Nga cho biết, các máy bay chiến đấu của họ đã thực hiện hàng chục chuyến bay tuần tra tại Bắc Cực trong năm 2018 và dự kiến sẽ tiếp tục triển khai các hoạt động đó từ nhiều căn cứ khác nhau tại khu vực này trong năm nay.
Năng lực tiến hành các hoạt động đường không có tính chất cục bộ và dai dẳng sẽ đóng vai trò quan trọng đối với Kremlin trong bất cứ cuộc xung đột tiềm năng nào tại khu vực có tầm quan trọng chiến lược ngày càng tăng trên địa cầu. Nó cũng sẽ giúp nước Nga định hình các mục tiêu kinh tế của họ tại đó trong thời bình.
Theo thông báo của Bộ Quốc phòng Nga ngày 1/1/2019, trong năm 2018, máy bay tác chiến chống ngầm - tuần tra biển Tu-142 Bear và Il-38 May, cùng máy bay trinh sát chiến thuật Su-24MR Fencer, đã thực hiện tổng cộng hơn 100 đợt xuất kích ở Bắc Cực. Những chuyến bay này diễn ra trên lãnh thổ Nga và bên trong không phận quốc tế.
Máy bay tuần thám Il-38 của Nga. Ảnh: Wiki
Cũng theo thông báo trên, tần suất của hoạt động này sẽ được duy trì, nếu không gia tăng thêm trong năm 2019. Các kíp phi công Nga làm nhiệm vụ tại đây đang được mở rộng nội dung huấn luyện để phát triển kỹ năng điều khiển máy bay ở Bắc Cực và các bộ kỹ năng liên quan đến thời tiết.
Nhiệt độ ở Bắc Cực có thể xuống tới mức cực thấp và khu vực này có thể phát sinh các điều kiện thời tiết khắc nghiệt khác, trong đó có cả những cơn bão dữ dội.
Hàng loạt căn cứ xây mới và nâng cấp
Quân đội Nga nói chung, và Hạm đội phương Bắc nói riêng, đã mở rộng đáng kể sự hiện diện tại Bắc Cực, bằng cách nâng cấp các sân bay hiện thời và xây dựng nhiều sân bay mới, đồng thời khôi phục và xây dựng các khu sinh hoạt liên hợp, cũng như các cơ sở hỗ trợ.
Đáng chú ý nhất trong số đó là Arctkicheski Trilistnik (còn gọi là Arctic Trefoil hoặc Arctic Shamrock) – một cơ sở hoàn toàn mới tại Nagurskoye, Alexandra Land – một hòn đảo thuộc quần đảo Franz Josef, nằm ở vị trí khá cao tại Vòng tròn Bắc Cực, cách cực Bắc chưa đầy 800km.
Cơ sở này được thiết kế để là nơi sinh hoạt cho 150 người trong nhiều tháng mà không cần tiếp tế qua đường biển, hoặc qua sân bay nằm trong tổ hợp.
Căn cứ quân sự Arctic Trefoil của Nga ở Bắc Cực
Nhiệt độ mùa đông tại Alexandra Land có thể tụt xuống -40 độ C và do nằm tại khu vực phía bắc của vùng này nên căn cứ Arctkicheski Trilistnik thường không có ánh sáng mặt trời chiếu rọi trong một khoảng thời gian kéo dài trong năm.
Điều kiện thời tiết như vậy khiến cho các hoạt động đường không (dù dân sự hay quân sự) không thể thực hiện được trong nhiều trường hợp, đòi hỏi các kíp phi công phải nâng cao cấp độ huấn luyện ngay cả khi đang ở trong điều kiện thời tiết khá ôn hòa.
Năm 2016, quân đội Nga cho biết họ có kế hoạch mở rộng sân bay ở Nagurskoye để xây dựng đường băng dài gần 2.500m. Dự án này sẽ được thực hiện cùng với các kế hoạch khác nhằm triển khai bán thường trực các tiêm kích đánh chặn MiG-31 Foxhound và máy bay chiến đấu Su-34 Fullback tại căn cứ.
Theo tờ The Barents Observer, ngoài căn cứ Arctkicheski Trilistnik, hiện còn có nhiều căn cứ mới xây và được nâng cấp của Nga tại các hòn đảo khác, như Novaya Zemlya, Severnaya Zemlya, New Siberian Islands, Wrangle Island và Cape Shmidt.
Bên cạnh đó còn có một đường băng khác ở Kotelny, quần đảo New Siberian đã được đưa vào hoạt động.
Một vài căn cứ trong số này chỉ đơn thuần là các khu vực có đường băng bị đóng băng theo mùa, không cho phép tiến hành các hoạt động quanh năm. Tuy nhiên, chúng có thể sẽ được phát triển về quy mô trong tương lai.
Nga cũng đang thăm dò khả năng sử dụng lò phản ứng hạt nhân nổi để cung cấp điện cho các căn cứ trên.
Các căn cứ không quân tại Nagurskoye và Kotelny cho phép máy bay trinh sát và tuần tra của Nga bao quát Bắc Cực.
Thách thức với các đối thủ của Nga
Với bán kính chiến đấu gần 6.500km, các máy bay Tu-142 sẽ có đủ khả năng bay trong thời gian dài ở một số khu vực nhất định, canh chừng các mối đe dọa tiềm tàng và tiến hành nhiều hơn các hoạt động tuần thám biển, cũng như kiểm soát hàng hải.
Việc có đủ khả năng triển khai các máy bay Tu-142 và Il-38 (với thời gian hoạt động trên không lên tới 13 giờ đồng hồ) từ các căn cứ trong khu vực sẽ cho phép Nga tạo ra thách thức lớn đối với các hoạt động tàu ngầm của đối phương, trong bối cảnh Moscow đang tìm cách mở rộng sự hiện diện trong lòng biển.
Từ lâu, lớp băng ở Bắc Cực đã được xem là một phương thức hiệu quả để che giấu các hoạt động dưới nước, tuy nhiên, điều đó đã bắt đầu không còn như trước do sự biến đổi thời tiết toàn cầu.
Tiêm kích đánh chặn MiG-31. Ảnh: Wiki
Tăng cường được tổng số máy bay có khả năng thực hiện chuỗi nhiệm vụ đa dạng hơn từ một số căn cứ ở Bắc Cực sẽ chỉ nâng cao năng lực tác chiến nói chung của Nga trong khu vực.
Song, việc triển khai được tiêm kích đánh chặn MiG-31, cũng như các loại chiến đấu cơ khác [nhằm tạo ra mối đe dọa đối với không quân đối phương] và máy bay ném bom Su-34, cùng những loại tiêm kích có khả năng tấn công tàu chiến và bộ binh đối phương, sẽ mang lại cho Kremlin nhiều lựa chọn để bảo vệ lợi ích khu vực trong trường hợp xảy ra khủng hoảng.
Các sân bay sẽ cho phép máy bay vận tải Nga vận chuyển quân tiếp viện và đồ tiếp tế tới các căn cứ xa xôi, đồng thời di chuyển các đơn vị quân sự trong khu vực một cách nhanh chóng hơn nếu cần.
Ngoài ra, các phương tiện chiến đấu trên bộ/biển của Nga, bao gồm tên lửa chống tàu và tên lửa đất-đối-không trên bộ, có thể góp phần giúp Nga ngăn chặn kẻ địch tiếp cận đồng thời toàn bộ các khu vực ở Bắc Cực.
Máy bay vận tải Il-76 đáp xuống Nagurskoye. Ảnh: Bộ QP Nga
Sức mạnh không quân của Kremlin ở Bắc Cực còn được kỳ vọng sẽ đóng vai trò phi chiến đấu quan trọng trong thời bình. Theo thông báo của Bộ Quốc phòng, trong số các nhiệm vụ mà máy bay quân sự Nga đã thực hiện năm 2018 có nhiệm vụ vẽ bản đồ các sân bay đóng băng và hoạt động của chúng.
Biết được tình trạng đóng băng của sân bay là một yếu tố quan trọng đối với giao thông hàng hải dân sự trong khu vực, cũng như các hoạt động quân sự.
Trong bối cảnh băng vùng cực nhìn chung đang tan dần, nguy cơ băng đe dọa hoạt động của tàu biển tiếp tục giảm xuống thì Nga đang nóng lòng muốn mở Tuyến đường biển phía bắc để hợp thức hoạt động thương mại tàu biển.
Tháng 8/2018, công ty Đan Mạch Maersk Line tuyên bố họ đang tìm cách trở thành công ty vận chuyển đầu tiên đưa một tàu container đi qua Tuyến đường biển phía Bắc. Bước đi ban đầu đó sẽ trở thành minh chứng quan trọng để xem tuyến đường trên có khả thi đối với hình thức hoạt động vận chuyển này hay không.
Tàu Christophe de Margerie. Ảnh: DSME
Năm 2017, tàu chở khí đốt tự nhiên Christophe de Margerie đã trở thành tàu thương mại đầu tiên di chuyển với tốc độ cao qua khu vực mà không cần đến sự hỗ trợ của tàu phá băng.
Tuy nhiên, Hải quân Nga và các công ty dân sự trong nước có hàng chục tàu phá băng để giúp giảm bớt mối đe dọa hiện hữu. Bên cạnh đó còn có sự hỗ trợ của lực lượng tuần tra đường không.
Các máy bay tuần tra còn có khả năng phát hiện nhanh chóng nếu tình hình có sự thay đổi và cảnh báo cho các tàu biển kịp ứng phó, hoặc hỗ trợ tích cực trong trường hợp xảy ra tai nạn/đụng độ.
Nga đã dần mở rộng quy mô lực lượng tại Bắc Cực từ vài năm trở lại đây. Song, sự gia tăng của các loại hỏa lực hạng nặng là một dấu hiệu khác cho thấy Kremlin đang tìm cách khẳng định các tuyên bố chủ quyền, và thách thức những quốc gia cũng đang tìm cách mở rộng lực lượng, cùng sự hiện diện thương mại tại Bắc Cực.