Một số yếu tố bên ngoài quan trọng đang làm suy giảm sự thống trị của đồng USD trong thương mại toàn cầu. Ảnh: Getty
Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), gần 60% dự trữ quốc tế được định giá bằng đồng USD. Đây cũng là loại tiền tệ được sử dụng rộng rãi nhất trong thương mại.
Nhưng giờ đây, các biện pháp trừng phạt của phương Tây nhằm vào Nga liên quan đến việc nước này phát động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine đang khiến các quốc gia khác cảnh giác về những hậu quả tiềm ẩn khi "vượt mặt" Washington.
Một số nước, chẳng hạn như Brazil, Argentina, Bangladesh và Ấn Độ, đang có kế hoạch sử dụng các loại tiền tệ và tài sản dự phòng – chẳng hạn như đồng nhân dân tệ Trung Quốc và tiền điện tử bitcoin – cho thương mại và thanh toán.
Trong khi môi trường địa chính trị vĩ mô đang thúc đẩy các quốc gia tìm kiếm các loại tiền tệ thay thế, từ lâu đã có sự lo lắng về sự thống trị quá lớn của đồng USD trong thương mại và tài chính toàn cầu. Cuộc thảo luận về phi đô la hóa này cứ vài năm lại trở thành làn sóng, ít nhất là từ những năm 1970.
Tờ Business Insider mới đây đã liệt kê 3 lý do khiến các quốc gia trên thế giới đang cố gắng lên kế hoạch để có thể thoát khỏi một thế giới thống trị bằng đồng USD.
1. Chính sách tiền tệ của Mỹ ảnh hưởng quá lớn đến phần còn lại của thế giới
Theo Business Insider, Mỹ là nước phát hành đồng tiền dự trữ của thế giới, đồng thời cũng là đồng tiền thống trị trong hệ thống thương mại và thanh toán quốc tế.
Do đó, nó có ảnh hưởng quá lớn đối với nền kinh tế thế giới và thường được định giá quá cao, Trung tâm Wilson (Mỹ) từng cảnh báo vào tháng 5/2023.
Vị thế này đã mang lại cho Mỹ điều mà cựu Tổng thống Pháp Valéry Giscard d'Estaing (nhiệm kỳ 1974 – 1981) gọi là "đặc quyền cắt cổ". Một khía cạnh của đặc quyền này là Mỹ có thể không rơi vào khủng hoảng nếu không có khả năng trả nợ khi giá trị đồng USD giảm mạnh vì đơn giản là Washington có thể phát hành thêm tiền mặt.
Điều đó cũng có nghĩa là các nước trên thế giới phải theo sát các chính sách kinh tế và tiền tệ của Mỹ để tránh tác động lan tỏa đến nền kinh tế của họ.
Ví dụ, một nhóm công tác của Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ (RBI) hiện đang thúc đẩy sử dụng đồng rupee Ấn Độ trong thương mại - một động thái phù hợp với tầm nhìn của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi về tiền tệ.
2. Đồng USD mạnh đang trở nên quá đắt đỏ đối với các quốc gia mới nổi
Theo Business Insider, đồng bạc xanh tăng giá mạnh so với hầu hết các loại tiền tệ trên thế giới đang khiến hàng nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn nhiều đối với các quốc gia mới nổi.
Tại Argentina, áp lực chính trị và sự sụt giảm xuất khẩu đã góp phần làm giảm dự trữ USD và gây áp lực lên đồng peso Argentina, từ đó gây ra lạm phát.
Điều này đã thúc đẩy Argentina bắt đầu thanh toán hàng nhập khẩu của Trung Quốc bằng đồng nhân dân tệ thay vì USD, Bộ trưởng Bộ Kinh tế và Lao động Argentina Sergio Massa hôm 22/11 cho biết.
Các nhà kinh tế của công ty dịch vụ tài chính quốc tế Allianz có trụ sở tại Đức từng viết trong một báo cáo ngày 29/6 rằng: "Đồng USD mạnh hơn sẽ làm suy yếu vai trò là đồng tiền dự trữ của nó. Nếu việc tiếp cận USD trở nên đắt đỏ hơn, người đi vay sẽ tìm kiếm các giải pháp thay thế."
Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva (giữa) là một trong những người ủng hộ mạnh mẽ nhất việc thiết lập các loại tiền tệ thanh toán thương mại thay thế, thậm chí còn khuyến khích Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi rời xa đồng USD. Ảnh: Sputnik
3. Thương mại toàn cầu và nhu cầu dầu đang đa dạng hóa – khiến ‘đô la dầu mỏ’ gặp rủi ro
Theo Business Insider, lý do chính khiến đồng USD trở thành đồng tiền dự trữ của thế giới là do các quốc gia vùng Vịnh ở Trung Đông đã sử dụng rộng rãi đồng bạc xanh để giao dịch dầu mỏ.
Việc này này được chính thức hóa vào năm 1945 khi quốc gia khổng lồ về dầu mỏ Ả Rập Saudi và Mỹ đạt được một thỏa thuận lịch sử, trong đó Mỹ sẽ mua dầu của Ả Rập Saudi bằng đồng bạc xanh. Đổi lại, Ả Rập Saudi sẽ tái đầu tư lượng USD dự trữ dư thừa vào kho bạc Mỹ và các công ty của Mỹ. Theo thỏa thuận này, Mỹ cũng sẽ đảm bảo an ninh quốc phòng cho Ả Rập Saudi.
Nhưng sau đó, Mỹ trở nên độc lập về năng lượng và là nước xuất khẩu ròng dầu mỏ nhờ sự phát triển của ngành công nghiệp dầu đá phiến.
"Sự thay đổi cơ cấu trên thị trường dầu mỏ do cuộc cách mạng dầu đá phiến mang lại có thể gây tổn hại cho vị thế là đồng tiền dự trữ toàn cầu của USD, vì các nhà xuất khẩu dầu, vốn đóng vai trò quan trọng trong vị thế của đồng USD, sẽ cần phải tự định hướng lại sang các quốc gia khác và tiền tệ của họ", các nhà kinh tế của Allianz viết trong báo cáo.
Nhưng theo Business Insider, vấn đề không chỉ là dầu. Mối quan hệ giữa Mỹ và Ả Rập Saudi cũng có những bất đồng trong những năm gần đây. Chẳng hạn như cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump từng phàn nàn rằng Ả Rập Saudi đã không trả cho Mỹ một cái giá hợp lý cho việc đảm bảo an ninh quốc phòng của nước này; và chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden cho rằng Thái tử Ả Rập Saudi Mohammed bin Salman có vai trò trong cái chết của nhà báo Jamal Khashoggi của tờ Washington Post...
Sarah Miller - biên tập viên của trang tin chuyên về năng lượng Energy Intelligence – từng nhận định vào tháng 11 năm ngoái rằng, những căng thẳng như vậy, trong bối cảnh cuộc cách mạng năng lượng đá phiến, làm tăng khả năng một ngày nào đó Ả Rập Saudi có thể từ bỏ việc định giá dầu bằng đồng USD.