Nói về dinh dưỡng của cá, không thể bỏ qua: protein chất lượng cao, vitamin D, vitamin E, canxi, iot, photpho, DHA… và đặc biệt là axit béo omega-3. Nhờ vậy mà thực phẩm này mang lại rất nhiều lợi ích sức khỏe. Từ tốt cho tim mạch, thị giác cho tới não bộ, tăng cường hệ miễn dịch, giúp xương chắc khỏe, hỗ trợ ngủ ngon, làm đẹp da và tóc… Vì những lý do này mà các chuyên gia khuyến nghị mỗi người nên ăn ít nhất 2 bữa cá, tương đương khoảng 340g cá/tuần.
Tuy nhiên, cũng giống những thực phẩm khác, dinh dưỡng và lợi ích cá mang lại còn phụ thuộc vào từng loại cá và cách chúng ta chế biến chúng. Đúng là cá ngon, tốt nhưng nếu được chế biến theo 4 kiểu này thì tốt nhất bạn nên ăn ít đi, thậm chí không nên ăn để bảo vệ sức khỏe:
1. Cá nướng, cá hun khói
Cá nướng hay hun khói chắc chắn là món ăn được ưa chuộng nhưng thực chất lại không tốt cho sức khỏe. Đặc biệt là nếu bạn nướng cá ở nhiệt độ cao, lửa từ than hoặc củi, rơm… cháy to.
Lý do là trong quá trình nướng này, cá rất dễ bị cháy. Ngay cả khi chưa cháy thì nhiệt độ cao khi nướng cũng có thể tạo ra một lượng benzopyrene nhất định. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, benzopyrene là chất gây ung thư loại 1. Chất này thường được tìm thấy trong chiên, nướng và hun khói trong thực phẩm chế biến ở nhiệt độ cao. Nếu bạn ăn cả phần bị cháy khét thì lượng chất độc này bị hấp thụ vào cơ thể càng tăng lên gấp bội.
Chưa kể tới, cá nướng có hàm lượng dinh dưỡng rất thấp. Protein và axit béo ban đầu chứa trong nó rất dễ bị biến chất trong quá trình nướng, sinh ra các chất rất có hại cho sức khỏe con người. Đặc biệt là những con cá được hun khói dầu. Bên trong thịt cá cũng có thể sinh ra nhiều chất gây ung thư. Chính việc đốt than, củi rơm… để hun khói hay nướng cũng tạo ra chất độc hại cho cơ thể, nhất là hệ hô hấp và tim mạch.
2. Cá sống, nấu chưa chín kỹ
Bởi vì cá là loài sống dưới nước, ăn tạp nên rất dễ bị nhiễm các loại độc tố và vi sinh vật sống trong môi trường nước. Thịt cá nếu không trải qua quá trình chế biến dưới nhiệt độ cao, chín hoàn toàn thì rất dễ tiềm ẩn nguy cơ gây hại cho cơ thể. Ngoài ngộ độc cấp tính còn có thể tích lũy chất độc, vi sinh vật xâm nhập lâu ngày và sinh ra đủ thứ bệnh tật.
Nổi bật có thể kể tới như các loại sán (sán lá gan, sán dây…), vi khuẩn listeria monocytogenes, giun đũa, giun đầu móc… Chúng tấn công các cơ quan nội tạng, não bộ và có thể gây nguy hiểm tính mạng.
Chỉ nên ăn các món cá sống rõ nguồn gốc, đảm bảo vệ sinh và không ăn quá thường xuyên (Ảnh minh họa)
Chính vì vậy, tốt nhất là không bao giờ ăn cá sống, hay nấu chưa chín kỹ (gỏi cá, sashimi, lẩu cá nhúng chưa kỹ…). Để bảo vệ sức khỏe, hãy luôn ăn chín uống sôi. Còn nếu thỉnh thoảng muốn ăn các món này, hãy đảm bảo nguồn cung cấp thực phẩm uy tín, quá trình chế biến chuẩn - đảm bảo vệ sinh, nên ăn cá sống đã được đông lạnh, không để quá lâu… Rửa tay kỹ trước, sau khi ăn và cũng không nên ăn quá nhiều một lúc, ăn quá thường xuyên.
3. Cá chiên quá kỹ, chiên rán nhiều lần
Bản thân quá trình chiên rán thực phẩm đã không “thân thiện” với sức khỏe con người. Bởi cách chế biến này không chỉ làm giảm dinh dưỡng của thực phẩm mà còn khiến món ăn giàu calo, chất béo chuyển hóa nên không tốt cho hệ tiêu hóa và dễ gây tăng cân. Ăn đồ chiên rán quá thường xuyên cũng làm tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh nguy hiểm như: tiểu đường, các bệnh tim mạch, béo phì, ung thư…
Sau khi chiên hoặc bị chiên nhiều lần, protein trong cá sẽ nhanh chóng bị oxy hóa, tạo thành benzopyrene và các chất có hại khác. Đặc biệt là nếu cá bị cháy khét thì lại càng nguy hiểm bởi lượng benzopyrene tăng cao.
Chất này được WHO xếp vào nhóm chất gây ung thư nguy hiểm hàng đầu. Chỉ cần hấp thụ 1 nanogram benzopyrene cũng có thể làm thay đổi cấu trúc, hướng và chức năng của DNA trong cơ thể con người. Nó không chỉ gây ra ung thư dạ dày mà còn cả ung thư gan và ung thư phổi, tăng nguy cơ suy tim.
Chưa kể, sau thời gian dài chiên/nướng, một lượng lớn protein vitamin, khoáng chất có trong thịt cá dễ bị phá hủy. Từ đó giảm dinh dưỡng, thậm chí biến chất và ảnh hưởng đến sự hấp thụ trong cơ thể con người, dễ làm tăng purin, không tốt cho người bị gút.
Đương nhiên, không thể phủ nhận cá chiên rán là món ăn ngon. Nhưng để đảm bảo sức khỏe thì cũng không nên ăn quá thường xuyên. Đặc biệt, không nên chiên ở nhiệt độ quá cao (trên 200 độ C), chiên cá quá kỹ hoặc để cháy khét. Không để dầu ăn sôi tới bốc khói mới bỏ cá vào chiên và cũng không chiên đi chiên lại cá nhiều lần, không dùng dầu được tái sử dụng nhiều lần.
4. Cá khô, cá ướp muối
Trong danh sách các chất gây ung thư do Cơ quan Ung thư Quốc tế của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công bố, cá muối sau đó phơi - sấy khô được xếp vào loại chất gây ung thư loại 1. Bởi cách chế biến này tạo ra một lượng lớn methyl nitrite trong quá trình sản xuất và một phần trong đó sẽ chuyển hóa thành dimethylnitrosamine, một chất gây ung thư khi đi vào cơ thể. Chất này có nguy cơ cao gây ung thư vòm họng, ung thư thực quản, ung thư dạ dày ở người.
Ăn nhiều cá khô ướp muối làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư, tim mạch (Ảnh minh họa)
Cả cá ướp muối thông thường lẫn cá ướp muối rồi phơi - sấy khô đều chứa rất nhiều natri. Lượng natri trong cơ thể tăng cao sẽ khiến huyết áp tăng, làm vỡ hoặc tắc nghẽn các động mạch, tổn thương nhiều cơ quan khác. Đặc biệt với những người bị huyết áp cao và bệnh tim mạch, khi ăn quá nhiều muối có thể khiến tình trạng bệnh trở nên tồi tệ hơn.
Ngoài ra, các loại động vật khi chết sau 1 giờ sẽ bị phân giải, đạm bị phân giải sẽ tạo ra histamine (thường xuất hiện với cá biển), nếu bảo quản không tốt lượng histamine càng nhiều, tạo độc tố cao, con người ăn vào sẽ bị dị ứng ngay. Quá trình phơi sấy, vi sinh, nấm mốc độc hại có thể phát triển trên cá khô. Chất này có thể không gây dị ứng tức thời mà tác hại lâu dài trong 5 - 10 năm sau, thậm chí có thể gây ung thư.