ZIL là tên viết tắt của “Nhà máy mang tên Likhachev”, xí nghiệp chuyên chế tạo xe cơ giới lâu đời của Liên Xô trước đây và Liên bang Nga ngày nay. Nhà máy nổi tiếng này được đặt theo tên họ của nhà thiết kế hàng đầu của ngành công nghiệp ô tô Liên Xô Ivan Alekseevich Likhachev (1896-1956).
Ivan Likhachev là kiến trúc sư trưởng của dòng xe tải ZIL ba cầu huyền thoại.
Năm 1926, Ivan Likhachev được bổ nhiệm làm giám đốc Nhà máy Ô tô Matxcova (tiền thân của ZIL sau này).
Sau thời gian ngắn làm việc, Ivan Likhachev biến ZIL trở thành một "gã khổng lồ” trong ngành chế tạo ô tô ở Liên Xô lúc bấy giờ.
Từ đầu 1940 đến những năm 1950, Ivan Likhachev đứng đầu nhà máy chế tạo ô tô ZIL. Nhà máy trở thành doanh nghiệp hàng đầu, có thiết bị công nghệ mới nhất Xô Viết. Công suất chế tạo hàng năm đạt mức 150 nghìn xe tải.
ZIL-150 là nguyên thể đầu tiên của các dòng xe tải "Ngựa thồ" huyền thoại của Liên Xô.
ZIL-150 được xem là phiên bản sơ khai của dòng xe vận tải nổi tiếng của quân đội Liên Xô. Năm 1944, nguyên mẫu chiếc ZIL-150 (lúc đó gọi là ZIS-150) đầu tiên được chế tạo ra, có kiểu dáng giống với dòng Harvester K-7 của quân đội Mỹ.
Tuy nhiên, những hạn chế của động cơ và tính năng sử dụng, khiến cho ZIL-150 không được sản xuất hàng loạt. ZIL-150 sau đó được phát triển theo nhiều biến thể mới như ZIS-5, KAZ-150, ZIS-155.
Năm 1957, biến thể hoàn thiện nhất của dòng xe tải trên là ZIL-164 được hoàn thành. Bằng việc nâng cấp các bộ phận và cụm hệ thống đơn lẻ của ZIL-150, các xe ZIL-164 đã được sản xuất nhiều từ tháng 10/1957 đến tháng 12/1964.
Xe tải ZIL-164 và biến thể ZIL-164A phục vụ nhiều năm trong lực lượng quân sự Liên Xô. Trên cơ sở thiết kế chung của dòng xe này, nhà máy ZIL đã chế tạo các xe tải lớn, xe cứu thương, cần cẩu, tàu chở dầu và nhiều phương tiện đặc biệt khác.
Xe tải ZIL-164 và biến thể ZIL-164A phục vụ nhiều năm trong lực lượng quân sự Liên Xô.
Một trong những dòng xe tải sử dụng phổ biến nhất trong ngành công nghiệp ô tô Liên Xô là ZIL-130. Ước tính 3,4 triệu chiếc được sản xuất, sử dụng rộng rãi trong quân đội và dân sự và xuất khẩu sang nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam.
ZIL-130 được trang bị động cơ xăng V8, với hộp số 5 cấp. Xe đạt tốc độ tối đa từ 80-100km/h và có khả năng di chuyển trong khoảng cách xa.
ZIL-130 huyền thoại được sử dụng nhiều ở Liên Xô và ở cả Việt Nam.
Bên cạnh đó, trong các dòng xe tải ZIL huyền thoại sau này, xe ZIL-131 cũng là mẫu ô tô tải được sử dụng rất nhiều tại Liên Xô trong nhiều thập kỷ, với khoảng 1 triệu chiếc được chế tạo.
Thiết kế của “Ngựa thồ” huyền thoại này được phát triển dựa trên đặc tính của xe tải REO M34 thuộc biên chế quân đội Mỹ giữa thế kỷ XX.
Liên Xô sau đó phát triển nguyên mẫu đầu tiên của ZIL-131, có động cơ 6 xi-lanh hình chữ V, với 135 mã lực. Chiếc xe được làm bằng thép nguyên bản, có khung thấp và vành đĩa hình nón.
ZIL-131 có 2 biến thể dùng kéo pháo và dùng để vận chuyển hàng hóa, binh lính.
Mô hình của chiếc xe ZIL-131 lần đầu xuất hiện vào cuối năm 1956, trang bị động cơ 6 thì. Có hai phiên bản chính của dòng xe này là ZIL-131 dùng cho pháo binh và ZIL-131 dùng cho vận chuyển hàng hóa, binh lính.
Ban đầu ZIL-131 không nằm trong kế hoạch sử dụng vận chuyển mặt đất, xe tải này được dùng chủ yếu cho nhiệm vụ kéo pháo. Tuy nhiên, những hạn chế của dòng ZIL-157, buộc Bộ Quốc phòng Liên Xô thay đổi, biến ZIL-131 trở thành xe tải đa năng.
Năm 1960, trong các mẫu xe cơ giới ba cầu của Liên Xô, ZIL-131 được đánh giá có ưu thế vượt trội nhất. Dòng xe này có tải trọng lớn, tiết kiệm nhiên liệu, động cơ mạnh mẽ. Những hạn chế về khả năng cơ động đường dài của ZIL-131 đã được khắc phục sau đó.
Sau khi khắc phục những điểm yếu và hiện đại hóa hệ thống điện, ZIL-131 là sự lựa chọn hàng đầu và dài hạn cho lực lượng quân sự Liên Xô trong nhiều thập kỷ sau đó. ZIL-131 không còn là một xe tải chuyên dùng để kéo pháo, mà là một chiếc xe đa năng.
Phiên bản xe tải ZIL-131A của quân đội Liên Xô.
Trước khi ZIL-131 ra đời, các dòng xe như ZIL-151 và ZIL-157 được chế tạo và sử dụng khá phổ biến. Tuy nhiên, hai xe cơ giới quân sự này có động cơ khá yếu và tải trọng thấp. Đặc biệt là khả năng bám đường rất kém, không phù hợp với vai trò xe kéo pháo chiến trường.
Sau đó, vào những năm 50 của thế kỷ XX, các đơn vị pháo binh Xô Viết bắt đầu phát triển ZIL-128. Dòng xe tải này không phải là phiên bản nối tiếp của ZIL-151, mang những đặc điểm tương đồng của M34 của quân đội Mỹ.
Phiên bản xe tải hạng nặng ZIL-128.
ZIL-128 có động cơ chuyển động, hộp số mới, đồng thời hệ thống lốp và nhiều chi tiết hoàn toàn khác biệt so với các dòng xe tải trước đây. Khung xe được hạ xuống để giạm trọng tâm và dễ dàng bốc dỡ hàng hóa, đạn dược.
Ngoài ra, Bộ Quốc phòng Liên Xô lúc này còn phát triển một dòng xe cơ giới khác là ZIL-165, nguyên bản đầu tiên của ZIL-131. Nhược điểm chính của ZIL-165 có buồng lái nhỏ và động cơ 6 xi-lanh khá yếu. Do đó, thiết kế này bị loại bỏ vào năm 1957.