhà máy Zaporizhzhia là điện của Ukraine và là thứ tối quan trọng với người dân Ukraine trong mùa đông. Nguyên tắc này phải được hoàn toàn tôn trọng.
Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc AntÓnio Guterres nêu quan điểm ngày 19-8.
Liên Hiệp Quốc kêu gọi phi quân sự hóa nhà máy
Zaporizhzhia là nhà máy điện hạt nhân hàng lớn nhất châu Âu với 6 lò phản ứng. Mặc dù nhà máy này nằm dưới sự kiểm soát của Nga, các kỹ thuật viên Ukraine vẫn đến đây làm việc.
Giải quyết những bất đồng và tranh cãi giữa Nga và Ukraine quanh nhà máy này thật sự là một bài toán khó cho ông Guterres. Ông thừa hiểu Kiev đang muốn tìm cách lấy lại nhà máy quan trọng này ngay trước khi mùa đông đến. Liên Hiệp Quốc cũng đồng thời muốn Ukraine tăng xuất khẩu ngũ cốc và để làm được điều này cần sự phối hợp của Nga.
Và để nhận được sự phối hợp của cả hai nước, Liên Hiệp Quốc hiểu họ cần phải khéo léo. Tổng thống Zelensky xác nhận đã yêu cầu ông Guterres đảm bảo an ninh tại Nhà máy Zaporizhzhia, nơi chứng kiến các vụ pháo kích mà cả Ukraine và Nga đều cáo buộc bên kia là thủ phạm.
"Liên Hiệp Quốc phải đảm bảo an ninh cho mục tiêu chiến lược này, phải đảm bảo nó được phi quân sự hóa và giải phóng hoàn toàn khỏi quân đội Nga", ông Zelensky nói trong một tuyên bố sau cuộc gặp với ông Guterres ở thành phố Lviv ngày 18-8.
Trong tuyên bố ngày 19-8, Energoatom - công ty quản lý năng lượng hạt nhân Ukraine - cáo buộc Nga đang chuẩn bị tiến hành một "cuộc khiêu khích quy mô lớn" ở Nhà máy Zaporizhzhia, có thể là đóng các trạm nối điện từ nhà máy sang hệ thống điện quốc gia.
Trên thực tế, các tiểu xảo này không gây lo ngại bằng những vụ pháo kích vào khu vực gần Nhà máy Zaporizhzhia. Tổng thống Erdogan đã cảnh báo về một thảm họa hạt nhân Chernobyl thứ hai nếu giao tranh tiếp diễn tại khu vực này.
Matxcơva bác bỏ mọi cáo buộc của Kiev, bao gồm thông tin nói rằng Nga đã đưa vũ khí hạng nặng đến Zaporizhzhia, đồng thời tố ngược lại Ukraine đang chuẩn bị dựng hiện trường giả ở Zaporizhzhia.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Ivan Nechaev cũng bác bỏ các đề xuất của Liên Hiệp Quốc để hạ nhiệt căng thẳng quanh vấn đề, mô tả việc v kêu gọi phi quân sự hóa khu vực xung quanh nhà máy điện hạt nhân là "không thể chấp nhận được".
Ukraine và LLiên Hiệp Quốc được cho là đã thống nhất về việc sẽ đưa các thanh sát viên của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế đến Zaporizhzhia để đảm bảo vận hành nhà máy một cách an toàn. Tuy nhiên việc các chuyên gia quốc tế có tiếp cận được hay không lại là một vấn đề khác.
Đặt trong bối cảnh hiện tại, cách mà Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc Guterres giải quyết vấn đề sẽ rất đáng theo dõi khi ông đứng giữa một bên là lợi ích của một quốc gia thành viên và bên còn lại là lợi ích của nhiều thành viên khác (lương thực).
Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia - Ảnh: Reuters
Mở rộng xuất khẩu lương thực
Sau cuộc gặp với lãnh đạo Ukraine và Thổ Nhĩ Kỳ, ông Guterres đến cảng Odessa ngày 19-8, nơi tập trung xuất ngũ cốc chính của Ukraine. Thỏa thuận xuất khẩu ngũ cốc đạt được giữa Nga và Ukraine ở Istanbul, dưới sự bảo trợ của Liên Hiệp Quốc cùng Thổ Nhĩ Kỳ, vừa qua sẽ giúp mở đường cho hàng triệu tấn ngũ cốc bị mắc kẹt tại Ukraine được xuất khẩu qua biển Đen.
Người đứng đầu Liên Hiệp Quốc không chỉ muốn đảm bảo các tàu vận chuyển ngũ cốc rời khỏi Ukraine theo đường Biển Đen được an toàn mà còn muốn mở rộng hơn nữa quy mô hoạt động này.
Tại cuộc họp báo chung của ba nhà lãnh đạo, ông Guterres cho biết Liên Hiệp Quốc đang hướng tới "mở rộng quy mô" thỏa thuận ngũ cốc trước mùa đông. Ông Zelensky tuyên bố việc mở rộng thỏa thuận nhằm đáp ứng lại nhu cầu toàn cầu. "Chúng tôi đã sẵn sàng và sẽ là người bảo đảm cho an ninh lương thực toàn cầu", ông Zelensky khẳng định.
Sau Odessa, ông Guterres dự kiến sẽ tới Thổ Nhĩ Kỳ để thăm trung tâm điều phối chung, cơ quan được giao nhiệm vụ giám sát thỏa thuận vận chuyển ngũ cốc xuất khẩu qua Biển Đen.
Hiện chưa rõ việc mở rộng thỏa thuận sẽ diễn ra theo hướng như thế nào. Có hai khả năng đang được tính đến, một là tăng số lượng tàu chở nông sản từ các cảng của Ukraine hoặc hai là tăng số lượng cảng được chỉ định tập kết nông sản.
Hai việc này đều dẫn đến việc phải mở rộng các luồng đi lại an toàn trên Biển Đen, vốn là điều cần phải có sự phối hợp của Nga do hải quân nước này đang chiếm ưu thế tại khu vực.
Do vậy không loại trừ khả năng Tổng thư ký Guterres hoặc một đặc phái viên của ông sẽ phải gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin hoặc đặc phái viên của ông Putin thêm một lần nữa.