Nguy cơ lây nhiễm mầm bệnh từ trào lưu ăn thịt động vật hoang dã
Theo số liệu của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF), năm 2022, Lào, Việt Nam và Campuchia là ba quốc gia sử dụng nhiều thịt động vật hoang dã. WWF cũng nhấn mạnh rằng việc sử dụng thịt thú rừng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng buôn bán động vật hoang dã nhiều hơn, góp phần gây ra các thảm họa thiên nhiên, đe dọa nghiêm trọng tới cuộc sống toàn cầu.
Cũng theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), có nhiều minh chứng khoa học cho thấy khoảng 70% bệnh truyền nhiễm nguy hiểm mới nổi ở người có nguồn gốc từ động vật, trong đó có động vật hoang dã.
PGS.TS Nguyễn Huy Nga, nguyên Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) cho biết, động vật hoang dã thường mang theo các loại vi khuẩn, virus và chúng có nguy cơ lây truyền sang người, làm cho con người bị nhiễm bệnh.
"Nguy cơ lây bệnh từ động vật hoang dã không chỉ gặp ở người ăn mà còn có thể xảy ra xuyên suốt chuỗi cung ứng từ săn bắt, vận chuyển, mua bán, làm thịt, chế biến (đặc biệt là ăn tái, ăn sống như ăn tiết canh)", PGS. Huy Nga nói.
Chuyên gia y tế dự phòng cũng đưa ra ví dụ như về dịch SARS xảy ra tại Việt Nam vào năm 2003 đã được xác định do virus từ cầy hương lây sang người và lây từ người sang người. Hay ví dụ mới nhất là đại dịch Covid-19 trên toàn thế giới (do virus SARS-CoV-2 gây ra) với rất nhiều thương vong. Đã có một số nghiên cứu cho rằng virus SARS- CoV-2 có bắt nguồn từ loài dơi và có bằng chứng phát hiện virus này trên một số loài động vật hoang dã khác như hổ, sư tử, báo, hươu, khỉ. Ngoài ra, virus giống virus SARS-CoV-2 cũng được phát hiện trên loài tê tê...
Thởi điểm dịch Covid-19 bùng phát tại Việt Nam (Ảnh minh hoạ).
Quá trình vận chuyển, nuôi nhốt các động vật hoang dã trong điều kiện không đảm bảo vệ sinh, yêu cầu chuồng trại... và quan trọng nhất là đã thu ngắn khoảng cách tiếp xúc giữa động vật hoang dã và con người có thể tạo cơ hội cho mầm bệnh từ động vật dễ dàng lây sang cho con người và ngược lại.
"Lúc đầu, mầm bệnh lây từ động vật sang người gây ra dịch bệnh. Khi thích ứng với cơ thể con người, các mầm bệnh này có thể hình thành bệnh lưu hành hàng năm trên người. Nguy cơ lây nhiễm mầm bệnh từ động vật hoang dã là rất lớn và ngày càng phức tạp hơn do việc săn bắn, nuôi nhốt, ăn thịt động vật hoang dã.
Việc ăn thịt động vật hoang dã không làm cho bạn khoẻ hay sang chảnh hơn, mà thực tế sẽ tăng nguy cơ "ăn bệnh" vào người", PGS.Huy Nga cảnh báo.
Những con số biết nói
Theo WHO, Việt Nam được xác định là một trong những "điểm nóng" toàn cầu, có nguy cơ cao xuất hiện các tác nhân gây ra các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm mới nổi, bao gồm các bệnh lây truyền từ vật nuôi, động vật hoang dã.
Bà Hoàng Bích Thủy - Trưởng Đại diện, Wildlife Conservation Society, Văn phòng tại Việt Nam (WCS Việt Nam) cho hay, trong hơn 10 năm qua (2010 – nay), WCS Việt Nam đã phối hợp với các đối tác trong nước thực hiện các nghiên cứu về những mầm bệnh trên các loài động vật hoang dã và nguy cơ lây truyền dịch bệnh giữa người và động vật dọc theo chuỗi cung ứng động vật hoang dã.
Theo số liệu do WCS Việt Nam cung cấp, các nghiên cứu đã phát hiện ra 46 virus có khả năng lây truyền giữa người và động vật. Các loại virus này được phát hiện trên cả động vật và người, đặc biệt là các virus được phát hiện có trên nhiều loài động vật hoang dã khác nhau (cầy, tê tê, nhím, dúi, chuột, gà rừng, loài linh trưởng...) ở tại các mắt xích của chuỗi cung ứng động vật hoang dã như các điểm thu thập phân dơi làm phân bón; cơ sở gây nuôi động vật hoang dã; khu vực chợ/ nhà hàng/điểm buôn bán động vật sống và động vật hoang dã tịch thu được từ hoạt động buôn bán trái pháp luật. Trong số 46 virus này, có 26 virus mới chưa từng được phát hiện trước đó.
Tê tê bị buôn bán trái phép (Nguồn: Internet)
Bên cạnh đó, WCS Việt Nam cũng đã thực hiện nghiên cứu thứ cấp về các mầm bệnh lây truyền giữa người và động vật trong chuỗi cung ứng động vật hoang dã.
WCS Việt Nam cho biết, theo kết quả tổng hợp từ hơn 100 bài báo, nghiên cứu khoa học tại Việt Nam, liên quan đến các bệnh, mầm bệnh xuất hiện trên động vật, có 157 trên tổng số 232 mầm bệnh có khả năng lây truyền giữa người và động vật. Trong đó, 116 mầm bệnh phát hiện trên động vật hoang dã, 54 mầm bệnh phát hiện trên động vật nuôi.
Bà Thuỷ khuyến cáo, nguy cơ tiềm ẩn gây ảnh hưởng tới sức khoẻ con người cũng như nguy cơ làm bùng phát, lây lan dịch bệnh mới nổi và tái nổi liên quan tới chuỗi cung ứng động vật hoang dã là có thể xảy ra. Nếu như chúng ta còn săn bắt, buôn bán, tiêu thụ, ăn động vật hoang dã thì vẫn sẽ có nguy cơ phải đối mặt với nhiều dịch bệnh truyền nhiễm mới.
Hành lang pháp lý nhằm bảo vệ động vật hoang dã
Theo PGS.TS Nguyễn Huy Nga, Việt Nam đã xây dựng khung pháp lý về bảo vệ động vật hoang dã khá hoàn chỉnh, với các chế tài nghiêm khắc.
Đại diện WCS cũng đưa ra ý kiến đồng tình. Theo đó, hiện nay, với các hành vi vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ động vật hoang dã như săn bắt, nuôi nhốt, tàng trữ, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật hoang dã... có thể bị xử phạt lên tới 12 năm tù (đối với cá nhân), phạt tiền tới 6 tỷ đồng, đình chỉ hoạt động tới 3 năm (đối với pháp nhân) theo quy định tại Điều 234 BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017); hoặc phạt tù lên tới 15 năm tù (đối với cá nhân) và phạt tiền tới 15 tỷ đồng, đình chỉ hoạt động vĩnh viễn (đối với pháp nhân) theo quy định tại Điều 244 BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).
Ẩn sau các món thịt rừng là mầm bệnh khó lường. (Ảnh: Tổ chức WFF)
Bên cạnh đó, chúng ta cũng có rất nhiều quy định pháp luật về phòng ngừa, kiểm soát bệnh lây truyền giữa người và động vật trong các lĩnh vực liên quan như: phòng, chống bệnh truyền nhiễm; an toàn thực phẩm; thú y.
Tuy hệ thống quy định pháp luật tương đối đa dạng, nhưng trong thực tiễn áp dụng còn phát sinh một số vướng mắc, bất cập khi triển khai thực hiện.
"Hiện nay, hầu hết các quy định hiện hành về vấn đề kiểm soát, phòng ngừa bệnh lây truyền giữa động vật và con người trong lĩnh vực phòng, chống bệnh truyền nhiễm, thú y hay an toàn thực phẩm chỉ đề cập tới động vật nói chung, chưa đề cập trực tiếp tới việc kiểm soát, phòng ngừa bệnh lây truyền có nguồn gốc từ động vật hoang dã. Trong khi đó động vật hoang dã là những loài cư trú tự nhiên, có môi trường, sinh cảnh và tập tính rất khác so với vật nuôi. Thêm vào đó, chúng ta cũng chưa có chế tài xử lý hành vi tiêu thụ (ăn thịt) động vật hoang dã", đại diện WCS Việt Nam chia sẻ.
Đại diện WCS cho biết, do nhận thức về tầm quan trọng của động vật hoang dã đối với môi trường tự nhiên còn hạn chế nên tình trạng săn bắt, nuôi nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật hoang dã phục vụ mục đích tiêu thụ, sử dụng động vật hoang dã và các sản phẩm từ động vật hoang dã vẫn đang diễn ra. Điều này có thể dẫn tới những hệ lụy khôn lường về nguy cơ lây truyền dịch bệnh, cũng như tạo điều kiện phát sinh các hành vi vi phạm và tội phạm phái sinh khác.
Chính vì vậy, để thực hiện tốt các mục tiêu đã đề ra tại Chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, việc tăng cường thực hiện các biện pháp phòng, chống tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật có liên quan đến tội phạm trong bảo vệ đa dạng sinh học là rất quan trọng.