Indonesia là quốc gia có trữ lượng niken lớn nhất thế giới với 21 triệu tấn. Những năm gần đây, nước này đã chứng kiến một cuộc chạy đua giữa các công ty khai thác để giành quyền kiểm soát trữ lượng niken khổng lồ này.
Là một thành phần thiết yếu trong pin xe điện, niken được kỳ vọng có thể mang lại sự giàu có cho quốc gia Đông Nam Á, nơi mà đại dịch Covid-19 đã đẩy số người nghèo tại đây lên tới 10,19%.
Tuy nhiên, những người sống trên đảo Obi xa xôi, nơi gần đây đã trở thành khu vực có một trong những mỏ niken lớn nhất Indonesia, thì chỉ muốn có nước sạch và sự an toàn.
Không giống các khoáng chất khác được sử dụng để cung cấp năng lượng cho xe điện như coban và lithium - những chất có liên quan đến hủy hoại môi trường và vi phạm nhân quyền - chuỗi cung ứng của niken cho đến nay hầu như không được xem xét kỹ lưỡng.
Các công ty khai thác hoạt động trên đảo Obi cho biết các công trình của họ không gây ra mối đe dọa nào cho cộng đồng địa phương. Vậy mà ở làng Kawasi trên đảo, người dân đang sợ hãi. Một người dân làng, Richard, nói rằng kể từ khi khu mỏ xuất hiện, nước trở nên nguy hiểm để uống.
“Trước đây, trước khi có công ty, dù sống không có điện nhưng chúng tôi vẫn an toàn. Bây giờ chúng tôi sợ hãi", Richard nói. Các mẫu nước gần Kawasi đã được lấy và xét nghiệm tại các phòng thí nghiệm được chính phủ chứng nhận cho thấy mức độ ô nhiễm cao từ crom hóa trị sáu (Cr6), một hóa chất gây ung thư .
Những người dân trong làng cũng cho rằng kể từ khi khu mỏ đến, mọi người đã đổ bệnh.
Phòng khám hộ sinh của làng đã cho biết về hơn 900 trường hợp nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính có thể gây chết người (ARI) trong số khoảng 4.000 cư dân của Kawasi vào năm 2020. Hơn một nửa số trường hợp được báo cáo là ở trẻ sơ sinh hoặc trẻ mới biết đi từ bốn tuổi và nhỏ hơn.
Theo các quan chức y tế Indonesia, tỷ lệ mắc ARI ở Kawasi chỉ dưới 20% vào năm 2020, so với tỷ lệ trung bình toàn quốc là 9%. Ngoài phòng khám hộ sinh, không có trung tâm y tế địa phương nào đang hoạt động tại ngôi làng này.
“Sự khác biệt [kể từ khi bắt đầu khai thác niken] là rất lớn. Bãi biển khi đó vẫn sạch sẽ, nước biển không có bùn như thế này và chưa có màu đỏ. Mọi người vẫn đánh bắt cá trước cửa nhà của họ", một y tá sống trong làng từ năm 2009, trước khi mỏ bắt đầu hoạt động, cho biết. “Xu hướng của các ca ARI cao hơn bắt đầu cùng lúc với việc thăm dò khai thác”, y tá này cho biết thêm.
“Tôi tiếp tục nghĩ: liệu có tương lai nào cho bọn trẻ không?”, Maria, một người lớn lên trong làng nói.
Một nhân viên mỏ cho xem một bức ảnh về niken thô.
Dù là nơi cực kỳ hẻo lánh, không có gì ngạc nhiên khi có rất ít nhà hoạt động hoặc nhà báo đến thăm đảo Obi để nói chuyện với người dân từ trước cho đến nay. Bởi từ thủ đô Jakarta, du khách sẽ phải mất một chuyến bay kéo dài ba tiếng rưỡi, rồi đi thuyền qua đêm và thêm hai giờ trên biển để đến cảng của làng Kawasi.
Và ngay khi xuống tàu, bạn có thể nghe thấy tiếng kêu cót két và va chạm liên tục của các cần trục khi chúng đang phân bổ tải trọng xung quanh các khu khai thác bận rộn. Dự án khai thác mỏ trên đảo Obi này có trị giá 1 tỷ USD, thuộc sở hữu của Tập đoàn Harita có trụ sở tại Indonesia và công ty khai thác Lygend của Trung Quốc, chuyên đào và xử lý niken để sử dụng trong pin xe điện.
Nhà sản xuất linh kiện pin của Trung Quốc GEM đã ký thỏa thuận mua niken từ công ty Lygend. GEM cung cấp linh kiện pin cho nhiều nhà sản xuất pin xe điện hàng đầu thế giới, bao gồm tập đoàn CATL do Trung Quốc sở hữu, công ty đang kiểm soát khoảng 30% thị trường pin toàn cầu.
Những người hưởng lợi cuối cùng có thể là các thương hiệu xe điện nổi tiếng nhất, với niken từ các mỏ này sẽ được sử dụng để sản xuất pin dùng trong xe ô tô do Mercedes-Benz và Volkswagen bán ra.
Giá niken bùng nổ và các “cuộc chạy đua vũ trang bằng pin” đã khiến cho việc phát triển các mỏ đang bùng nổ, nhưng có những lo ngại rằng sự giám sát của cơ quan quản lý đã không theo kịp tốc độ phát triển.
Chuyên gia khai thác niken người Indonesia, Steven Brown, cho biết: “Họ [chính phủ Indonesia] đang cố gắng gỡ bỏ dải băng đỏ để làm cho ngành công nghiệp hấp dẫn hơn nhằm thu hút đầu tư, nhưng nếu không có các đánh giá môi trường thích hợp, nó có thể gặp rủi ro theo cách mà ngành công nghiệp này đang hướng tới."
Matthew Baird, một luật sư môi trường có trụ sở tại Đông Nam Á, cho biết rất khó buộc các công ty khai thác và chuỗi cung ứng phải chịu trách nhiệm về ô nhiễm, đặc biệt là khi có thể có nhiều nguồn gây ô nhiễm.
“Những hoạt động khai thác lớn này diễn ra rất nhiều ở những khu vực khó tiếp cận và nơi mà chúng đang hoạt động giống như trung tâm kinh tế của cả khu vực", ông nói. “Các công ty khai thác có thể đổ lỗi cho các vấn đề khác và tất cả đều có thể đúng, nhưng bởi vì họ ở đó, có khả năng họ đang góp phần vào vấn đề.”
Tại làng Kawasi, các mẫu nước được Guardian thu thập từ một đài phun nước cách địa điểm khai thác chưa đầy 200 mét và được kiểm tra tại các phòng thí nghiệm được chính phủ chứng nhận cho thấy mức độ ô nhiễm cao từ chất gây ung thư Cr6 là 60 ppb (parts per billion - hay 60 phần tỷ). Mức chất gây ô nhiễm tối đa được luật pháp Indonesia cho phép là 50 ppb.
Cr6 có thể gây tổn thương gan, các vấn đề về sinh sản và gây hại cho sự phát triển khi ăn vào hoặc hít phải. Tiếp xúc lâu dài qua nước uống cũng có liên quan đến ung thư dạ dày. Bằng chứng đã chỉ ra rằng Cr6 trong nước uống có thể là kết quả của các quá trình công nghiệp.
Đài phun nước mà các mẫu được lấy là khu vực phía trên của làng Kawasi. Và đây cũng là nguồn nước duy nhất của họ để uống, tắm và rửa rau quả.
“Các tác động của [loại hình khai thác] này là dai dẳng, lâu dài và theo một số cách tinh vi. Thứ mà hệ thống quản lý thường không được trang bị để đối phó", luật sư Baird nói.
Trong khi đó, đại diện công ty Lygend cho biết ARI phổ biến ở các nước đang phát triển, đặc biệt là ở các vùng nhiệt đới. Công ty đưa ra giải pháp bao gồm dinh dưỡng đầy đủ cho trẻ em từ khi chúng còn trong bụng mẹ, vệ sinh đúng cách trong nhà và nâng cao nhận thức thông qua giáo dục.
Trước những cáo buộc về mức độ không an toàn của Cr6, công ty cho biết các cuộc kiểm tra mà họ đã thực hiện trên nước suối của Kawasi từ năm 2013 đến năm 2021 cho thấy nó đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng nước do chính phủ đặt ra, với kết quả hàm lượng Cr6 nằm trong khoảng từ 5 đến 40 ppb. Công ty cũng cho biết các thử nghiệm của họ cho thấy không có sự rò rỉ Cr6 từ hệ thống của nó hoặc ảnh hưởng đến chất lượng nước của các khu vực ở Kawasi.
Đại diện Lygend cũng nói rằng các tác động tích cực và tiêu cực của các dự án của họ đã được đánh giá trong phân tích tác động môi trường, đã được chính phủ xem xét và phê duyệt. Công ty này cũng cho biết các văn phòng môi trường cấp tỉnh và huyện thường xuyên tiến hành kiểm tra hiện trường để xem xét hoạt động của công ty và lấy mẫu để phân tích nếu cần.
Mercedes-Benz cho biết họ đã xem xét các cáo buộc một cách nghiêm túc và đang ngay lập tức liên hệ với nhà cung cấp trực tiếp của mình để làm rõ các vấn đề được nêu ra, mặc dù hãng sản xuất này không trực tiếp mua niken.
