“Việt hóa” nàng Mona Lisa
Đầu tháng 7/2023, phiên đấu giá Nghệ thuật Hiện đại & Đương đại của Sotheby’s tại Singapore giới thiệu 13 tác phẩm Đông Dương. Trong đó, nổi bật là bức “Mona Lisa” của Mai Trung Thứ được bán với giá gõ búa trên 5,3 tỉ đồng. Mức giá tuy không cao đối với một danh họa hàng đầu Việt Nam, nhưng lại gợi những tò mò về bản sắc Việt đối với một tác phẩm phái sinh.
Nhà nghiên cứu Ace Lê - Giám đốc điều hành của nhà đấu giá Sotheby’s tại Việt Nam - cho biết, trong “tứ kiệt trời Âu”, Mai Trung Thứ thường được coi là họa sĩ thấm đẫm văn hóa Việt và luôn đau đáu gìn giữ bản sắc cho nhiều bộ môn. Với tính dân tộc cao, ông thường hay Việt hóa nhiều tác phẩm nổi tiếng trong hội họa Tây phương.
Trong đó phải kể đến các tác phẩm, như: Khỏa thân (1970) lấy cảm hứng từ “La Grande Odalisque” (1814) của Jean-Auguste-Dominique Ingres, “Mẹ bồng con trong vườn” (1971) hoặc “Mẹ và con” (1970) lấy cảm hứng từ những bức họa cổ điển vẽ Đức mẹ Maria và Chúa Giêsu hài đồng của Raphael. Nhưng có lẽ dễ nhận biết nhất là những bức tranh của họa sĩ vẽ theo tứ “Mona Lisa” của Leonardo da Vinci.
Đầu tháng 7/2023, phiên đấu giá Nghệ thuật Hiện đại & Đương đại của Sotheby’s tại Singapore giới thiệu 13 tác phẩm Đông Dương. Trong đó nổi bật là bức “Mona Lisa” của Mai Trung Thứ - là bản Mona Lisa thứ ba của họa sĩ xuất hiện trên thị trường.
Bức tranh 'Mona Lisa' đầu tiên do Mai Trung Thứ vẽ năm 1958 vừa được đấu giá tại Singapore với giá hơn 5,3 tỉ đồng.
Tuy nhiên, xét theo dòng thời gian, đây lại là bức đầu tiên, được sáng tác năm 1958. Cả ba bức đều là bột màu trên lụa, đi kèm với khung do họa sĩ tự làm, với kích cỡ khác nhau, nhưng tỉ lệ chiều cao, chiều rộng đều tôn trọng tỉ lệ nguyên bản trong “Mona Lisa” của Leonardo da Vinci.
Bức vẽ này có kích cỡ tầm trung 34,5 x 27,6 cm, vẽ nàng Mona Lisa tóc đen mắt lá liễu, bận áo dài Le Mur đỏ thẫm và đội voan lụa màu rêu trải dài xuống thân mình. Khuôn mặt nhân vật còn lộ rõ những nét chì phác thảo và nét mực được họa sĩ sửa đi sửa lại – một nét đặc trưng trong nhiều sáng tác lụa giai đoạn 1950 - 1970 của Mai Thứ.
Dựa theo bản gốc, cô gái ngồi trên một chiếc ghế gỗ ở ban công, với thiết kế của ghế và ban công đều có các motif họa tiết Á Đông. Khung cảnh đằng sau cũng phóng chiếu theo bản gốc, với lối thể hiện là sự kết hợp giữa cách vẽ hàn lâm sơn dầu Tây phương và thủy mặc Đông phương.
Triện đỏ Mai Thứ và năm vẽ 1958 bằng chữ Nho nằm bên vai phải nhân vật. Tác phẩm đi kèm giấy chứng thực bởi bà Mai Lan Phương - con gái họa sĩ và Hội đồng Mai Thứ. Tại phiên đấu, bức tranh được gõ búa với mức giá 304.800 SGD (tương đương với hơn 5,3 tỉ VNĐ).
3 tác phẩm 1 nhân vật
Ngoài bản “Mona Lisa” vẽ năm 1958, Mai Trung Thứ còn vẽ một phiên bản thu gọn vào năm 1961, với kích thước 25 x 17,5cm, đã được triển lãm ở Paris tại Salon de Noel cùng năm 1961, khi vừa sáng tác xong.
Trong phiên bản này, tấm khăn voan chuyển sang màu lam, cùng tông với những dãy núi phía sau để tạo thêm tương phản gam màu và không gian tươi tắn hơn.
Thiết kế áo dài được chuyển sang cổ tròn, phía dưới đùi lộ ra vạt áo trong màu lục nổi bật trên nền quần lanh trắng. Phần lưng ghế cũng được vẽ lộ ra, và họa tiết ghế có nhiều đường cong mềm mại hơn so với bản vẽ năm 1958, làm tăng phần nữ tính và duyên dáng của nhân vật.
Bức 'Mona Lisa' 1961 là phiên bản thu gọn của bức 1958.
Trên bức tranh, triện đỏ được chuyển lên góc trên bên trái. Phiên bản này được đấu giá tại nhà Sotheby’s năm 2010 với giá gõ búa 137.500 HKD, tương đương 17.500 USD tại thời điểm đó.
Cuối cùng, phiên bản “Mona Lisa” vẽ năm 1974 có kích cỡ lớn nhất: 53,5 x 37,5cm, lần đầu xuất hiện trên sàn Sotheby’s năm 1998, và gần đây tái xuất trên sàn Christie’s năm 2021 với giá gõ búa 5.625.000 HKD, tương đương 717.000 USD.
“Ở phiên bản này, gam màu chuyển sang tông lạnh, đối lập với tông vàng của làn da nhân vật. Khăn voan chuyển sang màu lục tươi, còn áo dài thì chuyển sang màu lam thẫm với họa tiết chữ thọ tối giản, cổ tròn đính cúc đỏ. Quần lanh trắng chuyển sang đen - có lẽ thiếu nữ giờ đã là thiếu phụ, trải qua những biến cố nhất định trong cuộc đời.
Bức 'Mona Lisa' 1974 đã hồi hương về Việt Nam, hiện đang trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Quang San (TPHCM).
Rặng núi phía sau với màu nước chuyển xanh, có vẻ đã nhìn ra vịnh Hạ Long. Ráng trời hoàng hôn, nói cho chúng ta biết rằng đây vẫn là một nhân vật, chỉ ở một độ tuổi trầm tư hơn mà thôi.
Ban công và ghế gỗ vì thế đã quay trở về với những họa tiết vuông vắn, lược bỏ đi những đường cong phô mỹ ở phiên bản trước. Dấu triện cũng được chuyển xuống khiêm tốn ở góc dưới bên phải”, nhà nghiên cứu Ace Lê cho biết.
Như vậy, có thể coi bộ ba họa phẩm khác nhau vẽ cùng một nhân vật với những ý tứ, suy tư khác nhau. Ba tác phẩm như một cuốn phim tả về một nhân vật, từ khi còn là một cô gái trẻ cho đến khi là thiếu phụ. Đây cũng là điểm độc đáo mà “Mona Lisa” phái sinh do họa sĩ Việt vẽ mang cốt cách, tinh thần Việt.
Đáng chú ý là phiên bản cuối cùng vẽ năm 1974 đã được hồi hương về Việt Nam, và hiện đang trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Quang San tại TPHCM từ giữa tháng 6/2023 và mở cửa để công chúng tới thưởng lãm.
Là những tác phẩm phái sinh, nhưng bộ ba “Mona Lisa” Việt Nam đã thực sự thu hút giới sưu tầm quốc tế bởi những điểm độc đáo mang bản sắc Việt Nam. Điều này góp phần lan tỏa văn hóa và nghệ thuật Việt Nam trên thị trường nghệ thuật thế giới, và khẳng định giá trị riêng biệt của văn hóa dân tộc khi được chuyển tải qua tác phẩm hội họa.
